Ашуров Улуғбек Эркиновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: “Ўзбекистон Республикасида жиноятчиликнинг олдини олиш шакллари ва усулларини такомиллаштириш”, 12.00.15 – “Криминология” (юридик фанлар).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.2.PhD/Yu553.
Илмий раҳбар: Абдурасулова Қумринисо Раимкуловна, юридик фанлар доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Ҳуқуқни муҳофаза қилиш академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Ҳуқуқни муҳофаза қилиш академияси, DSc.31/31.12.2020.Yu.67.01.
Расмий оппонентлар: Тошпўлатов Акром Икромович, юридик фанлар доктори; Умурзақов Бегзод Атабаевич, юридик фанлар бўйича фалсафа доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Ўзбекистон Республикасида жиноятчиликнинг олдини олиш ҳамда унинг шакллари ва усулларини такомиллаштириш, бу борадаги фаолиятни янада яхшилаш юзасидан таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
кибержиноятларнинг олдини олиш, аниқлаш ва бартараф этиш бўйича барча зарур чораларни кўриш, киберхавфсизликка таҳдид солувчи ҳуқуқбузарликларни олдини олиш, уларнинг содир этилишига имкон берадиган сабаблар ва шарт-шароитларни аниқлаш ҳамда уларни бартараф этиш чораларини кўриш каби вазифалар Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизматининг мажбуриятлари сифатида белгиланиши лозимлиги асосланган;
жиноят камайишига эришилмаган маҳаллаларда уйма-уй юриб, профилактик ҳисобда турган шахслар, нотинч оилалар ва уюшмаган ёшлар билан профилактик ишлар тизимли олиб борилишини таъминлаш лозимлиги, хусусан ҳар бир ҳудуднинг хусусиятидан келиб чиқиб сектор раҳбарлари, ҳуқуқбузарликлар профилактикасини амалга оширувчи ва унда иштирок этувчи орган ҳамда муассасалар билан биргаликда жиноят сабабларини ўрганиш, уларнинг содир этилишига имкон берадиган шарт-шароитларни аниқлаш ва бартараф этиш масалаларини жойига чиққан ҳолда “маҳаллабай” ва “соҳабай” муҳокама қилиш тартиби жорий этилиши лозимлиги асосланган;
транспорт воситаларини маст ҳолда бошқариш ҳамда транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқидан маҳрум этилган шахсларнинг бундай воситаларни бошқаришида ифодаланадиган маъмурий ҳуқуқбузарликлар объектив томонини ташкил этувчи ҳаракатлар МЖтК билан қўриқланадиган ижтимоий муносабатларни жиддий бузишини инобатга олиб, бундай ҳуқуқбузарликларнинг кам аҳамиятли қилмиш, деб топилиши мумкин эмаслиги асосланган;
муқаддам судланган ва пробация ҳисобига олинган шахслар билан ишлаш ҳамда ички ишлар органларининг тунги хизматини ташкил этиш вилоят, туман ва шаҳар ички ишлар органлари бошлиқларининг ўринбосари – Жамоат хавфсизлиги хизмати бошлиғининг асосий вазифаларидан бири этиб белгиланиши лозимлиги асосланган;
давлат органлари ва бошқа ташкилотлар, шунингдек фуқаролар вояга етмаганларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари бузилганлиги, ижтимоий жиҳатдан хавфли аҳволда қолган ҳамда давлатнинг ижтимоий ёрдамига муҳтож бўлган вояга етмаганлар ва оилалар аниқланганлиги тўғрисида зудлик билан Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлиги ва унинг ҳудудий бўлинмаларини хабардор қилиши лозимлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбекистон Республикасида жиноятчиликнинг олдини олиш шакллари ва усулларини такомиллаштиришга оид тадқиқот натижалари қуйидагиларда ўз ифодасини топган:
кибержиноятларнинг олдини олиш, аниқлаш ва бартараф этиш бўйича барча зарур чораларни кўриш, шунингдек киберхавфсизликка таҳдид солувчи ҳуқуқбузарликларни олдини олиш, уларнинг содир этилишига имкон берадиган сабаблар ва шарт-шароитларни аниқлаш ҳамда уларни бартараф этиш чораларини кўриш каби вазифалар Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизматининг мажбуриятлари сифатида белгиланиши лозимлиги тўғрисидаги таклифдан 2022 йил 15 апрелда қабул қилинган Ўзбекистон Республикаси “Киберхавфсизлик тўғрисида”ги қонунининг 13-модда (Ваколатли давлат органининг мажбурияти)си биринчи қисмида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Қонунчилик палатаси Қонунчилик ва суд-ҳуқуқ масалалари Қўмитасининг 2022 йил 30 октябрдаги 06-14/2206-сон маълумотномаси). Ушбу таклифлар кибержиноятларни олдини олиш, аниқлаш ва бартараф этиш бўйича барча зарур чораларни кўриш, уларнинг содир этилишига имкон берган сабаблар ва шарт-шароитларни аниқлаш вазифалари Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизматининг мажбурияти сифатида белгиланишига ҳамда шу орқали мазкур йўналишдаги чора-тадбирларни амалга оширилишига хизмат қилган;
