Xakimov Dilmurod Abdulbokievichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmogʻi nomi): “Yoshlarning jamiyatdan begonalashuvini oldini olishning ijtimoiy-axloqiy asoslari” mavzusidagi 09.00.04 – Ijtimoiy falsafa ixtisosligi (Falsafa fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.2.PhD/Fal371
Ilmiy rahbar: Ro‘zieva Ruxsora Hodievna, falsafa fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston Milliy universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: O‘zbekiston Milliy universiteti, DSc.03/30.12.2019.F.01.05.
Rasmiy opponentlar: Aliev Bekdavlat, falsafa fanlari doktori, professor; Xaydarov Xurram Farmonovich, falsafa fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy-amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi zamonaviy jamiyatda yoshlar o‘rtasidagi ma'naviy-axloqiy begonalashuvning o‘ziga xos xususiyatlarini ijtimoiy-falsafiy tahlil qilishni o‘z ichiga oladi. Mavzu bugungi kunda yoshlar duch kelayotgan ma’naviy-axloqiy muammolarni chuqurroq anglash va bu muammolarning asl sabablarini o‘rganishda muhim ahamiyat kasb etadi.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
Tadqiqotda “mehnatdan begonalashish”, “ma’naviy-axloqiy begonalashish”, “madaniy begonalashish”, “siyosiy begonalashish” va “jamiyatdan begonalashish” kabi masalalar rivojlanishining birlamchi bosqichlari aniqlanadi va tekshiriladi. "iqtisodiy begonalashuv". Bu bosqichlar zamonaviy ijtimoiy voqelikni tushunish uchun zarurdir.
Yoshlar o‘rtasidagi ma’naviy-axloqiy begonalashuvning jamiyat ichidagi turli shakl va darajadagi (madaniy, axloqiy, ijtimoiy) asosiy xususiyatlari tanqidiy tahlil usullari yordamida tahlil qilindi. Bu belgilarga “ommaviy madaniyat” ta’sirining kuchayishi, milliy madaniyatning emirilishi, milliy o‘zlikni anglashning zaiflashishi, milliy va umuminsoniy axloqiy qadriyatlarning inkor etilishi, axloqiy nisbiylik, axloqiy bo‘shliqlar, yolg‘izlik va izolyasiya, ijtimoiy faollikning pasayishi, muloqotning zaiflashishi, va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashning etishmasligi.
Yoshlarning ma’naviy-axloqiy begonalashuvining oldini olishda diniy va dunyoviy fanlar o‘rtasidagi uyg‘unlikni ta’minlash tamoyillari haqida so‘z boradi. Bu tamoyillar integratsiya, bir-birini to‘ldirish, tasdiqlash, yaxlitlik, ta’lim va tarbiya uyg‘unligi, o‘zaro hurmat, amaliyotga yo‘naltirilganlik, dialog va munozara, o‘qituvchining malakasini oshirishni o‘z ichiga oladi.
Yoshlarning ma’naviy-axloqiy begonalashuvining oldini olishda davlat va fuqarolik jamiyati institutlarining o‘rni va ahamiyati atroflicha tahlil etilgan. Bu tahlil qonunchilik me’yorlari, yoshlarga oid davlat siyosati, ta’lim sifatini oshirish, madaniy tadbirlar, ijtimoiy loyihalar, o‘quv va seminarlar, oilaning roli, volontyorlik faoliyati, muloqot platformalari, intellektual podkastlar, resurslarni birlashtirishni o‘z ichiga oladi.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Yoshlarning jamiyatdan begonalashuvini olidini olishning ijtimoiy-axloqiy asoslari mavzusi bo‘yicha ishlab chiqilgan tavsiyalar va takliflar asosida:
“Jamiyatdan begonalashish”, “mehnatdan begonalashish”, “ma’naviy-axloqiy begonalashish”, “madaniy begonalashish”, “siyosiy begonalashish”, “iqtisodiy begonalashish” masalalarining shakllanishining asosiy bosqichlarini aniqlashda va ularning ahamiyatini ochib berishdagi ilmiy xulosalardan, Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazining 2023 yilga mo‘ljallangan chora-tadbirlar dasturining, xususan, “Vatanparvarlik tuyg‘ularini tarbiyalashga qaratilgan targ‘ibot-tashviqot ishlari” IV yo‘nalishining 18-bandi ijrosini ta’minlashda ana shu fikrlardan foydalanildi. (Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi 2023-yil 21-dekbardagi 446-son ma’lumotnomasi) Natijada: dissertatsiya materiallari yoshlar o‘rtasida milliy g‘urur, Vatanni himoya qilish ezgu burch ekanligi, bu sa’y-harakatlar “ommaviy madaniyat”ning salbiy ta’sirini minimallashtirish va zamonaviy yoshlar o‘rtasida milliy madaniyatning ijtimoiy axloqini targ‘ib qilish orqali begonalashuvni kamaytirish uchun sharoit yaratishga xizmat qiladi.
Dissertatsiyada ma’naviy-axloqiy rivojlanish tamoyillarini hisobga olgan holda turli darajadagi begonalashuv jarayonlarining (madaniy, axloqiy, ijtimoiy) asosiy belgilari ham tanqidiy tahlil qilindi. Bunga milliy qadriyatlardan uzoqlashish, global “ommaviy madaniyat” ta’sirining kuchayishi, milliy madaniyatning jamiyatdagi rolining susayishi, milliy o‘zlikni anglashning zaiflashuvi, milliy va umuminsoniy axloqiy me’yorlarning inkor etilishi, axloqiy nisbiylik, axloqiy bo‘shliqlar kabi jihatlar “Oila va Xotin-qizlar” ilmiy tadqiqot institutining “Oilaning tarbiyaviy-ta’lim salohiyatini mustahkamlash, jamiyatda oilaviy qadriyatlarni saqlash, oilalarda ma’naviy-axloqiy muhitni yaxshilash, sog‘lom turmush tarzini shakllantirish va farovonlik darajasini oshirishning ilmiy asoslarini ishlab chiqish” dasturining III bobining 5-6 bandlaridagi chora-tadbirlarni amalga oshirishda foydalanildi. (Oila va Xotin-qizlar” ilmiy tadqiqot instituti 2024 yil 31 yanvardagi 01-09/1785-son ma’lumotnoma). Natijada oilalarda yoshlarning tarbiyasini mustahkamlash, yosh oilalarda ijtimoiy-axloqiy muhitini barqarorlashtirish hamda milliy qadriyatlarni mustahkamlashga yo‘naltirilgan uslubiy materiallar tayyorlashga xizmat qilgan.
Yoshlarning ma’naviy-axloqiy begonalashuviga yo‘l qo‘ymaslikda diniy va dunyoviy fanlar o‘rtasidagi uyg‘unlikni ta’minlash, jumladan, integratsiya, bir-birini to‘ldirish, tasdiqlash, yaxlitlik, ta’lim va tarbiya uyg‘unligi, o‘zaro hurmat, amaliy yo‘naltirish, muloqot va munozara kabi tamoyillar O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasining “Ta’lim va taraqqiyot”, “O‘zbekiston yoshlari”, “Millat va ma’naviyat” dasturlari ssenariylarini yaratishda qo‘llanib, 2022-yilga mo‘ljallangan ma’naviyatni yuksaltirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar dasturiga kiritildi. (O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi 2023 yil 22 dekabrdagi 045-36-1955-son ma'lumotnoma). Natijada, zamonaviy jamiyatda yoshlarning ma’naviy-axloqiy begonalashuvini oldini olishning ijtimoiy-falsafiy jihatlarini chuqurroq yoritishda xizmat qilgan.
Davlat va fuqarolik jamiyati institutlari o‘rtasida yoshlarning ma’naviy-axloqiy begonalashuviga yo‘l qo‘ymaslik, davlat, nodavlat notijorat tashkilotlari va diniy tashkilotlarning yoshlar tarbiyasi bilan bog‘liq qo‘shma loyihalarini amalga oshirish imkonini beruvchi hamkorlik platformalari tashkil etildi. Bu sa’y-harakatlar “Milliy tiklanish” demokratik partiyasining 2020-2024 yillarga mo‘ljallangan Saylovoldi dasturida belgilangan “Ma’naviy-ma’rifiy sohaning ustuvor yo‘nalishlari”ga hamohangdir. (“Milliy tiklanish” demokratik partiyasi 2023 yil 31 oktyabr / 02-63-son ma’lumot). Natijada, dissertatsiya ishida ilgari surilgan ilmiy yangilik, amaliy taklif va xulosalardan partiya tizimi xodimlarining ma’naviy-ma’rifiy yo‘nalishlar bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarini oshirish, o‘quv-uslubiy va mafkuraviy targ‘ibot ishlarida ham keng foydalanildi.
