Sayt test rejimida ishlamoqda

Шарипова Азиза Абдуманаповнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармог'и): «Инглиз ва ўзбек тилларида стилистик синонимлар: лексикографик талқин ва таржима муаммолари», 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чог'иштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.2.DSc/Fil594.
Илмий маслаҳатчи: Бахронова Дилрабо Келдиёровна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент ахборот технологиялари университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/04.06.2021.Fil.72.03.
Расмий оппонентлар: Гадоева Мавлюда Ибрагимовна, филология фанлари доктори, доцент; Жўраева Малоҳат Мухаммадовна, филология фанлари доктори, профессор, Вирна Виласкес Вилчис, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат педагогика университети.    
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва ўзбек тилларида стилистик синонимларнинг лексикографик талқини ва таржима муаммоларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
электрон лексикографик ресурсларни яхлит тавсифлаш имконини берувчи электрон, автоматлаштирилган луғатлар корпусининг модели, тузиш шартлари, дидактик омиллар, қидирув тизими параметрлари, яратилган усуллари, шакллантирилган маълумотлар базаси соҳа маълумотларини алмашиш ва изоҳлаш, терминлар ўртасидаги муносабатларни тавсифлаш, соҳага оид соъз танлаш, уларни изоҳлаш ва далиллашда замонавий лексикографик тамойиллар асосида намоён бўлиши далилланган;
ҳар иккала тил коммуникатив жараёнида воқеланадиган стилистик синонимлар шакл ва мазмун чегараларининг функсионал динамизми контекст иштирокчиларининг ментал, когнитив ва лисоний тафаккур хусусиятлари негизида содир бўлиши исботланган;
турли тизимли тиллардаги стилистик синонимларнинг грамматик, лексик ва фразеологик хусусиятлари семантик, структурал ва функсионал майдон конституентларининг таснифий омиллари эканлиги ва уларнинг доминант компонент (ядро) атрофида бирлашувчи иккиламчи (периферик) элементлар қўлланишини воқелантирувчи куч эканлиги аниқланган;
қиёсланаётган тиллардаги бадиий матнларда қўлланган стилистик синонимларни таржимада акс эттириш уларнинг тури, қатлами, вазифасини аниқлаш; адибнинг коммуникатив мақсадини белгилаш; миллий-маданий, нутқий этикет бирликларга эътибор қаратиш; лексик-семантик, стилистик, лингвокултурологик трансформациялардан фойдаланиш; лингвистик (таржима метод ва усуллари) ва экстралингвистик омиллар (таржимон билими, дунёқараши, тажрибаси) кабилар негизида намоён бўлиши асосланган;  
таржима луғатларида стилистик синонимларни изоҳлашда  лексик-семантик, стилистик трансформациянинг етакчилиги, сўз танлаш жараёнида трансформациянинг қайси туридан фойдаланиш матннинг тури, вазифаси ва унда қўлланган воситаларига боғлиқ бўлиши, электрон луғатларда эса турли тилларга мансуб синонимларни қамраб олишга мўлжалланган табиати, улар ёрдамида турли тиллардан таржима қилиш имкониятининг мавжудлиги ҳамда самарадорлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инглиз ва ўзбек тилларида стилистик синонимларнинг лексикографик талқини ва таржима муаммоларини тадқиқ қилиш жараёнида ишлаб чиқилган илмий натижалар ва амалий таклифлар асосида:
электрон лексикографик ресурсларни яхлит тавсифлаш имконини берувчи электрон, автоматлаштирилган луғатлар корпусининг модели, тузиш шартлари, дидактик омиллар қидирув тизими параметрлари, яратилган усуллари, шакллантирилган маълумотлар базаси соҳа маълумотларини алмашиш ва исоҳлаш, терминлар ўртасидаги муносабатларни тавсифсаш, соҳага оид соъз танлаш, уларни изоҳлаш ва далиллашда замонавий лексикографик тамойиллар асосида намоён бўлишига оид назарий хулосалардан Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университетида бажарилган ФЗ-20200930492-рақамли “Клеткали автоматлар асосида катта ҳажмли маълумотларни таҳлил қилиш ва қайта ишлов беришнинг илмий асосларини ишлаб чиқиш” фундаментал илмий лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Тошкент ахборот технологиялари университетининг 2023-йил 15-сентябрдаги 3004/21-4-сон маълумотномаси). Натижада илмий тадқиқот лойиҳаси асосида, маълумотларни таҳлил қилиш ва қайта ишлов беришга, мавжуд синонимик луғатдан фойдаланишга  ва таржима жараёнларини енгиллаштириҳга хизмат қилган;  
