Jalalova Dilfuza Zuxriddinovnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I.    Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Differensirovanniy podxod k diagnostike i lecheniyu izmeneniy setchatki pri arterial`noy gipertenzii», 14.00.08-Oftal`mologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.1.DSc/Tib596.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Samarkand davlat tibbiyot universiteti, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Rasmiy opponentlar: Yangieva Nodira Raximovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent; Bilalov Erkin Nozimovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Imsheneskaya Tat`yana Aleksandrovna, tibbiyot fanlari doktori, professor (Belorussiya).
Yetakchi tashkilot: Boshqird davlat tibbiyot universiteti (Rossiya).
Dissertatsiyaning yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: gipertenziyada to‘r pardasining morfofunksional parametrlari hamda qon va ko‘z yoshi suyuqligining immunobiokimyoviy markerlarini inobatga olgan holda to‘r pardasi o‘zgarishlarini erta aniqlash, boshqarish va davolashga differensial yondashuvni ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ko‘rish a’zosi qon tomirlarining gipertonik shikastlanishida, hatto kasallikning dastlabki bosqichlarida ham optik kogerent tomografiya-angiografiya mezonlariga muvofiq retinal ishemiyaning rivojlanishi aniqlangan;
gipertoniya kasalligi bo‘lgan bemorlarda gipertonik angioretinopatiyani erta tashxislashda xoroideya qalinligining oshishi, qon tomirlari va to‘r pardasi zichligini shuningdek xoriokapillyar qon oqimi sohasi perfuziyasining pasayishini o‘z ichiga olgan optik kogerent tomografiya -angiografik mezonlar ishlab chiqilgan;
gipertonik angioretinopatiyani erta tashxislash uchun qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan xoroideya qalinligi ko‘rsatkichiga asoslangan gipertonik xorioidopatiya tasnifi ishlab chiqilgan;
gipertoniya kasalligi bo‘lgan bemorlarda ko‘rish a’zosi tomonidan asoratlarni erta tashxislash, kuzatish va bashoratlash uchun asos bo‘lishi mumkin bo‘lgan xorioretinal ishemiya darajasiga mos ravishda gipertonik angioretinopatiyaning funksional tasnifnomasi ishlab chiqilgan;
gipertoniya kasalligi bo‘lgan bemorlarda gipertonik angioretinopatiyaning rivojlanishi va jadallashuvida qon va ko‘z yoshi suyuqligida endotelin-1 ning oshishini roli va patologik jarayonning kechishini og‘irlik darajasi belgisi sifatida ko‘z yoshi suyuqligida uning darajasini aniqlashning ahamiyati isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Samarqand davlat tibbiyot universitetining 2024 yil 13 maydagi 36-son xulosasiga ko‘ra (ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Samarqand Davlat tibbiyot universiteti qoshidagi ekspert kengashi 19.12.2023 yilda 140-son bilan tasdiqlangan):
birinchi ilmiy yangilik: Ilmiy yangilikning mohiyati: retinal ishemiyaning OKTA (optik kogerent tomografiya angiografiya funksiyasi bilan) mezonlariga muvofiq rivojlanishi ko‘rish organining gipertenziv qon tomir shikastlanishida, hatto kasallikning dastlabki bosqichlarida ham aniqlandi. Ilmiy yangilikning ahamiyati: arterial gipertenziya bilan og‘rigan bemorlarda to‘r pardaning tomir tizimi xavf omillari, klinik xususiyatlari aniqlangan va erta tashxislash mezonlari ishlab chiqilgan. Ilmiy yangilikni joriy etish: RIKMIATM Jizzax Filiali (Respublika iktisislashtirilgan kuz mikroxirurgiya ilmiy Amaliy  tibbiet markazi) (22-son buyruq, 20.04.2024), RIKMIATM Samarqand Filiali (Respublika iktisislashtirilgan kuz mikroxirurgiya ilmiy Amaliy tibbietmarkazi) (58- U son buyruq, 22.04.2024), Navoiy viloyat oftalmologiya shifoxonasi (19 son buyruq, 23.04.2024), klinik amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: noinvaziv diagnostika usullaridan (OKT) yanada oqilona foydalanish bemorlar uchun sezilarli noqulaylik tug‘diradigan invaziv usullarni tayinlash zaruratini kamaytiradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: retinal ishemiyani erta aniqlash va samarali davolash ko‘rish funksiyasini saqlab qolish va bemorlarda mehnat faolligini yo‘qotishning oldini olishga yordam beradi, bu esa jamiyatning iqtisodiy rivojlanishiga hissa qo‘shadi. Xulosa: gipertenziv ko‘z tomirlari kasalligining dastlabki bosqichlarida OKT yordamida retinal ishemiyani tashxislash usullarini ishlab chiqish sog‘liqni saqlash va butun jamiyat uchun keng ko‘lamli ijobiy oqibatlarga olib keladigan ushbu patologik holatni tashxislash va davolash sifatini oshirishda muhim qadamdir.
ikkinchi ilmiy yangilik: ilmiy yangilikning mohiyati: gipertenziya bilan og‘rigan bemorlarda gipertenziv angioretinopatiyani erta tashxislash uchun tavsiya etilgan OKT angiografik mezonlari, shu jumladan xoroid qalinligining oshishi, tomir zichligi va retinal perfuziyaning pasayishi, shuningdek, xoriokapiller qon oqimining joylari. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Ushbu mezonlarni klinik amaliyotga joriy etish gipertenziv angioretinopatiyani erta tashxislash va monitoringini sezilarli darajada yaxshilashi mumkin, bu o‘z vaqtida davolash va kasallikning rivojlanishining oldini olishga imkon beradi. Bu, shuningdek, davolanish natijalarini va bemorlarning hayot sifatini yaxshilashga yordam beradi, shuningdek, ko‘z tomirlarining gipertonik shikastlanishi natijasida kelib chiqqan asoratlar tufayli tibbiy yordam xarajatlarini kamaytiradi. Ilmiy yangilikni joriy etish: RIKMIATM Jizzax Filiali (Respublika iktisislashtirilgan kuz mikroxirurgiya ilmiy Amaliy tibbiet markazi ) (22-son buyruq, 20.04.2024), RIKMIATM Samarqand Filiali (Respublika iktisislashtirilgan ko‘z mikroxirurgiya ilmiy Amaliy tibbiyot markazi) (58-U son buyruq, 22.04.2024), Navoiy viloyat oftalmologiya shifoxonasi (19 son buyruq, 23.04.2024), klinik amaliyotiga joriy etilgan klinik amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: gipertenziya bilan og‘rigan bemorlarda gipertenziv angioretinopatiyani erta tashxislash uchun OKT angiografik mezonlari taklifi nafaqat davolash natijalari va hayot sifatini yaxshilaydi, balki ushbu kasallik bilan bog‘liq ijtimoiy va iqtisodiy xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi Ushbu ilmiy yangilikning tejamkorligi asoratlarni davolash xarajatlarini kamaytirish, bemorlarda ish yo‘qotilishining oldini olish va tibbiy tadqiqotlarga kelgusida sarmoya kiritishni rag‘batlantirishda namoyon bo‘lmoqda. Xulosa: gipertenziv ko‘z tomirlari kasalligining dastlabki bosqichlarida OKT yordamida retinal ishemiyani tashxislash usullarini ishlab chiqish sog‘liqni saqlash va butun jamiyat uchun keng ko‘lamli ijobiy oqibatlarga olib keladigan ushbu patologik holatni tashxislash va davolash sifatini oshirishda muhim qadamdir.
uchinchi ilmiy yangilik: ilmiy yangilikning mohiyati: gipertonik angioretinopatiyani erta tashxislash uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan xorioid qalinligiga asoslangan gipertonik xoroidopatiya tasnifini taqdim etadi. Ilmiy yangilikning ahamiyati: bu tasnif xoroidning qalinligi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni tizimlashtirish va tashkil etish bo‘lib, bu gipertenziv xoroidopatiyaning turli shakllari va bosqichlarini ajratish imkonini beradi. Ushbu yondashuv gipertenziv angioretinopatiyani erta aniqlash va tashxislashni osonlashtiradi, bu kasallikni samarali boshqarish va uning asoratlarining oldini olish uchun zarurdir. Ilmiy yangilikni joriy etish RIKMIATM Jizzax Filiali (Respublika iktisislashtirilgan kuz mikroxirurgiya ilmiy Amaliy  tibbiet markazi ) (22-son buyruq, 20.04.2024), RIKMIATM Samarqand Filiali (Respublika iktisislashtirilgan kuz mikroxirurgiya ilmiy Amaliy  tibbiyot markazi) (58-U son buyruq, 22.04.2024), Navoiy viloyat oftalmologiya shifoxonasi  (19 son buyruq, 23.04.2024), klinik amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: Ushbu tasnif an’anaviy diagnostika usullari yordamida patologik o‘zgarishlar hali aniq bo‘lmasligi mumkin bo‘lgan erta bosqichlarda gipertenziv angioretinopatiyani aniqlash imkonini beradi. Erta aniqlash davolashni erta bosqichda boshlash imkonini beradi, bu kasallikning rivojlanishi va asoratlari xavfini kamaytiradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: ushbu tasnifdan foydalangan holda gipertenziv angioretinopatiyani erta aniqlash va davolash asoratlarni davolash va reabilitatsiya xarajatlarini kamaytirishi, shuningdek, qimmat tibbiy muolajalar va xizmatlarga bo‘lgan ehtiyojni kamaytirishi mumkin. Xulosa: ko‘rishning yo‘qolishi va kasallikning rivojlanishining oldini olish bemorlarning hayot sifatiga foydali ta’sir ko‘rsatadi, ularga mustaqillikni saqlash, faol turmush tarzini saqlash va jamiyatning samarali a’zolari bo‘lib qolish imkonini beradi.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: ilmiy yangilikning mohiyati: gipertenziv angioretinopatiyaning funksional tasnifi xorioretinal ishemiya darajasiga ko‘ra taqdim etiladi, bu gipertenziya bilan og‘rigan bemorlarda ko‘rish organining asoratlarini erta tashxislash, kuzatish va bashorat qilish uchun asos bo‘lishi mumkin. Ilmiy yangilikning ahamiyati: tasniflash xorioretinal ishemiyaning turli darajalarini aniqlash imkonini beradi, bu kasallikning dastlabki bosqichlarida gipertenziv angioretinopatiyani erta tashxislash imkoniyatini beradi. Bunday erta tashxis shifokorlarga bemorlarning ahvolini samarali kuzatish va kasallikning rivojlanishining oldini olish choralarini ko‘rish imkonini beradi. Ilmiy yangilikni joriy etish: RIKMIATM Jizzax Filiali (Respublika ixtisislashtirilgan ko‘z mikroxirurgiya ilmiy-amaliy tibbiet markazi ) (22-son buyruq, 20.04.2024), RIKMIATM Samarqand filiali (Respublika iktisislashtirilgan kuz mikroxirurgiya ilmiy Amaliy tibbiyot markazi) (58- U son buyruq, 22.04.2024), Navoiy viloyat oftalmologiya shifoxonasi (19 son buyruq, 23.04.2024), klinik amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: funksional tasnif ishemiyaning og‘irligini aniqlash va gipertenziya bilan og‘rigan bemorlarda ko‘rish organidan asoratlarni rivojlanish xavfini baholash imkonini beradi. Bu asoratlarni oldini olish va vizual funksiyani saqlab qolish uchun individual davolash va monitoring rejalarini ishlab chiqishga yordam beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: ushbu tasnifdan foydalanib, klinisenler har bir bemor uchun davolash va monitoring strategiyalarini aniqroq aniqlashlari mumkin, bu esa oxir-oqibatda davolanish natijalarini yaxshilashga va asoratlar xavfini kamaytirishga yordam beradi. Xulosa: gipertenziv angioretinopatiyani erta aniqlash va samarali davolash asoratlarni davolash va reabilitatsiya xarajatlarini kamaytirishi mumkin, bu esa oxir-oqibat sog‘liqni saqlashga iqtisodiy yukni kamaytirishga olib keladi.
beshinchi ilmiy yangilik: ilmiy yangilikning mohiyati: gipertoniya bilan og‘rigan bemorlarda gipertenziv angioretinopatiyaning rivojlanishi va rivojlanishida qon va ko‘z yoshi suyuqligidagi ortib borayotgan endotelin-1 ning roli va patologik jarayonning zo‘ravonlik belgisi sifatida uning ko‘z yoshi suyuqligidagi darajasini aniqlashning ahamiyati isbotlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: ko‘z yoshi suyuqligidagi ET-1 darajasini aniqlash gipertenziv angioretinopatiyani tashxislash, monitoring qilish va og‘irligini baholash uchun vosita sifatida amaliy ahamiyatga ega, shuningdek, yanada samarali davolash strategiyalarini ishlab chiqishga va ushbu kasallikning asoratlarini oldini olishga yordam beradi. Ilmiy yangilikni joriy etish: RIKMIATM Jizzax Filiali (Respublika iktisislashtirilgan kuz mikroxirurgiya ilmiy Amaliy tibbiet markazi) (22-son buyruq, 20.04.2024), RIKMIATM Samarqand Filiali (Respublika ihtisislashtirilgan ko‘z mikroxirurgiya ilmiy amaliy  tibbiyot markazi) (58- U son buyruq, 22.04.2024), Navoiy viloyat oftalmologiya shifoxonasi (19 son buyruq, 23.04.2024) klinik amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: gipertenziv angioretinopatiya rivojlanishidagi ET-1 rolini tushunish uning darajasini blokirovka qilish yoki kamaytirishga qaratilgan yangi terapevtik yondashuvlarni ishlab chiqishga yordam beradi, bu esa gipertenziya bilan og‘rigan bemorlarni davolash natijalarini yaxshilashi mumkin. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: ET-1 darajasini bilish shifokorlarga har bir bemor uchun individual davolash rejalarini ishlab chiqish imkonini beradi. Bu ET-1 darajasi yuqori bo‘lgan bemorlar uchun yanada tajovuzkor davolanishni o‘z ichiga olishi mumkin, bu esa kasalliklarni yaxshiroq nazorat qilish va asoratlarni oldini olishga olib kelishi mumkin. Xulosa: gipertenziv angioretinopatiya rivojlanishidagi ET-1 rolini tushunish uning darajasini blokirovka qilish yoki kamaytirishga qaratilgan yangi terapevtik yondashuvlarni ishlab chiqishga yordam beradi, bu esa gipertenziya bilan og‘rigan bemorlarni davolash natijalarini yaxshilashi mumkin.