Усмонов Эгамберди Мусиновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Спорт фаолиятида натижага эришишда психологик ёндашувнинг ўрни”, 13.00.04 - “Жисмоний тарбия, спорт машғулотлари, соғомлаштириш ва адаптив жисмоний тарбия назарияси ва методикаси” (педагогика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.1.PhD/Ped1485.
Илмий раҳбар: Акрамов Жасур Анварович, педагогика фанлари номзоди, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети.
Илмий Кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, DSc.03/30.12.2019.Ped.28.01.
Расмий оппонентлар: Иштаев Жавлон Мавлонбоевич, педагогика фанлари доктори (ДСc), профессор; Алиев Искандар Бахрамович, педагогика фанлари номзоди, профессор,
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади спорт фаолиятида натижага эришишда психологик ёндашувнинг ўрнини аниқлаш орқали таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
спорт фаолиятида натижага эришишнинг таркибий тузилмаси сифатида психологик методикаларни модификациялаштирилган ҳолда фойдаланишга кўра “иродавий матонатлилик”, “муваффақияциз вазиятларга нисбатан копинг (тўсиқларни енгувчи) сифатлар”, “ўзини назорат қилиш”, “қатъийлик” хусусиятлари шаклланишини аниқлаш натижасида спортчи шахси фазилатларини тизимлаштириш орқали натижага эришиш самарадорлигининг динамикаси такомиллаштирилган;
спорт фаолиятида натижага эришишда психологик ёндошувларни спортчиларнинг мусобақаларга умумий, махсус ва якуний тайёргарлик босқичларида қўллашни тренер-психолог-спортчи-психолог-тренер ҳамкорлигини интенсив трансформациялаш асосида спортчиларда “чидамлилик”, “иродавий қувват”, “масъулиятлилик” ҳамда “муваффаққиятга эришиш” сифатлари спортда ички мотивларга йўналганлик қобилияти билан интегратив намоён бўлиши туфайли, натижадорлик сифатлари устувор омил сифатида асосланган;
эркин ва юнон-рум курашчиларнинг натижага эришиш сифатлари тренер шахси хусусиятлари билан боғлиқ ривожланишига кўра муваффаққияциз вазиятлардан қочиш, журъацизлик, атрофдагилардан мадад кутиш, қатъияцизлик ва вазиятли хавотир шаклланиши туфайли, спортчиларда фаолиятда натижадорлиги пасайиши факторли анализ ёрдамида далилланиб, спортчининг натижага эришишини ҳамда шахсий, ижтимоий сифатлар туркумини такомиллаштиришга хизмат қилувчи психокоррексиён дастур ишлаб чиқилган;
эркин ва юнон-рум курашчиларнинг мағлубиятдан қутулиш ва ғалабага эришиш мотивациясини психокоррексиялаш (дастур) ҳисобига спортчилар фаолиятида муваффаққиятга эришиш мотивлари барқарорлиги, “иродавийлик”, “чорасиз тўсиқларни енгиб ўтиш”, “дадиллик” ва “мақсадга интилувчанлик” сифатлари шаклланиши натижасида уларда мусобоқа олди ҳамда вазиятли хавотирларни олдини олувчи муҳим омиллар эканлиги исботланган ҳамда спорт фаолиятида натижага эришишнинг педагогик-психологик модели тартиблаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Спорт фаолиятида натижага эришишда психологик ёндашувнинг ўрни бўйича олинган илмий тадқиқот ишлари натижалари асосида:
спортчиларда натижага эришишнинг педагогик-психологик жиҳатларини таъминловчи иродавий матонат, оқилона ҳаракат, вазиятни энгиб ўтиш, муваффақиятга эришиш, назорат, қатъийлик, матонатлилик ва иродавий масъулиятлилик каби психологик омиллар муҳим кўрсатгичлар эканлигини инобатга олган ҳолда ўқув-тренеровка йиғинларида психологик тайёргарликни ташкил этишга доир тавсиялар Фарғона, Жиззах, Чирчиқ, Қарши ва Республика олимпия ва паралимпия спорт турларига тайёрлаш маркази томонидан амалиётига татбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Спорт вазирлигининг 2024-йил 03-16/6431-сон маълумотномаси). Натижада, спорт таълим муассасалари ўқувчиларида натижага эришишнинг педагогик-психологик жиҳатларини такомиллаштиришга эришилган ҳамда спотчиларнинг касбий психологик тайёргарлиги бўйича билим, кўникма ва малакалари оширган ҳолда спорт натижалари яхшиланиб компетентлик даражаси ўртача 11,7%га ўсишга эришилган;
спортчиларда натижага эришиш шаклланишига муваффақияцизликдан қочиш, журъацизлик, вазиятли хавотир, атрофдагилардан мадад кутиш, иродавий масъулияцизлик, қатъияцизлик ва назоратнинг беқарорлиги каби педагогик-психологик бирликлар салбий даражада таъсир этишига оид натижалар Фарғона, Жиззах олимпия ва паралимпия спорт турларига тайёрлаш маркази фаолиятида амалиётга татбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Спорт вазирлигининг 2024-йил 03-16/6431-сон маълумотномаси). Натижада, натижага эришиш шаклланишида тренерлар ва спорт психологлари фаолиятининг методик таъминотини бойитишга хизмат қилган;
спортчилар фаолиятида иродавий матонат, оқилона ҳаракат, вазиятни энгиб ўтиш, муваффақиятга эришиш, назорат, иродавий масъулиятлилик, ғайратлилик, журъатлилик, муваффақиятга эришиш ва қатъийлик каби хусусиятлар юқори даражада аҳамиятли факторларга бирлишганлигига доир натижалар Фарғона, Жиззах, Қарши, Тошкент вилоятлари ва Тошкент шаҳридаги олимпия ва паралимпия спорт турларига тайёрлаш марказлари тизимидаги психологик хизмат тизимига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Спорт вазирлигининг 2024-йил 03-16/6431-сон маълумотномаси). Натижада, спортчиларни бўлажак касбий фаолиятга тайёрлигини аниқлашнинг психодиагностик воситаларини такомиллаштиришга хизмат қилган;
спортчиларда натижага эришиш самарадорлигига шахснинг иродавий сифатлари, энгиб ўтувчи хулқ-атвор ва муваффақиятга эришиш каби педагогик-психологик омиллар таъсири далилланганлигига доир таклифлар Республика олимпия ва паралимпия спорт турларига тайёрлаш маркази амалиётига татбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Спорт вазирлигининг 2024-йил 03-16/6431-сон маълумотномаси). Натижада, мазкур таклифнинг жорий этилиши спорт мактабларида фаолият юритадиган мутахассисларни психологик хизмат фаолиятига доир, билим, малака, кўникма ва компетенсияларини ошишига хизмат қилган.