Абдуллаев Шерзод Рахматовичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Офталморозацеанинг клиник-иммуногенетик ва биокимёвий хусусиятлари ҳамда уларни коррекциялаш усуллари» 14.00.08 – Офтальмология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.1.DSc/Tib418.
Илмий раҳбар: Камилов Халиджан Махамаджанович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургия илмий-амалий тиббиёт маркази, DSc.04/30.01.2020.Tib.105.01.
Расмий оппонентлар: Билалов Эркин Нозимович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Баранов Валерий Иванович, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия Федерацияси), Бабаджанов Ойбек Абдужаббарович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: “ELC” офтальмологик тиббиёт маркази (Жанубий Корея, Сеул).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II.    Тадқиқотнинг мақсади: офталморозацеанинг клиник, офталмологик, иммуногенетик ва биокимёвий хусусиятларини аниқлаш ва уларни коррекция усулларини ишлаб чиқишдан иборат.
III.    Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор офтальморозацеа патогенезида IL-2 гени Т330G полиморфизмининг аҳамияти аниқланган, унинг мавжудлиги офтальморозацеа ривожланиш хавфини ошиши исботланган;
VEGFA гени rs2010963 полиморфизмининг G/G генотипи мавжудлиги офтальморозацеанинг H.pylori билан ассоциацияланган шакли клиник кечишининг оғирлик даражасини башоратлаш кўрсаткичи эканлиги исботланган;
TLR9 генининг T1237C ва TLR2 генининг Arg/Gln полиморфизми салбий Т/С генотипи ташувчиларида Demodex ва H.pylori билан ассоциацияланган офтальморозацеани ривожланиш хавфи юқорилиги исботланган;
офтальморозацеали беморларнинг кўз ёши суюқлигида IL-1β ва IL-6 цитокинлари миқдорларининг ўзгариши касалликни оғирлик даражасини бахолаш мезони эканлиги аниқланган;
офтальморозацеа билан оғриган ва Demodeх (+) беморларда кўз ёши суюқлигида Лактат дегидрогеназа (ЛДГ) ва сут кислотаси (СК) нинг ишончли ошиши (р<0,05), касалликни 2-чи хафтасигача ЛДГни ва кузатув давомида СКни ошиб бориши, тўқималарнинг узоқ муддатда гипоксиясиси сабабли "лактат" ацидоз мавжудлиги исботланган;
патогенетик ёндашувга асосланган ҳолда комбинацияланган тизимли ва махаллий иммуномодуляторлар ва антиоксидант дори воситаларини қўллаш натижасида иммунологик ва цитокин статусларни меъёрланиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази экспертлар кенгашининг 2024-йил 30-апрелдаги 3-сонли хулосасига асосан:
биринчи илмий янгилик: илк бор офтальморозацеа патогенезида IL-2 гени Т330G полиморфизмининг аҳамияти аниқланган, унинг мавжудлиги офтальморозацеа ривожланиш хавфини ошиши исботланган; илмий янгиликнинг аҳамияти: розацеа кўз белгиларининг оғирлигини ташхислаш ва башорат қилиш учун янада чуқурроқ ёндашув амалга оширилди, бу полиморфизм офталмик розацеа  ривожланишига мойилликнинг генетик тузилишини шакллантиришга маълум ҳисса қўшади; илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Қашқадарё вилояти филиалининг 2022 йил 22 февралдаги 10-сон ва Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Наманган вилояти филиалининг 2022 йил 8 февралдаги 8-сонли ҳамда Навоий вилоят кўз касалликлари шифохонасининг 2022 йил 18 январдаги 4/1-сонли буйруқлари билан клиник амалиётига татбиқ этилди; илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: касалликнинг натижаси ва кечишини башорат қилиш учун IL-2 генининг T330G полиморфизмини аниқлаш учун молекуляр генетик тадқиқотлар ўтказиш; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: молекуляр -генетик тадқиқотларнинг олинган натижалари офтальморозацеа билан оғриган беморларга касалхонага ётқизилган биринчи кундан бошлаб патогенетик жиҳатдан асосланган дори танлаш имконини беради.  Даво ҳаражатларини камайтириш ва ётоқ кунларини қисқартиришнинг иқтисодий самарадорлиги амалга ошириш миқёсида (n=83) 2490000 сўмни ташкил этади. Хулоса: ушбу илмий янгиликни диагностика стандартларига киритиш офтальморозацеанинг ноқулай натижаларини ўз вақтида башорат қилиш ва коррекция қилиш имконини беради.
