Арепбаев Исламбек Муратбаевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Қорақалпоғистон қушлари гелминтларининг эколого-фаунистик ва таксономик тавсифи”, 03.00.06- Зоология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рў йхатга олинган рақам: B2022.2.DSc/B159.
Илмий маслаҳатчи: Акрамова Фируза Джалалиддиновна, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қорақалпоқ давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қорақалпоқ давлат университети ҳузуридаги PhD.03/30.12.2019.B.20.04 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Зокиров Исломжон Илхомжонович, биология фанлари доктори, профессор; Эшова Холиса Саидовна, биология фанлари доктори, профессор; Бекчанов Худайберган Ўринович, биология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Қорақалпоғистон қушлари гелминтлар фаунасининг замонавий ҳолатини аниқлаш, экологик хусусиятларини асослаш ва эпизоотологик аҳамиятга эга гелминтозларга қарши кураш усулларини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Қорақалпоғистон шароитида сув-ботқоқ ва қуруқлик қушлари гелминтларининг 4 синфга (Cестода, Трематода, Аcантҳоcепҳала ва Нематода) мансуб 155 тури аниқланган. Аниқланган гелминтларнинг 112 тури сув-ботқоқ ва 43 тури қуруқлик қушларда қайд этилган;
илк бор Ўзбекистон гелминтофаунаси учун паразит чувалчангларнинг 10 тури аниқланган. Шулардан, Аустробилҳарзиа чапини (Приcе, 1929) Марказий Осиё гелминтофаунаси учун янги тур сифатида қайд этилган;
сув-ботқоқ қушларида қайд этилган гелминтларнинг 85 тури Қорақалпоғистон гелминтофаунаси учун илк бор аниқланган ва Аcантҳоcепҳала синфининг вакиллари қуруқлик қушлари (товуқсимон ва чумчуқсимонлар) да қайд этилмаган;
ўрганилган қушларнинг гелминтлар билан зарарланиш даражаси 85,8% ни ва инвазия интенсивлиги бирдан то бир неча ўнлаб намуналарни ташкил этиши исботланган;
ўрганилган 10 та туркумга мансуб қушларнинг гелминтлар фаунаси тенг тақсимланмаган. гелминтфаунанинг энг бой хилма-хиллиги ғозсимонлар туркуми вакилларида эканлиги - 75 тур, лочинсимонлар туркуми вакилларида эса 6 турдан иборатлиги аниқланган;
ўрганилган қушларнинг трофик-экологик алоқалари асосан уларда паразитлик қилувчи гелминтларнинг таркибини изоҳлайди ва гелминтофаунасининг шаклланишида асосий омил сифатида ҳизмат қилиши асосланган;
хонаки ва овланадиган қушлар асосий гелминтозларининг профилактикаси учун экологик ва эпизоотологик асослари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қорақалпоғистон қушлари гелминтларининг эколого-фаунистик ва таксономик тавсифи бўйича олинган илмий натижалар асосида:
қушлар вакилларидан ўрдак, ғозларнинг билгарциллез, трихобилгарциоз касалликларига қарши “Празиквантел” ҳамда товуқ ва куркаларнинг капилляриоз, аскаридоз, гетеракидоз касалликларига қарши “Левамизол”, “Тимбендазол” дори препаратларини қўллаш дозалари ва усуллари Қорақалпоғистон республикаси Амударё ва Беруний туманлари паррандачилик хўжаликлари амалиётига жорий қилинган (Қорақалпогʻистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қоʻмитасининг 2024 йил 08 апрелдаги 33/01-10-295-сон маълумотномаси). Натижада, ўрдак ва ғозларрнинг билгарциеллез, трихобилгариоз касалликларига қарши празиквантел препарати (5,0; 8,0 ва 10,0 мг/кг сарф меёрида) қоʻлланилганда 80-100%, товуқ ва куркаларнинг капилляриоз, аскаридоз, гетеракидоз касалликларига қарши левамизол (эритма - 1 мл 2 кг вазинга) ва тимбендазол (0,5 таблетка 10 кг вазинга) нисбатан қўлланилганда 91,6-100%, самарадорликка эришилган ва ушбу гелминтоз касалликлари бўйича эпизоотик барқорорликни таъминлаш ҳамда паррандаларнинг махсулдорлигини ошириш имконини берган;
сув-ботқоқ ва қуруқлик қушлари гелминтлари орасида хонаки ва овланадиган қушларининг гелминтозлари қўзғатувчилари бўлган жиддий эпизоотологик аҳамиятга эга турлар таҳлил қилинган, уларнинг аҳамияти очиб берилган ҳамда қушлар хилма-хиллигини сақлаш, муҳофаза қилиш бўйича ишлаб чиқилган тавсиялар Қорақалпоғстон Республикаси Экология, атроф муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги тасарруфидаги қатор ташкилотлар (Мўйноқ, Қўнғирот, Бўзатов туманлари) амалиётига жорий этилган (Қорақалпоғстон Республикаси Экология, атроф муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлигининг 2024 йил 9 апрелдаги 01/18-2-1128-сонли маълумотномаси). Натижада, қушлар хилма-хиллигини сақлаш, гелминтлар популяциясини баҳолаш, гелминтоз касалликларини аниқлаш ва олдини олиш имконини берган;
Қорақалпоғистон қушлари гелминтларининг замонавий турлар таркиби, доминант турларнинг биоекологик хусусиятлари ҳамда систематик таҳлили бўйича янги маълумотлар олинган. Гелминтоз касалликларининг олдини олиш мақсадида аҳоли орасида санитария-гигиена меёрлари бўйича тарғибот-ташвиқот ишлари олиб борилган, олинган илмий ва амалий натижалар бўйича ишлаб чиқилган тавсиялар мазкур ҳудудда фаолият олиб борадиган паразитолог ва тиббиёт соҳа вакиллари фаолиятида фойдаланиш учун Қорақалпоғистон Республикаси Соғлиқни сақлаш Вазирлиги амалиётига жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Соғлиқни сақлаш Вазирлигининг 2024 йил 5 июндаги 01/3215-сонли маълумотномаси). Натижада, республикамиздаги серкариозларнинг эпидемиологик ҳолатининг барқарорлигини таъминлаш ва олдини олиш имконини берган.