Зиёвиддинов Мухиддин Камолиддиновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ёшга боғлиқ макула дегенерaциясининг эрта диагностикасида ранг сезгирлиги ва контраст сезгирлигини ўрганиш учун компютерлаштирилган усул самарадорлигини баҳолаш» 14.00.08 – Офтальмология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.1.PhD/Tib1673.
Илмий раҳбар: Юсупов Азамат Фарҳадович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургияси илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургия илмий-амалий тиббиёт маркази, DSc.04/30.01.2020.Tib.105.01.
Расмий оппонентлар: Ўнер Гелискен, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Туркия Республикаси); Закирхўджаев Рустам Асралович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Уфа кўз касалликлари илмий-тадқиқот институти (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II.    Тадқиқотнинг мақсади: ёшга боғлиқ макула дегенерaциясини эрта аниқлашда ранг идрок этиш ва контраст сезгирлигини баҳолаш учун ишлаб чиқилган компютерлаштирилган усулнинг ишончлилиги ва диагностик қийматини баҳолашдан иборат.
III.    Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор ёшга боғлиқ макула дегенерaцияси касаллигининг эрта босқичларида тўр пардада юзага келган суб клиник ўзгаришлар маҳаллий электроретинография ва оптик когерент томография текширув усуллари ёрдамида диганостик мезонлар такомиллаштирилган;
илк бор ёшга боғлиқ макула дегенерaцияси касаллигининг эрта босқичларида юзага келадиган суб клиник ўзгаришларни визуал кўрсаткичлар орқали ташхислаш усули исботланган;
илк бор  ёшга боғлиқ макула дегенерaцияси босқичларида ранг идрок этиш ва контраст сезгирлигини баҳоловчи маҳаллий ишлаб чиқилган компютерлаштирилган усулнинг диагностик самарадорлиги аниқланган;
илк бор амбулатор шароитда ёшга боғлиқ макула дегенерaциясининг эрта босқичларини аниқловчи рангли чизиқларга асосланган 3D Амслер панжара тести ва контраст сезгирлигини  текширувчи дастурий таъминот учун диагностик мезонлар аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Ёшга боғлиқ макуляр дегенерaцияни эрта ташхислашда ранг ва контраст сезувчанлигини ўрганишнинг визуал ўзгаришлари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: илк бор ЁБМД касаллигининг эрта босқичларида тўр пардада юзага келган суб клиник ўзгаришлар маҳаллий электроретинография ва оптик когерент томография текширув усуллари ёрдамида диганостик мезонларнинг такомиллаштириш самарадорлиги биринчи марта ўрганилди. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ЁБМД ривожланиш хавфини амбулатор шароитда скрининг қилиш усулларини жорий этиш ёшга боғлиқ макула дегенерaцияси натижасида юзага келадиган ногиронлик оқибатлари эҳтимолини камайтирди. Илмий янгиликни жорий этиш: амалий соғлиқни сақлашга, жумладан, Республика офталмология шифохонаси, Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургия илмия амалий тиббиёт маркази Бухоро филиали ва Термиз филиали фаолиятига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ЁБМД эрта ва оралиқ босқичлари ривожланишини эрта аниқлаш  беморларга кўриш қобилиятини ва ҳаёт сифатини сақлаб қоладиган қайтариб бўлмайдиган кўриш ҳолатларини тезда олдини олишга имкон беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагича: ЁБМД эрта ва оралиқ босқичлари ривожланишини амбулатор шароитда эрта аниқлаш ва унинг натижалари асосида ихтисослаштирилган муассасаларда ушбу касалликни ташхислаш, назорат қилиш ва даволаш харажатларини сезиларли даражада камайтиради. ЁБМДни тўлиқ ташхислаш ва кузатиш йилига бир нафар беморга ўртача 600 минг сўмни ташкил қилади. Дори-дармонларни даволаш харажатлари йилига 1,2-1,6 миллион сўм. ЁБМДни эрта аниқлаш учун скрининг усулларини жорий этиш бу харажатларни 40-50 % га камайтириши мумкин. Хулоса: ЁБМД касаллигининг эрта босқичларида тўр пардада юзага келган суб клиник ўзгаришлар маҳаллий электроретинография ва оптик когерент томография текширув усуллари ёрдамида диганостик мезонларнинг прогностик самарадорлигини таҳлил қилиш шуни кўрсатдики, визауал ўзгаришлардаги контраст ва ранг сезувчанлигининг ўзгариши касаллик ривожланишининг макуладаги суб клиник ўзгаришлар хавфи билан боғлиқ ва бу касалликни эрта аниқлаш мезонларидан бири ҳисобланади. Илмий иш натижаларидан фойдаланиш: “Ёшга боғлиқ бўлган макуляр дегенерaцияни эрта ташхислашда ранг сезувчанлиги ва контраст сезувчанлигини ўрганишнинг компютерлаштирилган усули” мавзусидаги илмий иш натижаларини амалга ошириш мақсади бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургия илмий - амалий тиббиёт марказининг 2023 йил 15 мартаги 8н-р/1-сонли хат юборилган.
иккинчи илмий янгилик: илк бор ЁБМД касаллигининг эрта босқичларида юзага келадиган суб клиник ўзгаришларни визуал кўрсаткичлар орқали ташхислаш усули ишлаб чиқилди. Илмий инновaциянинг аҳамияти: Ушбу визуал ўзгаришларнинг амбулатор шароитда текшириш усули бизга ЁБМД ривожланишини аниқлаш учун макуладаги субклиник белгилар сифатида уларнинг қиймати ҳақида хулоса чиқариш имконини беради. Илмий янгиликни жорий этиш: амалий соғлиқни сақлашга, жумладан, Республика клиник офталмология шифохонаси ва Республика ихтисослаштирилган илмий-амалий тиббиёт маркази Термиз ва Бухоро филиали фаолиятига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Ушбу визуал кўрсаткичларнинг касалликнинг эрта босқичларида аҳамиятини билиш бизга макуладаги субклиник ўзгаришлар ривожланиш дианамикасини тахмин қилиш, шунингдек, келажакда касаллик билан курашиш учун ўз вақтида чоралар кўриш имконини беради. Илмий инновaцияларнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагича: ЁБМД ривожланишида ушбу визуал кўрсаткичларни исботлаш яқин келажакда уларни ўз вақтида таҳлил қилиш ва аниқлаш учун оптимал скрининг тизимни ишлаб чиқиш имконини беради. Кейинчалик бу скрининг тизим давлатга ЁБМД билан оғриган беморларни даволаш билан боғлиқ харажатларни сезиларли даражада камайтириш ва ногиронлик ҳолатларини камайтириш имконини беради. Хулоса: ЁБМД эрта ва оралиқ босқичларида визуал кўрсаткичларни таҳлил қилиш шуни кўрсатдики, ЁБМД билан оғриган беморларда контраст ва ранг сезгирлиги соғлом одамларга қараганда 84% га пасайиши ташкил қилади. Илмий иш натижаларидан фойдаланиш: “Ёшга боғлиқ бўлган макуляр дегенерaцияни эрта ташхислашда ранг сезувчанлиги ва контраст сезувчанлигини ўрганишнинг компютерлаштирилган усули” мавзусидаги илмий иш натижаларини амалга ошириш мақсади бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургия илмий - амалий тиббиёт марказининг 2023 йил 15 мартаги 8н-р/1-сонли хат юборилган.
учинчи илмий янгилик: ЁБМД да ранг идрок этиш ва контраст сезгирлигини баҳоловчи маҳаллий ишлаб чиқилган компютерлаштирилган усулнинг диагностик самарадорлиги текширилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: олинган натижалар ушбу визуал кўрсаткичларнинг ЁБМД ривожланишида прогностик аҳамиятга эга эканлигини инструментал текширувлар натижаларида тасдиқлади. Илмий янгиликни жорий этиш: амалий соғлиқни сақлашга, жумладан, Республика клиник офталмология шифохонаси ва Республика ихтисослаштирилган илмий-амалий тиббиёт маркази Термиз ва Бухоро филиали фаолиятига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: беморларда ЁБМД ривожланиши ва оғирлигини амбулатор шароитда эрта аниқлаш меҳнат қобилиятини ва ҳаёт сифатини сақлаб қоладиган кўришнинг қайтарилмас йўқолиши ҳолатларини ўз вақтида олдини олишга имкон беради. Илмий инновaцияларнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ЁБМД ривожланишида ушбу визуал кўрсаткичларни исботлаш яқин келажакда уларни ўз вақтида таҳлил қилиш ва аниқлаш учун оптимал скрининг тизимни ишлаб чиқиш имконини беради. Кейинчалик бу скрининг тизим давлатга ЁБМД билан оғриган беморларни даволаш билан боғлиқ харажатларни сезиларли даражада камайтириш ва ногиронлик ҳолатларини камайтириш имконини беради. Хулоса: ЁБМД эрта ва оралиқ босқичларида визуал кўрсаткичлардан визометрия, контраст сезувчанлик ва рангли чизиқларга асосланган 3D Амслер панжара тестларини таҳлил қилиш шуни кўрсатдики, ЁБМД билан оғриган беморларда соғлом одамларга нисбатан визометрик кўрсаткичлар статистик жиҳатдан сезиларли фарқларга эга эмас. Бироқ контраст сезувчанлик ва рангли чизиқларга асосланган 3D Амслер панжара тестлар натижаларига кўра касалликнинг эрта ва оралиқ босқичларида сезиларси ўзгаришлар кузатилди. ЁБМД босқичларини амбулатор шароитда эрта аниқлаш учун ишлаб чиқилган усул диагностик сезгирлиги, ўзига хослиги ва ишончлилиги бўйича клиник инструментал текшириш усулларига мослиги кузатилди. Илмий иш натижаларидан фойдаланиш: “Ёшга боғлиқ бўлган макуляр дегенерaцияни эрта ташхислашда ранг сезувчанлиги ва контраст сезувчанлигини ўрганишнинг компютерлаштирилган усули” мавзусидаги илмий иш натижаларини амалга ошириш мақсади бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургия илмий - амалий тиббиёт марказининг 2023 йил 15 мартаги 8н-р/1-сонли хат юборилган.
тўртинчи илмий янгилик: амбулатор шароитда ЁБМД эрта босқичларини аниқловчи текширувчи дастурий таъминот учун диагностик мезонлар ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ЁБМД эрта ва оралиқ босқичларида юзага келадиган визуал ўзгаришлар макуладаги субклиник ўзгаришлар натижаларига мос келди, бунинг натижалари асосида ЁБМД ривожланиш хавфи юқори бўлган беморлар учун хавф мезонлари  ишлаб чиқилди ва амалиётга татбиқ этилди. Илмий янгиликни жорий этиш: амалий соғлиқни сақлашга, жумладан, Республика клиник офталмология шифохонаси ва Республика ихтисослаштирилган илмий-амалий тиббиёт маркази Термиз ва Бухоро филиали фаолиятига жорий этилди. Илмий инновaцияларнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: бу скрининг тизими мезонлари маълум даражада жамиятда ЁБМД ривожланишини эрта аниқлаш, шунингдек, келажакда касалликка қарши курашиш бўйича ўз вақтида чоралар кўриш имконини беради. Илмий инновaцияларнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагича: бу скрининг тизими давлатга ЁБМД билан оғриган беморларни даволаш билан боғлиқ харажатларни сезиларли даражада камайтириш ва келажакда ногиронлик ҳолатларини камайтириш имконини беради. ЁБМДни тўлиқ ташхислаш ва кузатиш йилига бир нафар беморга ўртача 600 минг сўмни ташкил қилади. Дори-дармонлар билан даволаш харажатлари йилига 1,2-1,6 миллион сўм ташкил этади. ЁБМДни эрта аниқлаш учун скриринг усулларини жорий этиш бу харажатларни 40-50 % га камайтириши мумкин.  Хулоса: ЁБМД эрта ва оралиқ босқичларида визуал кўрсаткичлардан визометрия, контраст сезувчанлик ва рангли чизиқларга асосланган 3D Амслер панжара тестларини таҳлилларига кўра, друзлар жойлашуви ва ҳажмига кўра ЁБМД ривожланиш босқичлари клиник инструментал текшириш усулларига мослиги кузатилди. Бу эса ўз навбатида касалликнинг эрта ва оралиқ босқичида контраст сезувчанликнинг 50-75% гача пасайишини, рангли чизиқларга асосланган 3D Амслер панжара тестидаги метаморфопсия, микропсия, скотома каби визуал кўрсаткичларда кўк, яшил ва қора рангларда  ўзгаришлар кузтилишини кўрсатди. Илмий иш натижаларидан фойдаланиш: “Ёшга боғлиқ бўлган макуляр дегенерaцияни эрта ташхислашда ранг сезувчанлиги ва контраст сезувчанлигини ўрганишнинг компютерлаштирилган усули” мавзусидаги илмий иш натижаларини амалга ошириш мақсади бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Республика ихтисослаштирилган кўз микрохирургия илмий - амалий тиббиёт марказининг 2023 йил 15 мартаги 8н-р/1-сонли хат юборилган.