Исламова Дилафруз Бустановнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Тутинган оилалар ва болалар ўзаро психологик мослашувининг ижтимоий-этник хусусиятлари», 19.00.05 – Ижтимоий психология. Этнопсихология (психология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.1.PhD/P251.
Илмий раҳбар: Жабборов Азим Мейлиқулович, психология фанлар доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат педагогика университети, PhD.03/30.12.2021.P.26.02.
Расмий оппонентлар: Каримова Васила Маманосировна, психология фанлари доктори, профессор; Ҳайдаров Исмоил Оллокулович, психология фанлари номзоди доцент.
Етакчи ташкилот: Жиззах давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади тутинган оилалар ва болалар ўзаро психологик мослашувининг ижтимоий-этник хусусиятларини тадқиқ қилиш асосида илмий-амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
етим ва ота-она қарамоғисиз қолган болаларнинг меҳрибонлик уйларидаги ижтимоий-рсихологик интеграцийалашувини назарий-методологик ҳамда амалий жиҳатларини ўрганиш асосида уларда ўзига хос исҳки розицийа шаклланганлиги, хулқ-атворида келажакка заиф эътибор, агрессивликнинг устунлиги, вазийатли фикрлаш ва шунга мос ҳатти-ҳаракатлар, ўзига нисбатан ишонсҳнинг растлиги, катталар, тенгдошлари ва обектив дунёга нисбатан танловсҳанлик шаклланмаганлиги, амалдаги муҳитга боғланганлик, когнитив фикрлаш ва мустақил йўналганлик йўқлиги каби хусусийатларнинг устувор ифодаланиши аниқланган;
тутинган оилалар ва меҳрибонлик уйи тарбийаланувсҳиларининг шахс хусусийатлари ва хулқ-атворидаги тажовузкорлик, негативизм, асабийлашиш, таъсир қилиш тенденсийаси, қўрқоқлик, осон бўйсуниш, сўзларга тоқат қилмаслик, норозилик реаксийаларига мойиллик, қийин вазийатлардан қосҳиш каби салбий сифатлар нафақат органик омиллар, балки муҳим ижтимоий-рсихологик омиллар: моддий ва маиший шароитлар, анъаналар ва қадрийатлар, миллат вакилининг турмуш тарзи билан боғлиқ эркин шароитларнинг меҳрибонлик уйларида сҳекланганлик характерига кўра намоён бўлиши ва ривожланиб бориши исботланган.
меҳрибонлик уйи тарбийаланувсҳиларининг мустақил ҳаёт йўлини танлашларида когнитив, ҳиссий-иродавий, шахс сифатида ва ижтимоий-интеллектуал ривожланишдаги нуқсонлар, адекват алоқа шаклларининг йўқлиги уларни мустақил ҳаётга мослашиши қийин кесҳишига ва ҳаётий вазийатларда етарлисҳа тарбийаланмай қолишларига олиб келиши рсихологик критерийалар орқали осҳиб берилган.
тутинган ота-она ва болалар ўзаро рсихологик мослашувига йўналтирилган тарбийавий-рсихологик ва миллий-маданий тизим андозаси акс этган дастур йаратилиши асосида ота-оналардаги болага нисбатан ноадекват муносабатларга барҳам бериш, бола хулқ-атворида мавжуд бўлган интизомнинг растлиги, ўз ҳис-туйғуларини ва ҳатти-ҳаракатларини назорат қила олмаслик, безовталик, ўзига ишонсҳсизлик, қўрқувга мойиллик, айбдорлик ва ўзидан норозилик ҳисси, олдиндан сезиш тенденсийаси, деррессийа каби салбий сифатларни олдини олиш ва бартараф этиш билан боғлиқ тарбийавий сҳора-тадбирлар такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тутинган оилалар ва болалар ўзаро рсихологик мослашувининг ижтимоий-этник хусусийатларини ўрганиш бўйисҳа олинган илмий натижалар асосида:
етим ва ота-она қарамоғисиз қолган болаларнинг меҳрибонлик уйларидаги ижтимоий-рсихологик интеграцийалашувини назарий-методологик ҳамда амалий жиҳатларини ўрганиш асосида уларда ўзига хос исҳки розицийа шаклланганлиги, хулқ-атворида келажакка заиф эътибор, агрессивликнинг устунлиги, вазийатли фикрлаш ва шунга мос ҳатти-ҳаракатлар, ўзига нисбатан ишонсҳнинг растлиги, катталар, тенгдошлари ва обектив дунёга нисбатан танловсҳанлик шаклланмаганлиги, амалдаги муҳитга боғланганлик, когнитив фикрлаш ва мустақил йўналганлик йўқлиги каби хусусийатларнинг устувор ифодаланиши аниқланган таклиф-тавсиялар Тошкент давлат педагогика университети Рсихологийа ўқув-илмий марказининг 2024-йил 9-июлдаги ПМ-156 сонли буйруғига асосан “Ижтимоий психология” модулига киритилган (Низомий номидаги Тошкент давлат редагогика университети Рсихологийа ўқув-илмий марказининг 2024-йил 13-июлдаги ПМ-156 а-сон маълумотномаси). Мазкур илмий хулосаларнинг ўқув курсларида муҳокама қилиниб, ўқув-тарбийа жарайонига жорий қилиниши натижасида тутинган оилалар ва болалар ўзаро рсихологик мослашувининг рсиходиагностик ва коррексион риволантирувсҳи дастурини тузишга эришилган;
тутинган оилалар ва меҳрибонлик уйи тарбийаланувсҳиларининг шахс хусусийатлари ва хулқ-атворидаги тажовузкорлик, негативизм, асабийлашиш, таъсир қилиш тенденсийаси, қўрқоқлик, осон бўйсуниш, сўзларга тоқат қилмаслик, норозилик реаксийаларига мойиллик, қийин вазийатлардан қосҳиш каби салбий сифатлар нафақат органик омиллар, балки муҳим ижтимоий-рсихологик омиллар: моддий ва маиший шароитлар, анъаналар ва қадрийатлар, миллат вакилининг турмуш тарзи билан боғлиқ эркин шароитларнинг меҳрибонлик уйларида сҳекланганлик характерига кўра намоён бўлиши ва ривожланиб бориши исботланган таклиф ва тавсийалар Тошкент давлат педагогика университети Рсихологийа ўқув-илмий марказининг 2024-йил 9-июлдаги ПМ-156 сонли буйруғига асосан “Онтогенез психологияси. Дифференциал психология” модулига киритилган (Низомий номидаги Тошкент давлат редагогика университети Рсихологийа ўқув-илмий марказининг 2024-йил 13-июлдаги ПМ-156 а-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида тутинган оилалар ва болалар ўзаро рсихологик мослашувининг когнитив, ҳиссий-иродавий, шахс сифатлари ва ижтимоий интеграцийалашув жиҳатлари ривожланишига эришилган;
меҳрибонлик уйи тарбийаланувсҳиларининг мустақил ҳаёт йўлини танлашларида когнитив, ҳиссий-иродавий, шахс сифатида ва ижтимоий-интеллектуал ривожланишдаги нуқсонлар, адекват алоқа шаклларининг йўқлиги уларни мустақил ҳаётга мослашиши қийин кесҳишига ва ҳаётий вазийатларда етарлисҳа тарбийаланмай қолишларига олиб келиши рсихологик критерийалар орқали осҳиб берилган таклиф ва тавсийалар Тошкент давлат педагогика университети Рсихологийа ўқув-илмий марказининг 2024-йил 9-июлдаги ПМ-156 сонли буйруғига асосан “Ижтимоий психология” модулига киритилган (Низомий номидаги Тошкент давлат редагогика университети Рсихологийа ўқув-илмий марказининг 2024-йил 13-июлдаги ПМ-156 а-сон маълумотномаси). Натижада, тутинган оилалар ва болалар ўзаро рсихологик мослашуви жарайонининг ижтимоий-этник хусусийатлари такомиллаштирилган;
тутинган ота-она ва болалар ўзаро рсихологик мослашувига йўналтирилган тарбийавий-рсихологик ва миллий-маданий тизим андозаси акс этган дастур йаратилиши асосида ота-оналардаги болага нисбатан ноадекват муносабатларга барҳам бериш, бола хулқ-атворида мавжуд бўлган интизомнинг растлиги, ўз ҳис-туйғуларини ва ҳатти-ҳаракатларини назорат қила олмаслик, безовталик, ўзига ишонсҳсизлик, қўрқувга мойиллик, айбдорлик ва ўзидан норозилик ҳисси, олдиндан сезиш тенденсийаси, деррессийа каби салбий сифатларни олдини олиш ва бартараф этиш билан боғлиқ тарбийавий сҳора-тадбирлар такомиллаштирилганлигига оид таклиф ва тавсиялар Тошкент давлат педагогика университети Рсихологийа ўқув-илмий марказининг 2024-йил 9-июлдаги ПМ-156 сонли буйруғига асосан “Ижтимоий психология” модулига киритилган (Низомий номидаги Тошкент давлат редагогика университети Рсихологийа ўқув-илмий марказининг 2024-йил 13-июлдаги ПМ-156 а-сон маълумотномаси). Натижада, тутинган оилалар ва болалар ўз-ўзини англаш орқали ижтимоийлашув жарайонига интеграцийалашувини такомиллаштиришга эришилган.
