Ziyoviddinov Muxiddin Kamoliddinovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I.    Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Yoshga bog‘liq makula degenerasiyasining erta diagnostikasida rang sezgirligi va kontrast sezgirligini o‘rganish uchun kompyuterlashtirilgan usul samaradorligini baholash» 14.00.08 – Oftal`mologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.1.PhD/Tib1673.
Ilmiy rahbar: Yusupov Azamat Farhadovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Respublika ixtisoslashtirilgan ko‘z mikroxirurgiyasi ilmiy-amaliy tibbiyot markazi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Respublika ixtisoslashtirilgan ko‘z mikroxirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi, DSc.04/30.01.2020.Tib.105.01.
Rasmiy opponentlar: O‘ner Gelisken, tibbiyot fanlari doktori, professor (Turkiya Respublikasi); Zakirxo‘djaev Rustam Asralovich, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Ufa ko‘z kasalliklari ilmiy-tadqiqot instituti (Rossiya Federatsiyasi).
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II.    Tadqiqotning maqsadi: yoshga bog‘liq makula degenerasiyasini erta aniqlashda rang idrok etish va kontrast sezgirligini baholash uchun ishlab chiqilgan kompyuterlashtirilgan usulning ishonchliligi va diagnostik qiymatini baholashdan iborat.
III.    Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor yoshga bog‘liq makula degenerasiyasi kasalligining erta bosqichlarida to‘r pardada yuzaga kelgan sub klinik o‘zgarishlar mahalliy elektroretinografiya va optik kogerent tomografiya tekshiruv usullari yordamida diganostik mezonlar takomillashtirilgan;
ilk bor yoshga bog‘liq makula degenerasiyasi kasalligining erta bosqichlarida yuzaga keladigan sub klinik o‘zgarishlarni vizual ko‘rsatkichlar orqali tashxislash usuli isbotlangan;
ilk bor  yoshga bog‘liq makula degenerasiyasi bosqichlarida rang idrok etish va kontrast sezgirligini baholovchi mahalliy ishlab chiqilgan kompyuterlashtirilgan usulning diagnostik samaradorligi aniqlangan;
ilk bor ambulator sharoitda yoshga bog‘liq makula degenerasiyasining erta bosqichlarini aniqlovchi rangli chiziqlarga asoslangan 3D Amsler panjara testi va kontrast sezgirligini  tekshiruvchi dasturiy ta’minot uchun diagnostik mezonlar aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:
Yoshga bog‘liq makulyar degenerasiyani erta tashxislashda rang va kontrast sezuvchanligini o‘rganishning vizual o‘zgarishlari bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: ilk bor YoBMD kasalligining erta bosqichlarida to‘r pardada yuzaga kelgan sub klinik o‘zgarishlar mahalliy elektroretinografiya va optik kogerent tomografiya tekshiruv usullari yordamida diganostik mezonlarning takomillashtirish samaradorligi birinchi marta o‘rganildi. Ilmiy yangilikning ahamiyati: YoBMD rivojlanish xavfini ambulator sharoitda skrining qilish usullarini joriy etish yoshga bog‘liq makula degenerasiyasi natijasida yuzaga keladigan nogironlik oqibatlari ehtimolini kamaytirdi. Ilmiy yangilikni joriy etish: amaliy sog‘liqni saqlashga, jumladan, Respublika oftalmologiya shifoxonasi, Respublika ixtisoslashtirilgan ko‘z mikroxirurgiya ilmiya amaliy tibbiyot markazi Buxoro filiali va Termiz filiali faoliyatiga joriy etildi. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: YoBMD erta va oraliq bosqichlari rivojlanishini erta aniqlash  bemorlarga ko‘rish qobiliyatini va hayot sifatini saqlab qoladigan qaytarib bo‘lmaydigan ko‘rish holatlarini tezda oldini olishga imkon beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagicha: YoBMD erta va oraliq bosqichlari rivojlanishini ambulator sharoitda erta aniqlash va uning natijalari asosida ixtisoslashtirilgan muassasalarda ushbu kasallikni tashxislash, nazorat qilish va davolash xarajatlarini sezilarli darajada kamaytiradi. YoBMDni to‘liq tashxislash va kuzatish yiliga bir nafar bemorga o‘rtacha 600 ming so‘mni tashkil qiladi. Dori-darmonlarni davolash xarajatlari yiliga 1,2-1,6 million so‘m. YoBMDni erta aniqlash uchun skrining usullarini joriy etish bu xarajatlarni 40-50 % ga kamaytirishi mumkin. Xulosa: YoBMD kasalligining erta bosqichlarida to‘r pardada yuzaga kelgan sub klinik o‘zgarishlar mahalliy elektroretinografiya va optik kogerent tomografiya tekshiruv usullari yordamida diganostik mezonlarning prognostik samaradorligini tahlil qilish shuni ko‘rsatdiki, vizaual o‘zgarishlardagi kontrast va rang sezuvchanligining o‘zgarishi kasallik rivojlanishining makuladagi sub klinik o‘zgarishlar xavfi bilan bog‘liq va bu kasallikni erta aniqlash mezonlaridan biri hisoblanadi. Ilmiy ish natijalaridan foydalanish: “Yoshga bog‘liq bo‘lgan makulyar degenerasiyani erta tashxislashda rang sezuvchanligi va kontrast sezuvchanligini o‘rganishning kompyuterlashtirilgan usuli” mavzusidagi ilmiy ish natijalarini amalga oshirish maqsadi bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Respublika ixtisoslashtirilgan ko‘z mikroxirurgiya ilmiy - amaliy tibbiyot markazining 2023 yil 15 martagi 8n-r/1-sonli xat yuborilgan.
