Джураев Алишер Жаникуловичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Глициррет кислотаси ҳосилалари синтези ва биологик фаоллиги», 02.00.10 – Биоорганик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.PhD/К637.
Илмий раҳбар: Эсанов Раҳмат Султон ўғли, кимё фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Гулистон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Биоорганик кимё институти, DSc.02/30.12.2019.К/В.37.01.
Расмий оппонентлар: Абдулладжонова Нодира Гуломжоновна, кимё фанлари доктори, профессор; Исаев Юсуп Тожмаматович, кимё фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ширинмия илдизи таркибидан ажратиб олинган ГК агликони, ГлКнинг янги ҳосилалари (амидлари, эфирлари) синтези ҳамда уларнинг кимёвий тузилишини ва биологик фаоллигини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ГлКдан 3-О-АГлК синтез қилиниб, унинг ароматик, гетероҳалқали аминлар ва алкалоидлар билан янги амидлари (20 та) синтез қилинган ҳамда уларнинг кимёвий тузилиши ва айрим физик-кимёвий катталиклари аниқланган;
3-О-АГлКнинг қатор алифатик ва гетероҳалқали спиртлар билан янги мураккаб эфирлари (13 та) синтез қилинган, уларнинг тузилиши ва айрим физик-кимёвий катталиклари аниқланган;
илк маротаба 3-О-АГлКнинг ситизин алкалоиди билан синтез қилинган амидининг (Н-(ситизил)-3-β-ацетил-11-оксо-олеан-12-ен-18β-Ҳ-30-амид) монокристали олинган, унинг кимёвий тузилиши РТТ усулида аниқланган, кристалл панжаралари сингониялари асосида унинг кристалл панжаралари ромбик тузилишга эга эканлиги исботланган;
илк маротаба 3-О-АГлКнинг пиперидин билан олинган амиди, изопропилситизин, этилситизин билан олинган мураккаб эфирлари токсик гепатитда (ТГ) (ин виво) нафас олиш ва фосфорли оксидланиш (ФО) жараёнида митохондрияга (Мх) таъсири аниқланган, бунда ТГ гуруҳидаги ҳайвонлар жигарида Мх нинг функсионал ва метаболик коърсаткичларини яхшилаши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Глициррет кислотанинг янги ҳосилалари синтези ва биологик фаоллиги боъйича олинган илмий натижалар асосида:
олинган 1 та янги кимёвий бирикманинг (Н-(ситизил)-3-β-ацетил-11-оксо-олеан-12-эн-18β-Ҳ-30-амид) кристалл тузилиши аниқланиб, Кембриж кристаллографик маълумотлар базасига (Тҳе Cамбридге Струcтурал Датабасе, ҳттпс://www.ccдc.cам. аc.ук/солутионс/cсд-сйстем/cомпоненц/cсд/ Реф. Сод: ВАЛҚАБ) киритилган. Натижада базага киритилган кимёвий модда шунга оъхшаш бирикмаларни синтез қилишда, тузилишини тавсифлашда тақдим этилган маълумотлардан фойдаланиш имконини берган;
ГлК ҳосилалари синтези, уларнинг тузилиши ва биологик фаолликлари натижаларидан хорижий илмий нашрларда глициррет кислотанинг ҳосилалалри синтези ва биологик фаолликлари таҳлили қилиш бўйича эълон қилинган илмий натижаларга юқори импакт-факторга эга хорижий илмий журналларда ҳаволалар келтирилган (Арабиан Жоурнал оф Чемистрй 2016, В.9, Но.3, 390-399, WоС, ИФ=4.553; Интернатионал Жоурнал оф Молеcулар Сcиенcес 2022, В.23, Но11803, 1-29 WоС, ИФ=5.6; Чемиcал Ревиеwс 2014, В.114, Но.1, 712–778, WоС, ИФ=46.568). Натижада, мутахассисларга глициррет кислотаси ҳосилаларини синтез қилиш ва тузилишини аниқлаш бўйича қўшимча маълумот олиш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish