Юлдашева Хилола Абдулхаевнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Замонавий араб адабиётида миллий идентикликнинг бадиий талқини масалалари”, 10.00.05 – Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.DSc/Fil642.
Илмий маслахатчи: Шомусаров Шорустам Гиясович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.21.01.
Расмий оппонентлар: Исломов Зоҳиджон Маҳмудович, филология фанлари доктори, профессор; Шодмонов Нафас Намозович, филология фанлари доктори, профессор; Гасимова Аида Шаҳлар қизи, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Алишир Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади араб адабиётида миллий идентикликнинг бадиий талқини усуллари ва шакллари, шунингдек, о'зига хослиги ва динамикасини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
миллий идентиклик араб адиблари асарларининг консептуал ва тематик-композицион компоненти сифатида намоён бўлаётгани, ҳозирги глобаллашув шароитида бадиий адабиёт Яқин Шарқ жамияти маънавий тараққиётини шакллантирувчи кўп қиррали, динамик ва интеграцион омил эканлиги асосланган;
араб миллий ўзига хослигининг тарихий генезиси, ижтимоий-маданий эволюсияси ва трансформацияси мумтоз адабий ёдгорликлар, шунингдек, уммавийлар, аббосийлар, мустамлака ва муҳожират даври бадиий адабиётидаги рамзий ва бадиий-эстетик образлар ва сюжетлар асосида далилланган;
араб адабиёти сюжетларидаги миллий-маданий кодлар – миллий характер, урф-одатлар, анъаналар ва маросимлар каби қадриятлар ҳамда этномаданий элементлар араб миллий идентиклигининг атрибутив ва когнитив-концептуал жиҳатлари эканлиги исботланган;
муҳожирликдаги адибларнинг ижоди араб идентиклигига мувофиқлиги ҳамда уларнинг кўптилли бадиий асарларида миллий ўзлик ифодасининг барқарорлиги ва миллий-маданий трансформацияси глобаллашув таъсиридалиги аниқланган;
араб адабиётида аёллар идентликлигининг бадиий талқини аёл ва эркак ижодкорларнинг асарларидаги гендер стереотиплари ва ижтимоий муносабатларнинг ифодаланишидаги структуравий ва композицион фарқлар типологик ҳамда этномаданий образлар тизими асосида далилланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Замонавий араб адабиётида миллий идентикликнинг бадиий талқини масалаларига оид тадқиқот натижалари асосида:
араб адабиётида инсониятнинг абадий муаммоларидан бири бўлган инсоннинг ўзлигидан бегоналашуви, унинг жамият ва ватан билан алоқаси узилиши оқибатида юзага келадиган экзистенсиал инқирознинг таҳлили, араб адабиётида аёллар образларини тасвирлаш орқали уларнинг жамиятда тутган ўрнини ошириш, уларнинг таълим олиш, эркин яшаш, ўзини намоён қилиш каби ҳуқуқлари ва гендер тенгсизлиги масалаларида ёзувчиларнинг араб жамиятидаги ёндашувларни ўзгартиришга қўшаётган ҳиссалари, глобаллашув жараёнларида араб ёшларида ўз миллий идентиклигини англаш ҳиссини тарбиялаш, уларда она Ватанга муҳаббат уйғотиш, уларнинг қалби ва онгида миллий қадриятларни мустаҳкамлаш, ўзлигини топишга интилишни тарбиялаш масалалари хусусидаги хулосалари Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2022–2023-йилларда ўтказилган тарғибот фаолиятида татбиқ этилган (Республика Маънавият ва маърифат маркази 2023-йил 29-декабрдаги 02-22/1488-сон далолатномаси). Натижада, лойиҳа тадқиқотда баён қилинган араб адабиёти намуналарида инсоннинг ўзидан бегоналашуви, унинг жамият ва Ватан билан алоқасининг узилиши хусусидаги таҳлилий фикрлар, янги илмий далиллар билан бойиган;
