Нармуратов Зайниддин Раджабовичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси: “Таълим ва илм мазмунли фраземаларнинг семантик-структур, лингвомаданий хусусиятлари (инглиз ва ўзбек тиллари мисолида)”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.DSc/Fil433.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Термиз давлат университети.
Илмий раҳбар: Бакиров Поян Уралович, филология фанлари доктори, профессор.
Илмий Кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, Илмий Кенгаш рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/04.06.2021.Fil.72.03.
Расмий оппонентлар: Ахмедов Ойбек Сапорбаевич, филология фанлари доктори, профессор; Хажиева Феруза Мелсовна, филология фанлари доктори, доцент; Маматов Абди Эшонқулович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: амалий ва назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва ўзбек тилларидаги таълим ва илм мазмунли фразеологик бирликларнинг семантик-структур, лингвомаданий хусусиятларини аниқлашдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
инглиз ва ўзбек тилларидаги фраземаларнинг лингвомаданий хусусиятлари уларнинг инсоният сивилизацияси босқичлари билан параллел равишда юзага келганлиги ва  семантик-структур моҳияти ҳар иккала халқ тарихи, миллий менталитети, моддий ҳамда  маънавий маданияти, анъанавий хўжалиги, ижтимоий кундалик турмуш тарзи, қадрияти ҳамда диний эътиқоди, маиший ҳаёти ва алоқалари, миллий туйғулари, урф-одатлари, мамлакатларнинг географик жойлашуви каби омиллар таъсирида шаклланганлиги далилланган;
қиёсланаётган тиллардаги провербиал фразеологизмларнинг муқобиллари ҳисобланган моноеквивалентлик,  полиеквивалентлик,  маъновий эквивалентлик,  эквиваленциз фразеологик бирликлар каби турлари гап ёки фикр тема ва ремасини белгилашда (инглиз тилидаги то кноw тҳе wай тҳе wинд блоwс (шамол қайси йўлдан эсишини билмоқ), ўзбек тилидаги юлдузни бенарвон урадиган каби фразеологик бирликларнинг фарқли жиҳатлари аниқланган бўлса, инглиз тилидаги то ҳаве смтҳ ат онеъс фингер эндс (бирор нарсани бармоғининг охирида деб билмоқ), ўзбек тилидаги беш қўлдай билмоқ каби ўхшаш томонлари намоён бўлиши аниқланган;   
ҳар иккала тилда фразеологик бирликларнинг комплекс таснифи асосида уларнинг юқори функционал потенциалга ва ўзининг прагматик табиатига эгалиги, контекстуал ва коммуникатив шартланганлиги, парадигматик ҳамда синтагматик актуаллашуви семантика-функция-прагматика учлигида намоён бўлиши  исботланган;  
инглиз ва ўзбек тилларидаги таълим ва илм  компонентли фразеологик бирликлар семантик валентлигига қараб аниқловчи танлашда уларнинг коннотатив ва денотатив маънолари бирламчи, маънодаги кучлилик-кучсизлик, ижобийлик-салбийлик, услубий хосланганлик, даражаланиш, шакл ва маъно муносабати, тарихийлик омилларининг иккиламчи аҳамияти асосланган;
инглиз  тилида  таълим ва илм  компонентли  фразеологик бирликлар  тилнинг грамматик-функсионал тизими меъёрига кўра морфологик воситалар (аффикслар, қўшимчалар)сиз ҳосил  бўлса, ўзбек  тилида  эса  турли  морфологик  воситаларни,  яъни  аффикс  ва  қўшимчаларни  қўшиш  орқали сўзларни синтактик  боғланиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инглиз ва ўзбек тилларида таълим ва илм мазмунли фраземаларнинг семантик-структур, лингвомаданий хусусиятларини тадқиқ қилиш жараёнида ишлаб чиқилган илмий натижалар ва амалий таклифлар асосида:
инглиз ва ўзбек тилларидаги фраземаларнинг лингвомаданий хусусиятлари уларнинг инсоният сивилизацияси босқичлари билан параллел равишда юзага келганлиги ва  семантик-структур моҳияти ҳар иккала халқ тарихи, миллий менталитети, моддий ҳамда  маънавий маданияти, анъанавий хўжалиги, ижтимоий кундалик турмуш тарзи, қадрияти ҳамда диний эътиқоди, маиший ҳаёти ва алоқалари, миллий туйғулари, урф-одатлари, мамлакатларнинг географик жойлашуви каби омиллар таъсирида шаклланганлиги далилланганлигига оид назарий хулосалардан Тошкент давлат оʻзбек тили ва адабиёти университетида 2021-2023 йилларда бажарилган  ПЗ – 2020042022 “Туркий  тилларнинг лингводидактик  электрон  платформасини  яратиш” мавзусидаги лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Тошкент давлат оʻзбек тили ва адабиёти университетининг 2024-йил 18-мартдаги 04/01-662-сон маълумотномаси). Натижада  тоʻпланган фразеологик бирликлар инглиз ва ўзбек халқларининг тил бойлигини, урф-одатини, менталитетини, дунё қарашларини ва тарихини ўрганишда, ҳамда тил ўрганувчиларда керакли коммуникатив компетенсияларни ривожлантиришга хизмат қилган;
