Тухлиева Наргиза Бокижановнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ахборий жанрлар матнини оптималлаштиришда таҳрир ва аттрактив усулларнинг ўрни”, 10.00.09 – Журналистика (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.PhD/Fil3022.
Илмий раҳбар: Саидов Ҳалим Аманович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон журналистика ва оммавий коммуникациялар университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон журналистика ва оммавий коммуникациялар университети, PhD.03/30.12.2019.Fil.14.01.
Расмий оппонентлар: Тешабаева Дилфуза Мўминовна, филология фанлари доктори, профессор; Исомиддинов Зуҳриддин Низомиддинович, филология фанлари номзоди.
Етакчи ташкилот: Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ахборот жанрлари матнини оптималлаштиришда таҳрир ҳамда аттрактив усулларнинг ўрни ва функсиясини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:  
матнни такомиллаштиришнинг лексик, стилистик, орфографик меъёрларга оид лингвистик, тасвирий ва график ечимни таъминловчи экстралингвистик ҳамда композиция ва ҳажм билан боғлиқ жанрий мезонлари аниқланиб, улар комплекс ёндашувни таъминлагани сабабли микро ва макротаҳрир жараёнларида фойдаланишнинг самарадорлиги исботланган;
миллий ОАВдаги янгилик, репортаж, интервю каби ахборот жанрлари матнида учраётган мантиқий, лексик, грамматик, стилистик, орфографик камчиликларнинг рецепсия жараёнига ижтимоий, сиёсий, маданий, маърифий мазмун таркиби ва тасвирий, тавсифий ифода услубига кўра салбий таъсир кўрсатитши очиб берилган;
янгилик, репортаж, интервю ва ҳисобот жанрларига оид матнларни нашрга тайёрлашда ўзбек тилининг талаффуз ва услубий меъёрларига амал қилиш билан бирга жанрларнинг аниқлик, қисқалик, соддалик талабларидан келиб чиқиш, замонавий ўқувчининг маълумотларни сканерлаш, параллел истеъмол, рефлекциянинг кучсизланиши каби матн қабул қилиш хусусиятларини инобатга олиш ҳамда контентнинг аудитория ахборий сўровларига мос келишига кўра релевантлигини таъминлаш зарурати далилланган;
бугунги глобаллашув даврида ягона йирик ахборий майдонга бирлашиш даврида аттрактивликни оширувчи услуб, талаффуз, нотиқлик сингари лингвистик ва тасвир, графика каби экстралингвистик воситаларнинг матнни қидирув тизимларидан топишни осонлаштириш, асосий ахборотни ажратиб кўрсатиш, эмоционал бўёқдорлик қўшиш каби янги вазифалари мавжудлиги ҳамда улардан ахборот жанрлари матнини оптималлаштиришда фойдаланишнинг контекстуал ва коммуникатив аҳамияти асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг амалиётга жорий этилиши. Ахборот жанрлари таҳрирининг ўзига хос хусусиятлари ҳамда матнни оптималлаштиришда аттрактив усулларнинг қўлланишини ўрганиш юзасидан ишлаб чиқилган хулоса ва амалий таклифлар асосида:
матнни такомиллаштиришнинг лексик, стилистик, орфографик меъёрларга оид лингвистик, тасвирий ва график ечимни таъминловчи экстралингвистик ҳамда композиция ва ҳажм билан боғлиқ жанрий мезонлари аниқланиб, комплекс ёндашувни таъминлагани сабабли улардан микро ва макротаҳрир жараёнларида фойдаланишнинг самарадорлигига оид илмий-назарий хулосалардан “Маърифат” газетасидаги ахборот жанрларига оид материалларни тайёрлаш ва таҳрир қилишда фойдаланилган  (Ўзбекистон Республикаси мактабгача ва мактаб таълими вазирлигининг 2024-йил 1-мартдаги 04-27-122-сон маълумотномаси ҳамда “Маърифат” газетасининг 2024-йил 29-февралдаги 15-сон далолатномаси). Натижада нашрнинг таҳрир принциплари янада такомиллаштирилган, муҳаррир ҳамда ижодий ходимлар матнни оптималлаштириш асослари билан таништирилган ҳамда уларнинг касбий билимларини мустаҳкамлашга эришилган;
миллий ОАВдаги янгилик, репортаж, интервю каби ахборот жанрлари матнида учраётган мантиқий, лексик, грамматик, стилистик, орфографик камчиликларнинг рецепсия жараёнига бир қатор: ижтимоий, сиёсий, маданий, маърифий мазмун таркиби ва тасвирий, тавсифий ифода услубига кўра салбий таъсири очиб берилгани тўгʻрисидаги фикр-мулоҳазалардан “Дарё” интернет нашри фаолиятида фойдаланилган (“Симпле Нетwоркинг Солутионс” масъулияти чекланган жамиятининг 2023-йил 12-декабрдаги 75-сон маълумотномаси). Натижада ахборот жанрларига оид материалларда камчиликларни бартараф этиш, матн оптималлиги ва жозибадорлигини ошириш, ахборотни излаш ва ундан фойдаланишни янада қулайлаштиришга эришилди. Тадқиқот интернет нашрда эʼлон қилинувчи ахборий жанрлар тилининг софлигини сақлаш, таъсирчанлигини ошириш, матндан кўзланган мақсадга эришиш, унинг хатолардан холи бўлишини таъминлаш каби муаммоларни бартараф этишда муҳим назарий манба бўлиб хизмат қилган;
янгилик, репортаж, интервю ва ҳисобот жанрларига оид матнларни нашрга тайёрлашда ўзбек тилининг талаффуз ва услубий меъёрларига амал қилиш билан бирга жанрларнинг аниқлик, қисқалик, соддалик талабларидан келиб чиқиш, замонавий ўқувчининг маълумотларни сканерлаш, параллел истеъмол, рефлекциянинг кучсизланиши каби матн қабул қилиш хусусиятларини инобатга олиш ҳамда контентнинг аудитория ахборий сўровларига мос келишига кўра релевантлигини таъминлаш зарурати ҳақидаги умумлашма хулосалардан “хабар.уз” ахборот-таҳлилий портали материалларини таҳрир қилишда фойдаланилган (“Хабар” газетаси таҳририяти масъулияти чекланган жамиятининг 2023-йил 7-ноябрдаги 81-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқот нашр таҳрир принципларини қайта кўриб чиқиш ва такомиллаштиришда ҳамда муҳаррирлар малакасини оширишда муҳим манба вазифасини ўтаган;
бугунги глобаллашув даврида ягона йирик ахборий майдонга бирлашиш даврида аттрактивликни оширувчи услуб, талаффуз, нотиқлик сингари лингвистик ва тасвир, графика каби экстралингвистик воситаларнинг матнни қидирув тизимларидан топишни осонлаштириш, асосий ахборотни ажратиб кўрсатиш, эмоционал бўёқдорлик қўшиш каби янги вазифалари мавжудлиги ҳамда улардан ахборот жанрлари матнини оптималлаштиришда фойдаланишнинг контекстуал ва коммуникатив аҳамияти ишлаб чиқилган амалий таклиф ва тавсиялардан “Ишонч” газетаси ҳамда “Ишонч.уз” ахборот-таҳлилий портали журналистлари, муҳаррирлари, ижтимоий тармоқлар билан ишловчи мутахассисларининг замонавий контентда сарлавҳанинг ўрни, ахборот жанрларига оид материалларда сарлавҳа ва тагсарлавҳалар вазифаси, сарлавҳа қўйиш усуллари бўйича билимларини оширишда фойдаланилган (Ўзбекистон касаба уюшмалари федерациясининг 2024-йил 29-февралдаги БМ-06/314-сон маълумотномаси ҳамда “Ишонч” ва “Ишонч ‒ Доверие” газеталари таҳририятининг 2024-йил 29-февралдаги 15-сон далолатномаси). Натижада ахборот жанрлари сарлавҳалари билан ишлаш, матн аттрактивлигини ошириш усулларига оид илмий тавсиялар таҳририятнинг ижодий жараёнига татбиқ этилган ҳамда янгиликлар, интервю, репортаж ва ҳисоботлар матнини тайёрлашда самарадорликка эришилган;  
ахборот жанрлари матни фаоллигини оширувчи лингвистик ва экстралингвистик воситаларнинг матнни қидирув тизимларидан топишни осонлаштириш, асосий ахборотни ажратиб кўрсатиш, эмоционал бўёқдорлик қўшиш каби янги вазифалари мавжудлиги ҳақидаги илмий хулосалар ва матнни оптималлаштиришда лингвистик ва экстралингвистик воситаларни қўллашга оид тавсиялар Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги томонидан тайёрланган янгилик, репортаж, интервю, ҳисобот жанрларига оид материалларга татбиқ этилган (Ўзбекистон Миллий ахборот агентлигининг 2023-йил 16-ноябрдаги 01-23/1080-сон маълумотномаси). Натижада таҳририят томонидан эълон қилинган материаллар таҳрири ҳамда ахборотни ўқувчи учун керакли ва қизиқарли матнга айлантириш, шунингдек, жозибадорлигини ошириш борасида самарадорлик даражаси оширилган.