жиноят камайишига эришилмаган маҳаллаларда уйма-уй юриб, профилактик ҳисобида турган шахслар, нотинч оилалар ва уюшмаган ёшлар билан профилактик ишлар тизимли олиб борилишини таъминлаш лозимлиги, хусусан ҳар бир ҳудуднинг ўзига хослигидан келиб чиқиб сектор раҳбарлари, ҳуқуқбузарликлар профилактикасини амалга оширувчи ва унда иштирок этувчи орган ҳамда муассасалар билан биргаликда жиноятчилик сабабларини ўрганиш, уларнинг содир этилишига имкон берадиган шарт-шароитларни аниқлаш ва бартараф этиш масалаларини жойига чиққан ҳолда “маҳаллабай” ва “соҳабай” муҳокама қилиш тартиби жорий этилиши лозимлигига оид таклифдан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2021 йил 10 сентябрдаги “Жиноятларнинг сабаблари ва уларнинг содир этилишига имкон берган шарт-шароитларни муҳокама қилиш тартиби тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақида”ги қарорининг 1-бандини шакллантиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2023 йил 26 декабрдаги 33/01-02/2656-сон маълумотномаси). Ушбу таклифнинг қабул қилиниши жиноятларнинг сабабларини ўрганиш, уларнинг содир этилишига имкон берган шарт-шароитларни аниқлаш ва бартараф этиш масалалари “маҳаллабай” усулда амалга оширилишига хизмат қилган;
транспорт воситаларини маст ҳолда бошқариш ҳамда транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқидан маҳрум этилган шахсларнинг бундай воситаларни бошқаришида ифодаланадиган маъмурий ҳуқуқбузарликлар объектив томонини ташкил этувчи ҳаракатлар МЖтК билан қўриқланадиган жамоат муносабатларини жиддий бузишини инобатга олиб, бундай ҳуқуқбузарликларнинг кам аҳамиятли қилмиш, деб топилиши мумкин эмаслиги тўғрисидаги таклифлар Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2021 йил 10 июндаги 23-сон “Ўзбекистон Республикаси Олий суди пленумининг айрим қарорларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қарорини ишлаб чиқишда фойдаланилган ҳамда Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг “Судлар томонидан маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишларни кўришни тартибга солувчи қонунларни қўллашнинг айрим масалалари тўғрисида”ги қарорининг 16-банди учинчи хатбошисида ўз аксини топган (Ўзбекистон Республикаси Олий судининг 2023 йил 28 ноябрдаги ПЛ-67-19–сон маълумотномаси). Ушбу таклифнинг қабул қилиниши суд амалиётида транспорт воситаларини маст ҳолда бошқариш ҳамда транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқидан маҳрум этилган шахсларнинг бундай воситаларни бошқаришида ифодаланадиган маъмурий ҳуқуқбузарликлар билан боғлиқ қилмишларга тўғри ҳуқуқий баҳо беришга, адолатли жазо тайинланишига хизмат қилган;
муқаддам судланган ва пробация ҳисобига олинган шахслар билан ишлаш ҳамда ички ишлар органларининг тунги хизматини ташкил этиш вилоят, туман ва шаҳар ички ишлар органлари бошлиқларининг ўринбосари – Жамоат хавфсизлиги хизмати бошлиғининг асосий вазифаларидан бири этиб белгиланиши лозимлиги тўғрисидаги таклифлар 2021 йил 26 мартда қабул қилинган Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Жамоат хавфсизлигини таъминлаш ва жиноятчиликка қарши курашиш соҳасида ички ишлар органлари фаолиятини сифат жиҳатидан янги босқичга кўтариш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ–6196-сон Фармони олтинчи бандининг саккизинчи хатбошисида ўз аксини топган. (Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси Қонунийлик ва ҳуқуқий-тартиботни таъминлаш муаммоларини таҳлил қилиш бошқармасининг 2023 йил 28 декабрдаги 27/67-19–сон маълумотномаси). Ушбу таклифнинг қабул қилиниши муқаддам судланган ва пробация ҳисобига олинган шахслар билан ишлаш орқали жиноятчиликнинг олдини олишни такомиллаштиришга хизмат қилган.
давлат органлари ва бошқа ташкилотлар, шунингдек фуқаролар вояга етмаганларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари бузилганлиги, ижтимоий жиҳатдан хавфли аҳволда қолган ҳамда давлатнинг ижтимоий ёрдамига муҳтож бўлган вояга етмаганлар ва оилалар аниқланганлиги тўғрисида зудлик билан Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлигини ва унинг ҳудудий бўлинмаларини хабардор қилиши лозимлигига оид таклифлардан Ўзбекистон Республикасининг “Вояга етмаганлар ўртасида назоратсизлик ва ҳуқуқбузарликларнинг профилактикаси тўғрисида”ги Қонунини 6-моддасини тўққизинчи хатбоши билан тўлдиришни назарда тутувчи Ўзбекистон Республикасининг 2022 йил 25 январдаги ЎРҚ–747-сон Қонунининг 1-моддасида ўз аксини топган (Қонунчилик ва суд-ҳуқуқ масалалари Қўмитасининг 2022 йил 30 октябрдаги 06-14/2206-сон маълумотномаси). Ушбу таклифнинг қабул қилиниши вояга етмаганларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари бузилганлиги, ижтимоий жиҳатдан хавфли аҳволда қолган ҳамда давлатнинг ижтимоий ёрдамига муҳтож бўлган вояга етмаганлар ва оилалар аниқланганда уларнинг ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини манзилли ҳимоя қилинишига хизмат қилган.