иккинчи илмий янгилик: VEGFA гени rs2010963 полиморфизмининг G/G генотипи мавжудлиги офтальморозацеанинг H.pylori билан ассоциацияланган шакли клиник кечишининг оғирлик даражасини башоратлаш кўрсаткичи эканлиги исботланган; илмий янгиликнинг аҳамияти: офтальморозацеа  намоён бўлишининг оғирлигини ташҳислаш ва башорат қилиш учун янада чуқурроқ ёндашув амалга оширилди; бу полиморфизм H.pylori билан боғлиқ офтальморозацеа ривожланишига мойилликнинг генетик тузилишини шакллантиришга маълум ҳисса қўшади; илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Қашқадарё вилояти филиалининг 2022 йил 22 февралдаги  10-сон ва Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Наманган вилояти филиалининг 2022 йил 8 февралдаги 8-сонли ҳамда Навоий вилоят кўз касалликлари шифохонасининг 2022 йил 18 январдаги 4/1-сонли буйруқлари билан клиник амалиётига татбиқ этилди; илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: VEGFA генининг rs2010963 полиморфизмини, касалликнинг натижаси ва кечишини, H.pylori ассоциацияси эҳтимолини аниқлаш учун молекуляр -генетик тадқиқотлар ўтказиш; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: молекуляр генетик тадқиқотлар натижаларини амалга ошириш офтальморозацеа билан касалланган беморларга ташҳис қўйиш самарадорлигини оширади, асоратларни ривожланиш эҳтимолини башорат қилади ва касалхонада қолиш муддатини 10 кундан 7 кунгача қисқартириш орқали даволашнинг иқтисодий ҳаражатларини  1810000 сўм тежалишига олиб келди. Хулоса: ушбу илмий янгиликни диагностика стандартларига киритиш офтальморозацеанинг ноқулай натижаларини ўз вақтида башорат қилиш ва  коррекция қилиш имконини беради.
учинчи илмий янгилик: TLR9 генининг T1237C ва TLR2 генининг Arg/Gln полиморфизми салбий Т/С генотипи ташувчиларида Demodex ва H.pylori билан ассоциацияланган офтальморозацеани ривожланиш хавфи юқорилиги исботланган; илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Қашқадарё вилояти филиалининг 2022 йил 22 февралдаги  10-сон ва Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Наманган вилояти филиалининг 2022 йил 8 февралдаги 8-сонли ҳамда Навоий вилоят кўз касалликлари шифохонасининг 2022 йил 18 январдаги 4/1-сонли буйруқлари билан клиник амалиётига татбиқ этилди; илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги:  TLR9 генининг Т/С полиморфизми T1237C  ва TLR2 генининг Arg/Gln генотипик вариантини аниқлаш учун молекуляр -генетик тадқиқотлар ўтказиш касалликнинг кечишини ҳамда  Demodex ва H.pylori  билан боғланиш имкониятини олдиндан айтиш имконини беради; илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: молекуляр- генетик тадқиқотларнинг натижалари офтальморозацеа билан касалланган беморларни касалхонага ётқизилган биринчи кундан бошлаб адекват даволашни буюришга имкон беради ва шу билан касалликнинг оғирлигини, даволашнинг иқтисодий харажатлари самарадорлигини камайтиради, асоратлар хавфини камайтириш ва стационар даволаниш муддатини қисқартириш ҳисобига керакли клиник самарадорлик билан 1666600 сўмни ташкил этди. Хулоса: ушбу илмий янгиликнинг диагностика стандартларига киритилиши офтальморозацеа Demodex ва H.pylori билан боғланиш имкониятини ўз вақтида тахмин қилиш ва адекват коррекция қилишни ўз вақтида белгилаш имконини беради.
тўртинчи илмий янгилик: офтальморозацеали беморларнинг кўз ёши суюқлигида IL-1β ва IL-6 цитокинлари миқдорларининг ўзгариши касалликни оғирлик даражасини бахолаш мезони эканлиги аниқланган; илмий янгиликнинг аҳамияти: офталморозацеали беморларнинг кўз ёши суюқлигида IL-1β ва IL-6 яллиғланиш цитокинларининг миқдори ошиши яллиғланиш жараёнининг мавжудлигини кўрсатади. IL-1 β яллиғланиш ва иммунитетнинг муҳим медиатори, IL -6, IL-8 ва ТНФ-а каби бошқа яллиғланиш цитокинларининг кучли индукторидир. IL -1β ревматоид артрит ва периодонтит каби яллиғланиш касалликлари учун потенсиал терапевтик нишон ҳисобланади. Шунингдек, қуруқ кўз, псевдофакик буллёз кератопатия ва герпетик кератит каби шох парда ва кўз юзаси касалликларининг патогенезида иштирок этади, яъни бу цитокинларнинг кўпайиши касалликнинг оғирлигик даражасини кўрсатади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Қашқадарё вилояти филиалининг 2022 йил 22 февралдаги 10-сон ва Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Наманган вилояти филиалининг 2022 йил 8 февралдаги 8-сонли ҳамда Навоий вилоят кўз касалликлари шифохонасининг 2022 йил 18 январдаги 4/1-сонли буйруқлари билан клиник амалиётига татбиқ этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: цитокинларнинг миқдори кўпайиши бузилишларни эрта ташхислаш ва тезда коррекция қилишга ёрдам беради: масалан, глюкокортикостероидлар ва иммуномодулятор таъсирига эга бўлган дори-дармонларни буюриш. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: иммунологик текширув  натижалари офталморозацеали беморларга иммуномодулятор таъсирига эга бўлган дори воситаларни патогенетик асосланган равишда қоллаш имконини берди. Даволанишга сарфланадиган иқтисодий самарадорлик ҳар бир беморда 1232000 сўмни ташкил этади. Хулоса: цитокинларнинг миқдори кўпайишини эрта аниқлаш даволашни тўғри коррекция қилиш ва патогенетик асосланган равишда иммуномодуляторларни қўллаб, асоратларни олдини олиш имконини беради.