ikkinchi ilmiy yangilik: ilk bor YoBMD kasalligining erta bosqichlarida yuzaga keladigan sub klinik o‘zgarishlarni vizual ko‘rsatkichlar orqali tashxislash usuli ishlab chiqildi. Ilmiy innovasiyaning ahamiyati: Ushbu vizual o‘zgarishlarning ambulator sharoitda tekshirish usuli bizga YoBMD rivojlanishini aniqlash uchun makuladagi subklinik belgilar sifatida ularning qiymati haqida xulosa chiqarish imkonini beradi. Ilmiy yangilikni joriy etish: amaliy sog‘liqni saqlashga, jumladan, Respublika klinik oftalmologiya shifoxonasi va Respublika ixtisoslashtirilgan ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Termiz va Buxoro filiali faoliyatiga joriy etildi. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: Ushbu vizual ko‘rsatkichlarning kasallikning erta bosqichlarida ahamiyatini bilish bizga makuladagi subklinik o‘zgarishlar rivojlanish dianamikasini taxmin qilish, shuningdek, kelajakda kasallik bilan kurashish uchun o‘z vaqtida choralar ko‘rish imkonini beradi. Ilmiy innovasiyalarning iqtisodiy samaradorligi quyidagicha: YoBMD rivojlanishida ushbu vizual ko‘rsatkichlarni isbotlash yaqin kelajakda ularni o‘z vaqtida tahlil qilish va aniqlash uchun optimal skrining tizimni ishlab chiqish imkonini beradi. Keyinchalik bu skrining tizim davlatga YoBMD bilan og‘rigan bemorlarni davolash bilan bog‘liq xarajatlarni sezilarli darajada kamaytirish va nogironlik holatlarini kamaytirish imkonini beradi. Xulosa: YoBMD erta va oraliq bosqichlarida vizual ko‘rsatkichlarni tahlil qilish shuni ko‘rsatdiki, YoBMD bilan og‘rigan bemorlarda kontrast va rang sezgirligi sog‘lom odamlarga qaraganda 84% ga pasayishi tashkil qiladi. Ilmiy ish natijalaridan foydalanish: “Yoshga bog‘liq bo‘lgan makulyar degenerasiyani erta tashxislashda rang sezuvchanligi va kontrast sezuvchanligini o‘rganishning kompyuterlashtirilgan usuli” mavzusidagi ilmiy ish natijalarini amalga oshirish maqsadi bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Respublika ixtisoslashtirilgan ko‘z mikroxirurgiya ilmiy - amaliy tibbiyot markazining 2023 yil 15 martagi 8n-r/1-sonli xat yuborilgan.
uchinchi ilmiy yangilik: YoBMD da rang idrok etish va kontrast sezgirligini baholovchi mahalliy ishlab chiqilgan kompyuterlashtirilgan usulning diagnostik samaradorligi tekshirilgan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: olingan natijalar ushbu vizual ko‘rsatkichlarning YoBMD rivojlanishida prognostik ahamiyatga ega ekanligini instrumental tekshiruvlar natijalarida tasdiqladi. Ilmiy yangilikni joriy etish: amaliy sog‘liqni saqlashga, jumladan, Respublika klinik oftalmologiya shifoxonasi va Respublika ixtisoslashtirilgan ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Termiz va Buxoro filiali faoliyatiga joriy etildi. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: bemorlarda YoBMD rivojlanishi va og‘irligini ambulator sharoitda erta aniqlash mehnat qobiliyatini va hayot sifatini saqlab qoladigan ko‘rishning qaytarilmas yo‘qolishi holatlarini o‘z vaqtida oldini olishga imkon beradi. Ilmiy innovasiyalarning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: YoBMD rivojlanishida ushbu vizual ko‘rsatkichlarni isbotlash yaqin kelajakda ularni o‘z vaqtida tahlil qilish va aniqlash uchun optimal skrining tizimni ishlab chiqish imkonini beradi. Keyinchalik bu skrining tizim davlatga YoBMD bilan og‘rigan bemorlarni davolash bilan bog‘liq xarajatlarni sezilarli darajada kamaytirish va nogironlik holatlarini kamaytirish imkonini beradi. Xulosa: YoBMD erta va oraliq bosqichlarida vizual ko‘rsatkichlardan vizometriya, kontrast sezuvchanlik va rangli chiziqlarga asoslangan 3D Amsler panjara testlarini