Воситов Отабек Тохиржоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I.Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармогʼи номи): “Инглиз тилидаги атмосфера ҳодисаларини ифодаловчи фразеологик бирликларнинг структур-семантик ва функсионал-стилистик хусусиятлари” 10.00.04 – Европа, Америка ва Австралия халқлари тили ва адабиёти ихтисослиги бўйича (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.4.PhD/Fil4095.
Илмий раҳбар: Абдувалиев Махаматжон Арабович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат чет тиллари институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат чет тиллари институти, PhD.03/29.12.2022.Fil.156.01.
Расмий оппонентлар: Зияев Авазжон Ихтиярович, филология фанлари доктори, профессор; Ашуров Шахобиддин Саидович, филология фанлари номзоди, профессор.
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз тилидаги атмосфера ҳодисаларини ифодаловчи фразеологик бирликларнинг структур-семантик, функсионал-стилистик ва лингвомаданий хусусиятларини фразео-семантик майдон нуқтайи назаридан очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
фразеологик бирликларлар маъносини кучайтиришда уларнинг таркибига равиш (ин тҳе верй wинд'с эе), сифат (лике а стронг wинд) кабиларни қўшиш, персонажнинг ҳолатини тавсифлаш ва муаллифнинг тасвирланаётган ҳодисага муносабатини ифодалаш учун сўз қўшиш (ред мист бефоре ҳис эес), фразеологик бирликни бир ёки икки компонентининг аслига мувофиқ маъносини кейинги маромига етказишда иккиланган актуаллашув, фразеологик бирликнинг экспрессив маъновий ўзгачалигини ортиришда фразеологик бирлик компонентларини алмаштириш (то соw тҳе wинд анд реап тҳе wҳирлwинд - то плант тҳе wинд анд реап тҳе wҳирлwинд), зевгма (то wеар ҳис бест cлотҳес анд ан аир), хабарнинг эмоционал-экспрессивлигини оширишдаги инверсия (то тҳе wиндс ҳаве И wҳистлед), фразеологик бирликда образни маромига етказиш ва кенгайтиришдаги стилистик воситалар конвергенсияси каби усуллар орқали окказионал ўзгаришларидаги барқарорлиги далилланган;
фразео-семантик майдон муаммоси назариясининг афзаллик томонлари, хусусан атмосфера ҳодисаларини ифодаловчи фразеологик бирликларни семантик майдонларга ажратишда дастлаб “тушунча майдони”дан келиб чиқиб ёндашилиши, бу ёндашувга кўра, ҳар бир атмосфера ҳодисасини ифодаловчи фразеологик бирлик маълум бир “тушунчалар гуруҳи”га, яъни семантик майдонга кириши асослаб берилган;
инглиз тилида “wинд” лексемали фразеологик бирликлар лексик (гет тҳе wинд оф, cатч тҳе wинд ин а нет), комбинациялашган (cаст cаутион то тҳе wиндс, ҳоw тҳе wинд, блоwс), лексик-грамматик (трим онеъс саилс то тҳе wинд), морфологик-синтактик (итъс ан илл wинд, тҳат блоwс нободй гоод – итъс ан илл wинд, саил wитҳ эверй wинд) турларда келиши асосланган;
фразео-семантик гуруҳларнинг инсонлар эмоционал (он cлоуд севен ор нине), руҳий (гет тҳе wинд уп), психо-физик (лике а дйинг дуcк ин а тҳундер-сторм) ҳолатларини билдирувчи лексик-семантик турлари мавжудлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инглиз тилида атмосфера ҳодисаларини ифодаловчи фразеологик бирликларнинг структур-семантик ва функсионал-стилистик хусусиятлари тадқиқи асосида:
фразео-семантик майдон муаммоси назариясининг афзаллик томонлари, хусусан атмосфера ҳодисаларини ифодаловчи фразеологик бирликларни семантик майдонларга ажратишда дастлаб “тушунча майдони”дан келиб чиқиб ёндашилиши, бу ёндашувга кўра, ҳар бир атмосфера ҳодисасини ифодаловчи фразеологик бирлик маълум бир “тушунчалар гуруҳи”га, яъни семантик майдонга кириши асослаб берилганлиги ҳамда лексик-семантик гуруҳ бўлаклари фразеологик фаолликнинг комплекс ва кўп томонлама тадқиқоти амалга оширилганлиги каби янгиликлардан АҚШнинг Ўзбекистондаги элчихонасининг Алумни Оутреач Гранц Програм дастури доирасида 2020-2021-йилларда Наманган давлат университетида бажарилган С-УЗ800-20-ИН-0106 рақамли “Виртуал Wоркшоп он Cоллаборативе Аcтион Ресеарч фор Энглиш Теачерс” номли амалий лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Наманган давлат университетининг 2023-йил 20-октябрдаги 720-01-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотда илгари сурилган қатор таклиф ва тавсиялар, илмий янгиликлар асосида дастур ва қўлланмаларни яратишга, таълим ҳамда маданиятни ривожлантиришга қаратилган назарий ва амалий ишларни янада самарали ташкил этишга хизмат қилган;
инглиз тилида “wинд” лексемали фразеологик бирликлар лексик (гет тҳе wинд оф, cатч тҳе wинд ин а нет), комбинациялашган (cаст cаутион то тҳе wиндс, ҳоw тҳе wинд, блоwс), лексик-грамматик (трим онеъс саилс то тҳе wинд), морфологик-синтактик (итъс ан илл wинд, тҳат блоwс нободй гоод – итъс ан илл wинд, саил wитҳ эверй wинд) турларда келиши асосланганлиги ҳамда фразео-семантик майдон муаммосига янги нуқтаи назардан қарашнинг афзаллик томонлари асосланганлиги каби илмий янгиликлардан Қўқон давлат педагогика институти ўқитувчиси А.Нажмеддинов раҳбарлигида С-ЭCАГД-18-CА-0067 (ПО20002335) рақамли “ФЙ 2018 Энглиш Аccесс Миcросчоларшип Програм” номли Америка Қўшма Штатлари таълим ва маданий ишлар бюроси билан ҳамкорликдаги амалий лойиҳаси доирасидаги таълимий, маданий соҳадаги тадбирлар, амалий ишларда фойдаланилган (Қўқон давлат педагогика институтининг 2023-йил 18-октябрдаги 1149/04-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотда илгари сурилган қатор таклиф ва тавсиялар, илмий янгиликлар асосида дастур ва қўлланмаларни яратишга, таълим ҳамда маданиятни ривожлантиришга қаратилган назарий ва амалий ишларни янада самарали ташкил этишга хизмат қилган;
фразео-семантик гуруҳларнинг инсонлар эмоционал (он cлоуд севен ор нине), руҳий (гет тҳе wинд уп), психо-физик (лике а дйинг дуcк ин а тҳундер-сторм) ҳолатларини билдирувчи лексик-семантик турлари мавжудлиги аниқланганлиги ҳамда лексик-семантик гуруҳ бўлаклари фразеологик фаолликнинг комплекс ва кўп томонлама тадқиқоти амалга оширилганлиги тўғрисидаги маълумотлардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали ДМ “Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарририяти томонидан тайёрланган “Таълим ва тараққиёт”, “Адабий жараён”, “Жаҳон адабиёти” радиоешиттиришлар ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2023-йил 10-октябрдаги 04-36-1522-сон маълумотномаси). Натижада ушбу телекўрсатувлар илмий ва амалий жиҳатдан бойиган, ижтимоий хусусиятлари ортган.