Жунсалиев Дилмурад Мирзахматовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида ЭЪЛОН

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисосликлар шифри: “Сел тошқини талафотларининг потенциал хавфларини камайтириш усулларини такомиллаштириш”, 05.10.02 – Фавқулодда ҳолатларда хавфсизлик. Ёнғин, саноат, ядро ва радиация хавфсизлиги. Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: №В2022.2.PhD/Т2974.
Илмий раҳбар: Ибрагимов Бахром Тошмуратович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган ташкилот номи: Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлиги Академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган ташкилот номи, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлиги Академияси DSc.40/29.12.2022.T.129.01.
Расмий оппонентлар: “Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари институти” Миллий тадқиқот университети Гидрология ва гидрогеология кафедраси профессори, техника фанлари доктори, профессор Ф.А.Гаппаров ва Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлиги Академияси Фавқулодда вазиятларни бартараф қилиш ва хизматни ташкил этиш кафедраси профессори, техника фанлари номзоди, профессор Х.А.Қурбонов тавсия этилди.
Етакчи ташкилот: Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти.
II. Тадқиқотнинг мақсади тоғ кўллари бузилишидан юзага келадиган сел тошқинининг потенциал хавфларини вақт ва майдон бўйича шаклланишини моделлаштириш орқали эҳтимолий талафотлар кўламини баҳолаш ва сел тошқини хавфини камайтириш имкониятини берувчи чора-тадбирлар мажмуасини ишлаб чиқишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгиликлари:
табиий дала шароитида ва эрни масофадан зондлаш усули ёрдамида олиб борилган тадқиқотлар асосида тоғ кўлларининг бузилишига олиб келувчи эгзоген ва эндоген омилларни инобатга олиб тоғ кўлларининг юқори, ўрта ва паст хавфлилик даражалари бўйича таснифи ишлаб чиқилган ва тоғ кўлларининг бузилишида юзага келадиган потенсиал хавфларни камайтириш усули муҳандислик муҳофаза иншоотларининг мустаҳкамлик кўрсаткичларини ҳисобга олган ҳолда такомиллаштирилган;
бузилиш хавфи юқори бўлган кўл мисолида сел тошқинининг вақт ва майдон бўйича ўзгариш динамикасини акс эттирувчи симулятсия ишлаб чиқилган бўлиб, ушбу симулиятсия Ихнач кўлларининг бузилишидан юзага келадиган сел тошқинининг Пском ГЭС ва Чорбоғ сув омбори ҳудудига этиб келиш вақти, сарфи, баландлиги, ўртача тезлиги ва босими каби фавқулодда вазиятларда эвакуатсия ишлари учун муҳим бўлган гидрометрик кўрсаткичларнинг аниқ параметрлари аниқланишишга эришилган;
Sentinel-1, ALOS POLSAR va TanDEM-X сунъий йўлдошларининг аерокосмик тасвирлари асосида Ихнач кўллари ҳавзаси релефининг рақамли модели асносида илк бор хавф хатар харитаси ишлаб чиқилган бўлиб, ушбу харита асосида аҳоли ва ҳудудларни муҳофаза қилиш чора-тадбирларини белгилаш фавқулодда вазиятларда жалб этиладиган куч ва воситалардан фойдаланиш самарадорлигини 10-15% гача яхшилаш имконияти борлиги асосланган;
Ихнач кўллари мисолида сел тошқинининг гидрометрик кўрсаткичларини вақт ва майдон бўйича ўзгаришини аниқлаш орқали Пском ГЭС ва унинг муҳандислик иншоотлари ҳамда ҳавзадаги аҳоли яшаш масканларининг хавф даражаси баҳоланган, шунингдек муҳандислик муҳофаза иншоотларининг мустаҳкамлик кўрсаткичларини оптималлаштириш натижасида эҳтимолий талафот миқдорини 7-10% гача камайтириш мумкинлиги аниқланган.  
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Сел тошқини талафотларининг потенциал хавфларини камайтириш ҳамда сел тошқини билан боғлиқ фавқулодда вазиятларни олдини олиш бўйича олинган илмий натижалар бўйича:
бузилиш хавфи юқори бўлган тоғ кўллари мисолида сел тошқинининг вақт ва майдон бўйича ўзгариш динамикасини акс эттирувчи симуляция модели ва рақамли хавф хатар харитаси амалиётга жорий этилганлиги тўғрисида Ўзбекистон Республикаси ФВВнинг Муҳандислик муҳофаза ва қурилиш-тиклаш ишлари бош бошқармаси томонидан 2023 йил 10 майда 36/3–976-сонли ва Фан, инновацион ривожлантириш ва ўқитишни ташкил этиш бўлими томонидан 2023 йил 17 майда 36/3–1044-сонли ҳамда Ўзбекгидроэнерго АЖ Гидротехника иншоотлари хавфсизлигини баҳолаш ва мониторингини юритиш маркази томонидан 2023 йил 26 майда 36/19-1107-сонли далолатномалар олинган. 2023 йил 4 июлда Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлигидан амалиётга жорий этилганлиги тўғрисида 5/4/32–1862-сонли маълумотнома олинган. Натижада тоғ кўлларининг бузилишидан юзага келадиган сел тошқини билан боғлиқ фавқулодда вазиятларни баҳолаш ва потенциал хавфларни камайтириш ҳисобини такомиллаштиришга эришилган.