tahlil qilish shuni ko‘rsatdiki, YoBMD bilan og‘rigan bemorlarda sog‘lom odamlarga nisbatan vizometrik ko‘rsatkichlar statistik jihatdan sezilarli farqlarga ega emas. Biroq kontrast sezuvchanlik va rangli chiziqlarga asoslangan 3D Amsler panjara testlar natijalariga ko‘ra kasallikning erta va oraliq bosqichlarida sezilarsi o‘zgarishlar kuzatildi. YoBMD bosqichlarini ambulator sharoitda erta aniqlash uchun ishlab chiqilgan usul diagnostik sezgirligi, o‘ziga xosligi va ishonchliligi bo‘yicha klinik instrumental tekshirish usullariga mosligi kuzatildi. Ilmiy ish natijalaridan foydalanish: “Yoshga bog‘liq bo‘lgan makulyar degenerasiyani erta tashxislashda rang sezuvchanligi va kontrast sezuvchanligini o‘rganishning kompyuterlashtirilgan usuli” mavzusidagi ilmiy ish natijalarini amalga oshirish maqsadi bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Respublika ixtisoslashtirilgan ko‘z mikroxirurgiya ilmiy - amaliy tibbiyot markazining 2023 yil 15 martagi 8n-r/1-sonli xat yuborilgan.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: ambulator sharoitda YoBMD erta bosqichlarini aniqlovchi tekshiruvchi dasturiy ta’minot uchun diagnostik mezonlar ishlab chiqilgan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: YoBMD erta va oraliq bosqichlarida yuzaga keladigan vizual o‘zgarishlar makuladagi subklinik o‘zgarishlar natijalariga mos keldi, buning natijalari asosida YoBMD rivojlanish xavfi yuqori bo‘lgan bemorlar uchun xavf mezonlari  ishlab chiqildi va amaliyotga tatbiq etildi. Ilmiy yangilikni joriy etish: amaliy sog‘liqni saqlashga, jumladan, Respublika klinik oftalmologiya shifoxonasi va Respublika ixtisoslashtirilgan ilmiy-amaliy tibbiyot markazi Termiz va Buxoro filiali faoliyatiga joriy etildi. Ilmiy innovasiyalarning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: bu skrining tizimi mezonlari ma’lum darajada jamiyatda YoBMD rivojlanishini erta aniqlash, shuningdek, kelajakda kasallikka qarshi kurashish bo‘yicha o‘z vaqtida choralar ko‘rish imkonini beradi. Ilmiy innovasiyalarning iqtisodiy samaradorligi quyidagicha: bu skrining tizimi davlatga YoBMD bilan og‘rigan bemorlarni davolash bilan bog‘liq xarajatlarni sezilarli darajada kamaytirish va kelajakda nogironlik holatlarini kamaytirish imkonini beradi. YoBMDni to‘liq tashxislash va kuzatish yiliga bir nafar bemorga o‘rtacha 600 ming so‘mni tashkil qiladi. Dori-darmonlar bilan davolash xarajatlari yiliga 1,2-1,6 million so‘m tashkil etadi. YoBMDni erta aniqlash uchun skriring usullarini joriy etish bu xarajatlarni 40-50 % ga kamaytirishi mumkin.  Xulosa: YoBMD erta va oraliq bosqichlarida vizual ko‘rsatkichlardan vizometriya, kontrast sezuvchanlik va rangli chiziqlarga asoslangan 3D Amsler panjara testlarini tahlillariga ko‘ra, druzlar joylashuvi va hajmiga ko‘ra YoBMD rivojlanish bosqichlari klinik instrumental tekshirish usullariga mosligi kuzatildi. Bu esa o‘z navbatida kasallikning erta va oraliq bosqichida kontrast sezuvchanlikning 50-75% gacha pasayishini, rangli chiziqlarga asoslangan 3D Amsler panjara testidagi metamorfopsiya, mikropsiya, skotoma kabi vizual ko‘rsatkichlarda ko‘k, yashil va qora ranglarda  o‘zgarishlar kuztilishini ko‘rsatdi. Ilmiy ish natijalaridan foydalanish: “Yoshga bog‘liq bo‘lgan makulyar degenerasiyani erta tashxislashda rang sezuvchanligi va kontrast sezuvchanligini o‘rganishning kompyuterlashtirilgan usuli” mavzusidagi ilmiy ish natijalarini amalga oshirish maqsadi bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Respublika ixtisoslashtirilgan ko‘z mikroxirurgiya ilmiy - amaliy tibbiyot markazining 2023 yil 15 martagi 8n-r/1-sonli xat yuborilgan.