Рахмонова Зебуниссо Анваржон қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I.Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармогʼи номи): “Инглиз тилида “бахтлилик” ва “бахцизлик” консептуал бинар оппозицияси вербализаторларининг структур-семантик ва коммуникатив-прагматик тадқиқи” 10.00.04 – Европа, Америка ва Австралия халқлари тили ва адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/Fil2900.
Илмий раҳбар: Хошимова Дилдора Мадаминовна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Наманган давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат чет тиллари институти, PhD.03/29.12.2022.Fil.156.01.
Расмий оппонентлар: Зияев Авазхон Ихтиярович, филология фанлари доктори, профессор; Қосимова Мадина Зайнобиддинова, филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Фарғона давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз тилида бахтлилик ва бахцизлик консептуал бинар оппозицияси ифодаловчиларининг семантик майдонини аниқлаш ҳамда структур-семантик ва коммуникатив-прагматик жиҳатларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
инглиз тилидаги бахтлилик ва бахцизлик консептлари этимологик таҳлилларга кўра илоҳий, руҳий, коллектив, кейинчалик эса индивидуалликка асосланганлиги ва унинг маъно оттенкалари маданий, ижтимоий-иқтисодий ва географик омиллар таъсирида ўзаро бир биридан фарқ қилиши исботланган;
инглиз тилида бахтлилик ва бахцизлик консептосферасини ташкил этувчи луғавий бирликлар (вербализаторлар)нинг лексик-семантик хусусиятлари кўрсатилиб, улар орасидаги синонимлик, омонимлик, гипонимлик ва гипернимлик каби семантик муносабатлар аниқланган;
инглиз тилида бахтлилик ва бахцизлик консептуал бинар оппозицияси вербализаторларининг семантик майдони таркибига кирувчи от, сифат, равиш ҳамда феъл сўз туркумидаги сўзлар, стилистик жиҳатдан оғзаки услубга хослиги билан ажралиб турувчи сленг ва ундов сўзлар, бахтлилик/бахцизликни ифодаловчи фразеологик бирликлар, шунингдек, инглиз халқ мақоллари каби лисоний бирликларнинг нутқий фаоллик даражаси далилланган;
инглиз тилида сўзлашувчиларнинг лисоний мулоҳазасида бахтлилик/бахцизлик консептларининг вербаллашув масалалари семантик-структур ва коммуникатив-прагматик таҳлил қилиниб, инглиз тилининг Буюк Британия, Америка ва Австралия вариантларида бир-биридан фарқ қилувчи лисоний бирликлар ажратиб кўрсатилган; тил эгалари нутқида ҳамда мамлакатимиздаги инглиз тилида сўзлашувчи фуқароларимиз нутқида бахтлилик/бахцизлик консептлари вербализациядаги изоморфлик ва аломорфликлар аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инглиз тилида “бахтлилик” ва “бахцизлик” консептуал бинар оппозицияси вербализаторларининг структур-семантик ва коммуникатив-прагматик таҳлили бўйича олинган натижалар асосида:
“бахтлилик” ва “бахцизлик” консептуал бинар оппозициясининг нутқда ифодаланишини таъминловчи лисоний бирликларни структур-семантик, лингуокултурологик ҳамда прагматик хусусиятларини тилшунослик нуқтаи-назаридан аниқлаш, эмоцияни ифодаловчи паремиялогик воситаларнинг лексик-семантик моҳиятини, когнитив-прагматик, деннотатив ҳамда коннотатив, диахрон ва синхрон жиҳатларини ёритишга оид назарий қарашлар, амалий тавсиялар ва илмий хулосалардан 2020-2022-йилларга мўлжалланган Фарғона давлат университети “ЭМИ (Энглиш ас а Медиум оф Инструcтион)” номли ҳалқаро лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Фарғона давлат университетининг 2023-йил 9-августдаги 01-3291-сон маълумотномаси). Натижада мамлакатимизда инглиз тилидан фойдаланувчилар нутқида эмоцияни ифодалашда туг'иладиган муаммоларни, стилистик ва прагматик хатоликларни аниқлаш, мазкур хатоликларни бартараф этиш бо'йича илмий-назарий тавсиялар ишлаб чиқилган;
эмоционал консептни ифодаловчи тил бирликларининг мулоқотдаги ўзига хослигини таъминлашдаги ўрни, уларнинг таърифи, консептуал бинар оппозицияларнинг лексик ва семантик, шунингдек лингвомаданий ва лингвостилистик имкониятларининг мулоқот актида лисоний маданиятни таъминлашдаги вазифалари, мамлакатимизда инглиз тилидан фойдаланувчилар нутқида эмоцияни ифодалашда туғиладиган муаммолар, стилистик ва прагматик хатоликлар ва мазкур хатоликларни бартараф этиш бўйича илмий-назарий тавсияларни шакллантириш ҳамда инглиз тилини чет тили сифатида ўрганувчилар учун “бахтлилик” ва “бахцизлик” эмоционал консептини ифодаловчи лисоний бирликлар семантик майдонини кўрсатиб беришга доир илмий хулосалардан Андижон давлат университетида 2017-2020-йилларда бажарилган ОТ-Ф1-18 рақамли “Оммавий лисоний маданиятни шакллантириш методлари ва методологиясини ишлаб чиқиш” мавзусидаги давлат фундаментал-тадқиқот дастурлари доирасидаги лойиҳада фойдаланилган (Андижон давлат университетининг 2023-йил 28-июлдаги 39-01-1646-сон маълумотномаси). Натижада лисоний маданиятни таъминлашга оид ижобий ва салбий ҳиссиётларнинг нутқий репрезентациясига доир янги назарий қарашлар билан бойитилган;
“бахтлилик” ва “бахцизлик” консептларини ифода этувчи лексемаларнинг тил ўрганувчилар нутқида, шунингдек, мақол ва маталлардаги структурал моделлари хусусидаги хулосалар, илмий иш натижалари ва материалларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали ДМ “Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарририяти томонидан тайёрланган “Таълим ва тараққиёт”, “Миллат ва маънавият” дастурлари ссенарийсини тайёрлашда (2021-2023-йиллар давомида) фойдаланилгфн (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2023-йил 11-июлаги 04-36-1202-сон маълумотномаси). Натижада радиотингловчилар инглиз тилида қайси фразеологик бирликлар, метафоралар ва стилистик воситалардан фойдаланиб хурсандчилик ва қайғу эмоцияларини ифодалаши мумкинлиги, паремиялогик бирликлардан фойдаланишда қандай хатоликларга йўл қўймаслик кераклиги ҳақида маълумотларга эга бўлган.