Ибрагимова Найира Анваровнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Ахборот коммуникация технологиялари дискурсида аутентик матннинг лингвокогнитив хусусиятлари (инглиз ва оʼзбек тиллари мисолида)», 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.2.DSc/Fil574.
Илмий маслаҳатчи: Бахронова Дилрабо Келдиёровна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент ахборот технологиялари университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/04.06.2021.Fil.72.03.
Расмий оппонентлар: Гадоева Мавлюда Ибрагимовна, филология фанлари доктори, доцент; Қодирова Фазилат Шукуровна, филология фанлари доктори, доцент, Тоирова Гули Ибрагимовна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат педагогика университети.    
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ахборот коммуникация технологиялари дискурсида ўзбек ва инглиз тилларидаги аутентик матннинг лингвокогнитив хусусиятларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
инглиз ва ўзбек тилларидаги аутентик матнлар мураккаб тил таркиби бўлиб, матн билан ишлашни ташкил қилиш усулларига кўра: културологик аутентиклик, информатив аутентиклик, вазиятли аутениклик, миллий менталитет аутентиклиги, реактив аутентиклик, яратиш аутентиклиги, матнлар юзасидан бериладиган топшириқларнинг аутентиклиги каби шаклларда намоён бўлиши аниқланган;
қиёсланаётган тилларда АКТ соҳасига оид аутентик матнларни шакллантириш турли хил когнитив стратегиялар: маълумот бериш, таққослаш, баҳолаш, ишонтириш, умумлаштириш стратегиялари актуализация даражаси нутқ тури билан белгиланиши ва   коммуникатив мақсадга эришишда улардан фойдаланиш тамойиллари негизида шаклланганлиги асосланган;
ҳар иккала тилда АКТ соҳасига оид матнларда танланган тил бирликларининг стандартлаштириш, доменга хос луғат, тараққиёт, тилга оид муаммолар, когнитив-семантик, контекстуал тушуниш каби хусусиятлари АКТ терминологик тизими таҳлили асосини ташкил қилиб, матнларда қўлланган доменга хос термин ва иборалар, матн тил услуби ушбу соҳада самарали мулоқот, билим алмашиш ва ҳамкорликни ривожлантиришга хизмат қилиши далилланган;
ўзбек ва инглиз тилларидаги аутентик матнлар мисолида муаллиф ва адресант ўртасида юз берадиган муваффақиятли мулоқотнинг муҳим тамойили ‒ ҳамкорликнинг миқдор, сифат, муносабатлар ва усул постулатлари орқали амалга ошиши исботланган;
АКТ соҳасига оид аутентик матнлар таржимасида техник матнлар, илмий матнлар, интернетдан фойдаланишга оид матнлар, ахборий ва тижорий матнлар таҳлили асосида моделлар механизми ривожлантирилиб, таржимада адекватликка эришиш йўллари орқали “Фикр таржимаси” ва “Функсионал эквивалентлик” назариялари негизида аутентик матнларни таржима қилишнинг техник таржима, автоматлаштирилган ҳамда мослаштирилган таржима моделлари ишлаб чиқилганлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инглиз ва ўзбек ахборот коммуникация технологиялари дискурсида аутентик матннинг лингвокогнитив хусусиятларини аниқлаш жараёнида эришилган илмий натижалар асосида:
инглиз ва ўзбек тилларидаги аутентик матнлар мураккаб тил таркиби бўлиб, матн билан ишлашни ташкил қилиш усулларига кўра: културологик аутентиклик, информатив аутентиклик, вазиятли аутениклик, миллий менталитет аутентиклиги, реактив аутентиклик, яратиш аутентиклиги, матнлар юзасидан бериладиган топшириқларнинг аутентиклиги кабиларда намоён бўлишига оид назарий хулосалардан Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университетида бажарилган ФЗ-20200930492-рақамли “Клеткали автоматлар асосида катта ҳажмли маълумотларни таҳлил қилиш ва қайта ишлов беришнинг илмий асосларини ишлаб чиқиш” номли фундаментал лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Тошкент ахборот технологиялари университетининг 2023-йил 15-сентябрдаги 3003/21-4-сон маълумотномаси). Натижада таҳлил қилиш ва қайта ишлов беришнинг илмий асосларини ишлаб чиқишда ушбу модул инглиз тилидаги аутентик матн хусусиятлари ҳақидаги билимлар билан бойитилган;
