Юсупов Ҳасан Рустамовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ғўзанинг янги ва истиқболли навларининг етиштириш агротехнология элементларини ишлаб чиқиш (Хоразм вилояти ўтлоқи аллювиал тупроқлари шароитида)”, 06.01.08 – Ўсимликшунослик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.PhD/Qx1408
Илмий раҳбар: Сатипов Гаипназар Матвапаевич, қишлоқ хўжaлиги фaнлaри доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Урганч давлат универсети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Дон ва дуккакли экинлар илмий−тадқиқот институти, PhD.05/31.03.2023.Qx.159.01.
Расмий оппонентлар: Таджиев Карим Мардонқулович, қишлоқ хўжaлиги фaнлaри доктори, катта илмий ходим; Алланазаров Султанбек Рейпназарович, қишлоқ хўжaлиги фaнлaри бўйича фалсафа доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Хоразм вилояти ўтлоқи аллювиал тупроқлари шароитида ғўзанинг “Султон” ва “S-8294” навларидан эртаки, юқори ва сифатли пахта ҳосили етиштиришда турли кўчат қалинлигида чилпиш муддатни аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Илк бор Хоразм вилоятининг ўтлоқи аллювиал тупроқлари шароитида ғўзанинг эртапишар “Султон” ҳамда “S-8294” навларидан юқори ва сифатли пахта ҳосили етиштиришда “Султон” навини 60х12-1 тизимда экилиб, чилпиш тадбирини 12-14 ҳосил шох пайдо бўлганида, “S-8294” навини 60х12-1 тизимда экилиб, чилпиш тадбирини 15-16 ҳосил шох пайдо бўлганида ўтказиш юқори самара бериши аниқланган;
Ғўзанинг “Султон” ҳамда “S-8294” навлари чигитларини 60х12-1 тизимда экиш амал даври охирида кўчат қалинлигини гектарига “Султон” навида 129,1-129,8 минг тупгача, “S-8294” навида 129,1-129,3 минг тупгача сақланиб қолиниши асосланган;
Ғўзанинг “Султон” ҳамда “S-8294” навларини ўсув даврида 10-11 ҳосил шохи пайдо бўлганида чилпиш тадбирини олиб бориш умумий кўсаклар сонига салбий таъсир этиб, 12-14 ва 15-16 ҳосил шохи пайдо бўлганида чилпиш тадбири олиб боришга нисбатан 1-сентябр ҳолатига “Султон” навида 60х12-1 экиш тизимида экилганида 3,0-5,1 дона/туп гача, 60х15-1 экиш тизимида экилганида 2,1-3,2 дона/туп гача, “S-8294” навида 60х12-1 экиш тизимида экилганида 2,1-4,9 дона/туп гача, 60х15-1 экиш тизимида экилганида 2,3-4,2 дона/туп гача камайиб бориши исботланган;
Ғўза чигитларини 60х12-1 тизимда экиб, ўсув даврида 12-14 ҳосил шох пайдо бўлганида чилпиш тадбирини олиб бориш рентабеллик даражасини “Султон” навида 44,9 фоизга, “S-8294” навида 28,5 фоизга, 15-16 ҳосил шох пайдо бўлганида чилпиш тадбирини олиб бориш рентабеллик даражасини “Султон” навида 37,6 фоизга, “S-8294” навида 31,0 фоизга етиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Хоразм вилояти шароитида ғўза навларидан юқори ва сифатли пахта ҳосили етиштиришда чигитларни мақбул экиш тизими ва чилпиш муддатларини аниқлаш бўйича олиб борилган тадқиқот илмий натижалари асосида:
Пахтачиликка ихтисослашган кластерлар ва фермер хўжаликлари учун “Хоразм вилояти шароитида ғўза етиштириш технологияси” номли тавсиянома ишлаб чиқилган ва тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 22.06.2024 йилдаги №05/04-04-278-сон маълумотномаси). Мазкур тавсиянома бугунги кунда кластер ва фермер хўжаликларида ғўза навларидан юқори ва сифатли пахта ҳосили етиштиришда муҳим кўрсатма сифатида хизмат қилмоқда;
Ғўзанинг “Султон” ҳамда “S-8294” навлари Урганч тумани “Тўрабек” фермер хўжалигида 25,0 гектар, “Қаландар Сапаев” фермер хўжалигида 28,0 гектар, “Шерзод Хамдам” фермер хўжалигида 33,0 гектар, Боғот тумани “Ортиқ ўғли Ойбек” фермер хўжалигида 30,0 гектар, жами 116,0 гектар майдонга жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 22.06.2024 йилдаги №05/04-04-278-сон маълумотномаси). Натижада ғўзанинг “Султон” нави чигитлари 60х12-1 тизимда экилиб, ўсув даврида 12-14 ҳосилшох пайдо бўлганида, ғўзанинг “S-8294” нави чигитлари 60х12-1 тизимда экилиб, ўсув даврида 15-16 ҳосилшох пайдо бўлганида чилпиш тадбири олиб борилганида юқори самарадорликка эришилган;
Ғўзанинг “Султон” нави чигитлари 60х12-1 тизимда экилиб, ўсув даврида 12-14 ҳосилшох пайдо бўлганида, ғўзанинг “S-8294” нави чигитлари 60х12-1 тизимда экилиб, ўсув даврида 15-16 ҳосилшох пайдо бўлганида чилпиш тадбирини ўтказиш технологияси Урганч ва Боғот туманларида жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 22.06.2024 йилдаги №05/04-04-278-сон маълумотномаси). Натижада ушбу технологияни қўллаш орқали рентабеллик даражаси “Султон” навида 42,3 фоизга, “S-8294” навида 30,4% фоизга ортишига эришилган.