қиёсланаётган тиллардаги провербиал фразеологизмларнинг муқобиллари ҳисобланган моноеквивалентлик,  полиеквивалентлик,  маъновий эквивалентлик,  эквиваленциз фразеологик бирликлар каби турлари гап ёки фикр тема ва ремасини белгилашда (инглиз тилидаги то кноw тҳе wай тҳе wинд блоwс (шамол қайси йўлдан эсишини билмоқ), ўзбек тилидаги юлдузни бенарвон урадиган каби фразеологик бирликларнинг фарқли жиҳатлари аниқланган бўлса, инглиз тилидаги то ҳаве смтҳ ат онеъс фингер эндс (бирор нарсани бармоғининг охирида деб билмоқ), ўзбек тилидаги беш қўлдай билмоқ каби ўхшаш томонлари намоён бўлиши аниқланганлигига оид назарий хулосалардан Тошкент давлат оʻзбек тили ва адабиёти университетида 2020-2023 йилларда бажарилган АМ-Ф3-201908172 “Ўзбек  тилининг  таълимий  корпусини  яратиш  мавзуси” мавзусидаги лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Тошкент давлат оʻзбек тили ва адабиёти университетининг 2024-йил 19-мартдаги 04/01-679-сон маълумотномаси). Натижада  фразеологияда синонимия,  антонимия, омонимия  ҳамда  кўп  маънолилик  ҳодисаларининг  фарқли  хусусиятларини батафсил ёритиб беришга хизмат қилган;
ҳар иккала тилда фразеологик бирликларнинг комплекс таснифи асосида уларнинг юқори функционал потенциалга ва ўзининг прагматик табиатига эгалиги, контекстуал ва коммуникатив шартланганлиги, парадигматик ва синтагматик актуаллашуви семантика-функция-прагматика учлигида намоён бўлишига оид назарий хулосалардан Тошкент давлат оʻзбек тили ва адабиёти университетида 2021-2023 йилларда бажарилган Ф3 – 201912258 “Ўзбек адабиётининг кўп тилли (ўзбек, рус, инглиз тилларида) электрон платформасини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Тошкент давлат оʻзбек тили ва адабиёти университетининг 2023-йил 16-октябрдаги 01/10-2132-сон маълумотномаси). Натижада  тил ва  адабиётга  оид  материаллар  мазмунан  бойитилди ҳамда илмийлик даражаси оширилган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги таълим ва илм  компонентли  фразеологик бирликлар семантик валентлигига қараб аниқловчи танлашда уларнинг коннотатив ва денотатив маънолари, маъносидаги кучлилик-кучсизлик, ижобийлик-салбийлик, услубий хосланганлик, даражаланиш, шакл ва маъно муносабати, тарихийлик омилларининг бирламчи эканлигига оид хулосалардан Термиз давлат университетида 2021-2024 йилларда амалга оширилган 617309-ЭПП-1-2020-1-ЭППКА2-CБҲЕ-ЖП рақамли “Триггеринг инновативе аппроачес анд энтрепренеуриал скиллс фор студенц тҳроугҳ cреатинг cондитионс фор градуатеъс эмплоябилитй ин Cентрал Асиа – ТРИГГЕР” номли хорижий лойиҳада фойдаланилган (Термиз давлат университетининг 2024 йил 11-июлдаги 06/07-313-сон маълумотномаси). Натижада таълим ва илм консептли фразеологизмлар трансформацияси  тўғрисидаги  маълумотлар  нафақат  олий  таълим муассасаларида  ўтиладиган  фанлар  ўқитилишида,  балки  кенг  омма  учун мўлжалланган  тарбиявий  аҳамиятга  эга  бўлган  адабиётлар яратишда  ҳам муҳим манба бўлиб хизмат қилиши кўрсатилган;
инглиз  тилида  таълим ва илм  компонентли  фразеологик бирликлар  морфологик воситалар (аффикслар, қўшимчалар)сиз ҳосил  бўлса, ўзбек  тилида  эса  турли  морфологик  воситаларни,  яъни  аффикс  ва  қўшимчаларни   қўшиш  орқали  сўзларни  синтактик  боғланиши орқали ҳосил бўлиши билан боғлиқ хулоса ва натижалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали”нинг “Таълим ва тараққиёт”, “Болалар учун”, “Ўзбекистон ёшлари”  эшиттиришлари ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий Телерадиокомпанияси “Ўзбекистон Телерадиоканали”нинг 2023-йил 7-ноябрдаги 04-36-1660-сон маълумотномаси). Натижада илмий изланувчиларга,  талабаларга  ўзбек ва инглиз  халқларининг анъаналари, урф-одатлари, турмуш тарзини қиёслаш имкони пайдо бўлган, маънавий қадриятлар тизимида алоҳида ўрин эгаллаган маросимлар, халқ оғзаки ижоди ҳақидаги матнлар бўйича лингвокултурология, этнолингвистика каби йўналишлар бўйича олиб борилаётган илмий тадқиқотлар ҳажми кўпайгани ҳақида хорижий тил профессор-ўқитувчилари ва талабаларга маълумот берилган.