қиёсланаётган тилларда АКТ соҳасига оид аутентик матнларни шакллантириш турли хил когнитив стратегиялар: маълумот бериш, таққослаш, баҳолаш, ишонтириш, умумлаштириш стратегиялари актуализация даражаси нутқ тури билан белгиланиши ва   коммуникатив мақсадга эришишда улардан фойдаланиш тамойиллари негизида шаклланганлигига доир илмий хулоса ва тавсиялардан Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университетида бажарилган УЗБ-Инд-2021-94-рақамли “Энергй эффиcиент cоммуниcатион анд дата флоw ин смарт cитй усинг CРН басед Иот Фрамеwорк” мавзусидаги инновацион тадқиқот лойиҳасини бажаришда фойдаланилган (Тошкент ахборот технологиялари университетининг 2023-йил 15-сентябрдаги 3000/21-4-сон маълумотномаси). Натижада АКТ соҳасига оид аутентик матнларни шакллантиришнинг турли хил когнитив стратегиялари инновацион тадқиқот лойиҳаси мундарижасини оширишга хизмат қилган;
ҳар иккала тилда АКТ соҳасига оид матнларда танланган тил бирликларининг стандартлаштириш, доменга хос луғат, тараққиёт, тилга оид муаммолар, когнитив-семантик, контекстуал тушуниш каби хусусиятлари АКТ терминологик тизими таҳлили асосини ташкил қилиб, матнларда қўлланган доменга хос термин ва иборалар, матн тил услуби ушбу соҳада самарали мулоқот, билим алмашиш ва ҳамкорликни ривожлантиришга хизмат қилишига доир оид назарий ва амалий материаллардан Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университетида 2019-2022 йилларда амалга оширилган Европа Иттифоқининг Эрасмус+ дастурининг 598661-ЭПП-12018-1-РО-ЭППКА2-CБҲЕ-ЖП “Девелопинг Сервиcес фор Индивидуалс wитҳ Дисабилитиес–ДЕCИДЕ” мавзусидаги инновацион тадқиқот лойиҳасини бажаришда фойдаланилган (Тошкент ахборот технологиялари университетининг 2023-йил 15-сентябрдаги 2996/21-4-сон маълумотномаси).  Натижада имконияти чекланган шахсларнинг когнитив ва лингвистик эҳтиёжларини қондирадиган мулоқот стратегияларини ишлаб чиқиш, тилдан фойдаланишни мослаштириш, ўзига хос метафора ёки аналогияларни қўллаш ва фойдаланувчиларнинг когнитив жараёнларига мос келадиган визуал ёки эшитиш белгиларидан фойдаланиш самарадорлигини оширишга хизмат қилган;
ўзбек ва инглиз тилларидаги аутентик матнлар мисолида муаллиф ва адресант ўртасида юз берадиган муваффақиятли мулоқотнинг муҳим тамойили ‒ ҳамкорликнинг миқдор, сифат, муносабатлар ва усул постулатлари орқали амалга ошишига доир оид назарий ва амалий материаллардан Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университетида 2019-2022 йилларда амалга оширилган  Эвропа Иттифоқининг Эрасмус+ дастури 598092-ЭПП-1-2018-1-БГ-ЭППКА2-CБҲЕ-СП “Модернисатион оф Ҳигҳер Эдуcатион ин Cентрал Асиа тҳроугҳ Неw – ҲиЕдТеc“ мавзусидаги инновацион тадқиқот лойиҳасини бажаришда фойдаланилган (Тошкент ахборот технологиялари университетининг 2023-йил 15-сентябрдаги 2995/21-4-сон маълумотномаси). Натижада хорижий тажриба асосида интернет маконидаги инглиз ва ўзбек тилларидаги маълумотлар билан ишлашда терминлар ва матнларни тўғри таржима қилишга эришилган;
АКТ соҳасига оид аутентик матнлар таржимасида техник матнлар, илмий матнлар, интернетдан фойдаланишга оид матнлар, ахборий ва тижорий матнлар таҳлили асосида моделлар механизми ривожлантирилиб, таржимада адекватликка эришиш йўллари “Фикр таржимаси” ва “Функсионал эквивалентлик” назариялари негизида аутентик матнларни таржима қилишнинг техник таржима, автоматлаштирилган ҳамда мослаштирилган таржима моделлари ишлаб чиқилганлигига билан боғлиқ хулоса ва натижалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали”нинг “Таълим ва тараққиёт”, “Ўзбекистон ёшлари”, “Адабий жараён” каби кўрсатувлар ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий Телерадиокомпанияси “Ўзбекистон Телерадиокамали”нинг 2023-йил 16-октябрдаги 23-46-сон маълумотномаси). Натижада кўрсатувлар илмий-оммабоплигининг таъминланишига, илмий манбалар билан бойитилишига ва телетомошабинларнинг интернетдан фойдаланишга оид матнлар, ахборий ва тижорий матнлар таҳлили юзасидан дунёқарашларини оширишга эришилган.