бешинчи илмий янгилик: офтальморозацеа билан оғриган ва Demodeх (+) беморларда кўз ёши суюқлигида Лактат дегидрогеназа (ЛДГ) ва сут кислотаси (СК) нинг ишончли ошиши (р<0,05), касалликни 2-чи хафтасигача ЛДГни ва кузатув давомида СКни ошиб бориши, тўқималарнинг узоқ муддатда гипоксиясиси сабабли "лактат" ацидоз мавжудлиги исботланган; илмий янгиликнинг аҳамияти: офталморосацеа билан оғриган беморларда кўз ёши суюқлигида ЛДГ ва СК нинг кўпайиши беморларда тўқималарнинг ўткир гипоксияси ва кўрув аъзоларидаги дистрофик ўзгаришлар натижасида узоқ муддатли "лактат" атсидоз мавжудлигини кўрсатади, бу эса ўз навбатида антиоксидантлар буюриш заруриятини келтириб чиқаради. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Қашқадарё вилояти филиалининг 2022 йил 22 февралдаги  10-сон ва Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Наманган вилояти филиалининг 2022 йил 8 февралдаги 8-сонли ҳамда Навоий вилоят кўз касалликлари шифохонасининг 2022 йил 18 январдаги 4/1-сонли буйруқлари билан клиник амалиётига татбиқ этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: яллиғланиш цитокинларнинг кўпайишини эрта аниқлаш гипоксик ҳолатларини тезда коррекция қилишга ёрдам беради: антиоксидантларни буюриш – антиоксидант сифатида эркин радикал жараёнларни ва яллиғланишни камайтиришга ва Demodex ривожланишини тўхтатади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: кўз ёши суюқлигида ЛДГ ва СК ни аниқлашнинг диагностик усули, айниқса офталморосацеанинг Demodex билан боғлиқлигида касаллик асоратларини антиоксидант препаратларини қўллаш натижасида минималлаштириш имконини берди. Иқтисодий самарадорлик ҳар бир беморда 2100000 сўмни ташкил этади (n=83). Хулоса: офталморозацеа билан оғриган беморларда кўз ёши суюқлигида ЛДГ ва СКни юқори миқдорда аниқланиши, даволанишни тўғри коррекция қилиш ва асоратларни олдини олиш имконини беради.
олтинчи илмий янгилик: патогенетик ёндашувга асосланган ҳолда комбинацияланган тизимли ва махаллий иммуномодуляторлар ва антиоксидант дори воситаларини қўллаш натижасида иммунологик ва цитокин статусларни меъёрланиши исботланган; илмий янгиликнинг аҳамияти: офталморозацеани даволашда комбинирланган патогенетик ёндашув асосида ўтказилган терапия асоратлар ҳавфини пасайтириб, даволашдан олдинги кўрсаткичларга нисбатан касалликнинг оғирлигини 4,3 баробар камайтириш, иммунологик ва цитокин статусларини  меъёрлашишини таъминлайди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Қашқадарё вилояти филиалининг 2022 йил 22 февралдаги  10-сон ва Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази Наманган вилояти филиалининг 2022 йил 8 февралдаги 8-сонли ҳамда Навоий вилоят кўз касалликлари шифохонасининг 2022 йил 18 январдаги 4/1-сонли буйруқлари билан клиник амалиётига татбиқ этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: офталморозатсеани молекуляр-генетик, клиник-иммунологик, биохимик текшириш усуллари натижаларига асосланган ҳолда комбинатсияланган патогенетик ёндашув равишда даволаш тўлиқ клиник тикланиш, асоратларни олдини олиш ва ҳаёт сифатини яхшилашдан иборат. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Олинган натижаларни амалиётда қўллаш офталморосацеа билан оғриган беморларни даволаш самарадорлигини ошириш ҳамда 88% ҳолларда тўлиқ клиник тикланиш ва сезиларли яхшиланишга эришиш, асоратларни даволаш билан боғлиқ иқтисодий харажатларни камайтириш имконини берди. Умуман олганда, ушбу даволаш усулини услубий тавсияномалар натижаларига мувофиқ қўллаш натижасида ҳар бир бемор харажатидан 1270000 сўм тежашга эришилди. Хулоса: Офталморозацеани комбинацияланган патогенетик ёндашувга асосланиб ишлаб чиқилган даволаш усуллари асоратларни олдини олиш ва 88% ҳолларда тўлиқ клиник тикланиш ва сезиларли яхшиланишга эришиш имконини беради.