ҳар иккала тил коммуникатив жараёнида воқеланадиган стилистик синонимлар шакл ва мазмун чегараларининг функционал динамизми контекст иштирокчиларининг ментал, когнитив ва лисоний тафаккур хусусиятлари негизида содир бўлишига доир илмий хулоса ва тавсиялардан  Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университетида бажарилган УЗБ-Инд-2021-94-рақамли “Энергй эффиcиент cоммуниcатион анд дата флоw ин смарт cитй усинг CРН басед Иот Фрамеwорк” мавзусидаги инновацион тадқиқот лойиҳасини бажаришда фойдаланилган (Тошкент ахборот технологиялари университетининг 2023-йил 15-сентябрдаги 2999/21-4-сон маълумотномаси). Натижада сифатли луғатлар яратиш имкониятларини ошириш ва электронлаштириш хусусиятларини такомиллаштиришга хизмат қилган;  
турли тизимли тиллардаги стилистик синонимларнинг грамматик, лексик ва фразеологик хусусиятлари семантик, структурал ва функционал майдон конституентларининг таснифий омиллари эканлиги ва уларнинг доминант компонент (ядро) атрофида бирлашувчи иккиламчи (периферик) элементлар қўлланишини воқелантирувчи куч эканлигига доир оид назарий ва амалий материаллардан Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университетида 2019-2022 йилларда амалга оширилган  Европа Иттифоқининг Эрасмус+ дастури 598092-ЭПП-1-2018-1-БГ-ЭППКА2-CБҲЕ-СП “Модернисатион оф Ҳигҳер Эдуcатион ин Cентрал Асиа тҳроугҳ Неw – ҲиЕдТеc“ мавзусидаги инновацион тадқиқот лойиҳасини бажаришда фойдаланилган (Тошкент ахборот технологиялари университетининг 2023-йил 15-сентябрдаги 2998/21-4-сон маълумотномаси). Натижада тилшунослик, бадиий ва лингвистик таржимашунослик соҳасидаги билимларини оширишга, маҳаллий таълим тизимига ҳорижий тажрибани интернет маконидаги инглиз ва ўзбек тилларидаги стилистик синонимлар, терминологик таржима ва матнларни тўғри ифодалаш орқали сингдиришга эришилган;
қиёсланаётган тиллардаги бадиий матнларда қўлланган стилистик синонимларни таржимада акс эттиришда уларнинг тури, қатлами, вазифасини аниқлаш; адибнинг коммуникатив мақсадини белгилаш; миллий-маданий, нутқий этикет бирликларга эътибор қаратиш; лексик-семантик, стилистик, лингвокултурологик трансформациялардан фойдаланиш; лингвистик (таржима метод ва усуллари) ва экстралингвистик омиллар (таржимон билими, дунёқараши, тажрибаси) кабилар негизида намоён бўлишига доир оид назарий ва амалий материаллардан Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университетида 2019-2022 йилларда амалга оширилган Европа Иттифоқининг Эрасмус+ дастурининг 598661-ЭПП-12018-1-РО-ЭППКА2-CБҲЕ-ЖП “Девелопинг Сервиcес фор Индивидуалс wитҳ Дисабилитиес–ДЕCИДЕ” мавзусидаги инновацион тадқиқот лойиҳасини бажаришда фойдаланилган (Тошкент ахборот технологиялари университетининг 2023-йил 15-сентябрдаги 2997/21-4-сон маълумотномаси).  Натижада лойиҳа доирасида имконияти чекланган талабалар учун таржима хизматларини яхшилашга, мулоқотнинг лингвистик ва стилистик жиҳатларини ривожлантиришга, инклюзив ва осон тушунарли бўладиган электрон луғатларни яратишга  асос бўлиб хизмат қилган;
таржима луғатларида стилистик синонимларни изоҳлашда  лексик-семантик, стилистик трансформациянинг етакчилиги, сўз танлаш жараёнида трансформациянинг қайси туридан фойдаланиш матннинг тури, вазифаси ва унда қўлланган воситаларига боғлиқ бўлиши, электрон луғатларда эса турли тилларга мансуб синонимларни қамраб олишга мўлжалланган бўлиши, улар ёрдамида турли тиллардан таржима қилиш имкониятининг мавжудлиги, кўп қирралилиги ҳамда самарадорлиги билан боғлиқ хулоса ва натижалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали”нинг “Таълим ва тараққиёт”, “Жаҳон адабиёти”, “Адабий жараён” каби кўрсатувлар ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий Телерадиокомпанияси “Ўзбекистон Телерадиоканали”нинг 2023-йил 16-октябрдаги 23-46-сон маълумотномаси). Натижада бугунги кунда ахборот-коммуникация ва интернет технологияларини ривожланиш соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотлар, Интернет замонавий гуманитар билимларнинг асосий муаммоси бўлган инсоний мулоқот ҳодисасини очиб беришга, ҳамда ёшларда лексикография тушунчасини шакллантиришга, стилистик синонимлар ва уларнинг бадиий адабиётларда қўлланилишига хизмат қилган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish