Хакимов Дилмурод Абдулбокиевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармогʻи номи): “Ёшларнинг жамиятдан бегоналашувини олдини олишнинг ижтимоий-ахлоқий асослари” мавзусидаги 09.00.04 – Ижтимоий фалсафа ихтисослиги (Фалсафа фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.2.PhD/Fal371
Илмий раҳбар: Рўзиева Рухсора Ҳодиевна, фалсафа фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.03/30.12.2019.F.01.05.
Расмий оппонентлар: Алиев Бекдавлат, фалсафа фанлари доктори, профессор; Хайдаров Хуррам Фармонович, фалсафа фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети.
Диссертация йўналиши: назарий-амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади замонавий жамиятда ёшлар ўртасидаги ма'навий-ахлоқий бегоналашувнинг ўзига хос хусусиятларини ижтимоий-фалсафий таҳлил қилишни ўз ичига олади. Мавзу бугунги кунда ёшлар дуч келаётган маънавий-ахлоқий муаммоларни чуқурроқ англаш ва бу муаммоларнинг асл сабабларини ўрганишда муҳим аҳамият касб этади.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Тадқиқотда “меҳнатдан бегоналашиш”, “маънавий-ахлоқий бегоналашиш”, “маданий бегоналашиш”, “сиёсий бегоналашиш” ва “жамиятдан бегоналашиш” каби масалалар ривожланишининг бирламчи босқичлари аниқланади ва текширилади. "иқтисодий бегоналашув". Бу босқичлар замонавий ижтимоий воқеликни тушуниш учун зарурдир.
Ёшлар ўртасидаги маънавий-ахлоқий бегоналашувнинг жамият ичидаги турли шакл ва даражадаги (маданий, ахлоқий, ижтимоий) асосий хусусиятлари танқидий таҳлил усуллари ёрдамида таҳлил қилинди. Бу белгиларга “оммавий маданият” таъсирининг кучайиши, миллий маданиятнинг емирилиши, миллий ўзликни англашнинг заифлашиши, миллий ва умуминсоний ахлоқий қадриятларнинг инкор этилиши, ахлоқий нисбийлик, ахлоқий бўшлиқлар, ёлғизлик ва изоляция, ижтимоий фаолликнинг пасайиши, мулоқотнинг заифлашиши, ва ижтимоий қўллаб-қувватлашнинг етишмаслиги.
Ёшларнинг маънавий-ахлоқий бегоналашувининг олдини олишда диний ва дунёвий фанлар ўртасидаги уйғунликни таъминлаш тамойиллари ҳақида сўз боради. Бу тамойиллар интеграция, бир-бирини тўлдириш, тасдиқлаш, яхлитлик, таълим ва тарбия уйғунлиги, ўзаро ҳурмат, амалиётга йўналтирилганлик, диалог ва мунозара, ўқитувчининг малакасини оширишни ўз ичига олади.
Ёшларнинг маънавий-ахлоқий бегоналашувининг олдини олишда давлат ва фуқаролик жамияти институтларининг ўрни ва аҳамияти атрофлича таҳлил этилган. Бу таҳлил қонунчилик меъёрлари, ёшларга оид давлат сиёсати, таълим сифатини ошириш, маданий тадбирлар, ижтимоий лойиҳалар, ўқув ва семинарлар, оиланинг роли, волонтёрлик фаолияти, мулоқот платформалари, интеллектуал подкастлар, ресурсларни бирлаштиришни ўз ичига олади.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ёшларнинг жамиятдан бегоналашувини олидини олишнинг ижтимоий-ахлоқий асослари мавзуси бўйича ишлаб чиқилган тавсиялар ва таклифлар асосида:
“Жамиятдан бегоналашиш”, “меҳнатдан бегоналашиш”, “маънавий-ахлоқий бегоналашиш”, “маданий бегоналашиш”, “сиёсий бегоналашиш”, “иқтисодий бегоналашиш” масалаларининг шаклланишининг асосий босқичларини аниқлашда ва уларнинг аҳамиятини очиб беришдаги илмий хулосалардан, Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2023 йилга мўлжалланган чора-тадбирлар дастурининг, хусусан, “Ватанпарварлик туйғуларини тарбиялашга қаратилган тарғибот-ташвиқот ишлари” ИВ йўналишининг 18-банди ижросини таъминлашда ана шу фикрлардан фойдаланилди. (Республика Маънавият ва маърифат маркази 2023-йил 21-декбардаги 446-сон маълумотномаси) Натижада: диссертация материаллари ёшлар ўртасида миллий ғурур, Ватанни ҳимоя қилиш эзгу бурч эканлиги, бу саъй-ҳаракатлар “оммавий маданият”нинг салбий таъсирини минималлаштириш ва замонавий ёшлар ўртасида миллий маданиятнинг ижтимоий ахлоқини тарғиб қилиш орқали бегоналашувни камайтириш учун шароит яратишга хизмат қилади.
Диссертацияда маънавий-ахлоқий ривожланиш тамойилларини ҳисобга олган ҳолда турли даражадаги бегоналашув жараёнларининг (маданий, ахлоқий, ижтимоий) асосий белгилари ҳам танқидий таҳлил қилинди. Бунга миллий қадриятлардан узоқлашиш, глобал “оммавий маданият” таъсирининг кучайиши, миллий маданиятнинг жамиятдаги ролининг сусайиши, миллий ўзликни англашнинг заифлашуви, миллий ва умуминсоний ахлоқий меъёрларнинг инкор этилиши, ахлоқий нисбийлик, ахлоқий бўшлиқлар каби жиҳатлар “Оила ва Хотин-қизлар” илмий тадқиқот институтининг “Оиланинг тарбиявий-таълим салоҳиятини мустаҳкамлаш, жамиятда оилавий қадриятларни сақлаш, оилаларда маънавий-ахлоқий муҳитни яхшилаш, соғлом турмуш тарзини шакллантириш ва фаровонлик даражасини оширишнинг илмий асосларини ишлаб чиқиш” дастурининг ИИИ бобининг 5-6 бандларидаги чора-тадбирларни амалга оширишда фойдаланилди. (Оила ва Хотин-қизлар” илмий тадқиқот институти 2024 йил 31 январдаги 01-09/1785-сон маълумотнома). Натижада оилаларда ёшларнинг тарбиясини мустаҳкамлаш, ёш оилаларда ижтимоий-ахлоқий муҳитини барқарорлаштириш ҳамда миллий қадриятларни мустаҳкамлашга йўналтирилган услубий материаллар тайёрлашга хизмат қилган.
Ёшларнинг маънавий-ахлоқий бегоналашувига йўл қўймасликда диний ва дунёвий фанлар ўртасидаги уйғунликни таъминлаш, жумладан, интеграция, бир-бирини тўлдириш, тасдиқлаш, яхлитлик, таълим ва тарбия уйғунлиги, ўзаро ҳурмат, амалий йўналтириш, мулоқот ва мунозара каби тамойиллар Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Таълим ва тараққиёт”, “Ўзбекистон ёшлари”, “Миллат ва маънавият” дастурлари ссенарийларини яратишда қўлланиб, 2022-йилга мўлжалланган маънавиятни юксалтириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар дастурига киритилди. (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси 2023 йил 22 декабрдаги 045-36-1955-сон ма'лумотнома). Натижада, замонавий жамиятда ёшларнинг маънавий-ахлоқий бегоналашувини олдини олишнинг ижтимоий-фалсафий жиҳатларини чуқурроқ ёритишда хизмат қилган.
Давлат ва фуқаролик жамияти институтлари ўртасида ёшларнинг маънавий-ахлоқий бегоналашувига йўл қўймаслик, давлат, нодавлат нотижорат ташкилотлари ва диний ташкилотларнинг ёшлар тарбияси билан боғлиқ қўшма лойиҳаларини амалга ошириш имконини берувчи ҳамкорлик платформалари ташкил этилди. Бу саъй-ҳаракатлар “Миллий тикланиш” демократик партиясининг 2020-2024 йилларга мўлжалланган Сайловолди дастурида белгиланган “Маънавий-маърифий соҳанинг устувор йўналишлари”га ҳамоҳангдир. (“Миллий тикланиш” демократик партияси 2023 йил 31 октябр / 02-63-сон маълумот). Натижада, диссертация ишида илгари сурилган илмий янгилик, амалий таклиф ва хулосалардан партия тизими ходимларининг маънавий-маърифий йўналишлар бўйича билим ва кўникмаларини ошириш, ўқув-услубий ва мафкуравий тарғибот ишларида ҳам кенг фойдаланилди.