замонавий араб аёл ёзувчиларининг асарларида миллий идентификация масаласи ўрганилиб, таҳлил этилган асарлар орқали, араб аёлларининг маданий, ижтимоий ва сиёсий муҳитдаги ўрни ва уларнинг миллий ўзликни англаш жараёнида қандай рол ўйнаётгани, ёзувчиларнинг ижодида уларнинг шахсий тажрибалари, миллий ва гендер муаммоларга бўлган муносабатлари, араб аёлларининг ижтимоий-маданий ҳаётдаги ўзгарувчан ўрни ва бу ўзгаришларнинг адабиётда акс этиши “Араб адабиётида гендер масаласи” бўлимида келтирилган илмий тадқиқот натижалари хулосаларидан 2023-йил 22–23-ноябр кунлари Самарқанд шаҳрида Оила ва хотин-қизлар қўмитаси томонидан “Хотин-қизларни қўллаб-қувватлаш бўйича Ўзбекистон ва Ислом ҳамкорлик ташкилотига аъзо мамлакатлар тажрибаси” мавзусидаги халқаро форумда унумли фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Оила ва хотин-қизлар қўмитасининг 2024-йил 21-февралдаги 02-01/257-сон далолатномаси). Натижада, тадқиқот материаллари асосида араб аёл ёзувчиларининг асарларида миллий идентификация масаласи ўрганилиб, таҳлил этилган асарлар орқали, араб аёлларининг маданий, ижтимоий ва сиёсий муҳитдаги ўрни ва уларнинг миллий ўзликни англаш жараёнида қандай рол ўйнаётгани батафсилроқ ўрганишга замин яратган;
араб адабий танқидида миллий реализм руҳида ёзилган асарларнинг таҳлили, араб муҳожирлари адабиётида миллий ўзликнинг ифодаланиши ва улар ўз миллий идентиклигини бадиий асарлар орқали қандай сақлаб қолаётганини, бадиий адабиёт жамиятнинг тарбиячиси эканлиги ва унинг миллий идентикликни сақлаб қолишдаги муҳим ролини инобатга олган ҳолда араб ёзувчилари ёшларнинг маънавий тараққиётига, ҳозирги замон глобаллашув жараёнларида ўзининг миллийлигини сақлаб қолишлари ватанпарварлик, инсонпарварлик, бағрикенглик, интеллектуал изланиш, миллий хотирани асраб-авайлаш, ватанни севиш орқали ўзлигини топишга интилишни тарбиялаш масалалари билан боғлиқ натижаларидан 2023-йил 25-декабр куни Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси катта тадбирлар залида ҳамда 2023-йилнинг 22-декабр куни мамлакатимиз раҳбари бошчилигида ўтказилган Республика Маънавият ва маърифат кенгашининг кенгайтирилган йиғилишида кўриб чиқилган масалалар юзасидан ўтказилган давра суҳбатида фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси 2024-йил 17-январдаги 01-03/80-сон далолатномаси). Натижада, тадқиқот материаллари ўзбек ёшларининг миллийлигини сақлаб қолишлари, ватанпарварлик, инсонпарварлик, бағрикенглик, интеллектуал изланиш, миллий хотирани асраб-авайлаш, ватанни севиш орқали ўзлигини топишга интилишни тарбиялашда қўшимча материал бўлиб хизмат қилган;
араб зиёлиларининг араб жамиятида тутган ўрни ва уларнинг араб миллий идентиклигини сақлаб қолишдаги аҳамияти, бадиий адабиёт жамиятнинг тарбиячиси эканлиги ва унинг миллий идентикликни сақлаб қолишдаги муҳим ролини инобатга олган ҳолда араб ёзувчилари ёшларнинг маънавий тараққиётига, ҳозирги замон глабаллашув жараёнларида ўзининг миллийлигини сақлаб қолишлари ватанпарварлик, инсонпарварлик, бағрикенглик, интеллектуал изланиш, миллий хотирани асраб-авайлаш, ватанни севиш орқали ўзлигини топишга интилишни тарбиялаш масалалари билан боғлиқ натижаларидан Ўзбекистон мусулмонлари идорасида 2022–2023-йилларда ўтказилган “Гендер масалалари”, “Раҳбар аёлларнинг жамиятдаги ўрни”, “Ижодкор аёллар” каби мавзуларидаги тадбирларда Х.Юлдашеванинг “Араб адабиётида гендер масаласи” номли мақолаларидан ва “Миллий идентликни шакллантириш ва ривожлантиришда араб маърифатпарварларининг роли” мавзусидаги илмий-тадқиқот натижаларидан олинган хулосалардан унумли фойдаланилган (Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг 2024-йил 19-январдаги 05-12/03/151-сон далолатномаси). Олинган натижалар аёллар мавзусига бағишланган конференция ва давра суҳбатларида қўшимча маълумот бўлиб хизмат қилган;
араб миллий идентификациясида араб тилининг ўрни, араб адабиётидаги миллий идентификациянинг тадқиқи каби масалаларга оид маълумотлардан Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази вазифаларидан бири бўлган муқаддас қадриятларимизни ўзида ифода этган манбаларни тизимли таҳлил этишда, адабиётшунослик, фалсафа, тарих бўйича “Имом Бухорий таърифи” номли рисоланинг Имом Бухорий ҳаёти ва маънавий меросини ўрганиш қисмида фойдаланилган (Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг 2024-йил 18-январдаги 02/22-сон далолатномаси). Олинган натижалар ўзбек ёшларининг миллий идентиклигининг намоён бўлишида анъана ва қадриятларнинг нечоғлик аҳамиятли эканлигини англашга хизмат қилган.