Рўзиқулов Фахриддин Расуловичнинг
фан доктори (DSc) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Ўзбекистонда никоҳдан ажралишнинг ижтимоий - психологик муаммолари”, 19.00.05 – Ижтимоий психология. Этнопсихология (психология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.1.DSc/P46.
Илмий раҳбар: Шоумаров Гʻайрат Баҳромович, психология фанлар доктори, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат педагогика университетида.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат педагогика университети, PhD.03/30.12.2021.P.26.02.
Расмий оппонентлар: Ҳайитов Ойбек Эшбоевич, психология фанлари доктори, профессор;  Шамсиев Ўктам Бахриддинович, психология фанлари доктори, профессор; Халимова Машрабхон Вохидовна, психология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек оилалардаги никоҳдан ажралишнинг ижтимоий-психологик муаммоларини баҳолаш асосида ажралишларнинг олдини олиш ёʻллари ва профилактикаси тадбирларини такомиллаштириш юзасидан таклифлар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
замонавий ўзбек оилаларида қадриятларнинг функсионал стабилизаторларини дисфунксионаллашаётганлиги, ёшларнинг оилавий ҳаётга тайёр эмаслиги туфайли никоҳда дисгармония ва эр-хотинларнинг оилавий ролларида ноадекватликнинг ортиб бориши сабабли қайнона-келин муносабатлари, оилага ташқаридан бошқа шахсларнинг аралашуви, ишсизлик, эр ёки хотиннинг ишлаш учун бошқа мамлакатларга кетиб қолиши, оилавий қадриятларга ҳурмацизлик, ёшларнинг мустақил ҳаётга тайёр бўлмасдан оила қуриши, уй-жой масаласи никоҳдан ажралишларнинг  ижтимоий-психологик ва этнопсихологик муаммоларш эканлиги аниқланган;
оилалардаги деструктив низоларда криминоген муомаланинг устуворлиги, эмоционал ва стрессоген реакцияларнинг кучайиши, эр-хотинларнинг роллари ва кутилмаларидаги номувофиқлик сабабли маиший-хўжалик, ота-она тарбиячилик функсияси, ижтимоий фаоллик, эмоционал-психотерапевтик ва ташқи жозибадорлик қадриятларидаги пасайиш оқибатида  оиладаги инқирозли ҳолатларнинг кучайганлиги  никоҳдан ажримларнинг асосий ижтимоий-психологик омиллар эканлиги исботланган;
эркакларнинг ахлоқий, психологик зўравонликларида фарзандларни олиб қўйиш, бошқа аёлга уйланиш ва ташлаб кетиш билан таҳдид қилиш, бошқа кишилардан рашк қилиб, бирга яшамаслик ва ажрашишини муттасил такрорлаш, бевафолигини  аёлидан яширмаслик, аёлини уйдан ҳайдаб юбориш тарзида рафиқасига дискриминацияси аёлларнинг ажрашиш тенденсияларини кучайтирувчи энг таъсирчан воситалар эканлиги далилланган;
этномаданий муҳитга глобаллашув таъсирининг дифференциал ва интеграл кузатилганлиги сабабли никоҳдан ажралишларнинг келиб чиқишида миллатлараро оилалар таркиб топиши, миграциянинг анъанавий оиланинг бузилишига олиб келиши, никоҳдан ташқари муносабатлар, оила аъзолари ўртасида меҳр-оқибат ва ўзаро қўллаб-қувватлашнинг етишмаслиги оқибатида миллий анъаналарга асосланган оилаларнинг эгалитар оилага айланиши ортаётганлиги эмпирик жиҳатдан аниқланган;
ўзбек оилаларида никоҳдан ажралишнинг салбий асоратлари қишлоқ ижтимоий муҳитидаги аёлларда шаҳар аёлларидагига нисбатан оғирроқ кечиши, идрок майдонининг торлиги, стереотиплар етакчилиги, ажралишнинг бола руҳий ҳолати ва асаб тизимига салбий таъсири эса қизларда ўғил болаларга нисбатан, қишлоқ ҳудудидаги  оилаларда тарбияланаётган болаларда шаҳар жойларидаги нотўлиқ оилаларда ўсаётганларга нисбатан кучлироқ намоён бўлиши аниқланганлиги асосида оилавий ажралишларнинг олдини олишнинг ижтимоий-психологик модели шакллантирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбекистонда никоҳдан ажралишнинг ижтимоий - психологик муаммолари  юзасидан ўтказилган илмий тадқиқот натижалари асосида:
замонавий ўзбек оилаларида қадриятларнинг функсионал стабилизаторларини дисфунксионаллашаётганлиги, ёшларнинг оилавий ҳаётга тайёр эмаслиги туфайли никоҳда дисгармония ва эр-хотинларнинг оилавий ролларида ноадекватликнинг ортиб бориши сабабли қайнона-келин муносабатлари, оилага ташқаридан бошқа шахсларнинг аралашуви, ишсизлик, эр ёки хотиннинг ишлаш учун бошқа мамлакатларга кетиб қолиши, оилавий қадриятларга ҳурмацизлик, ёшларнинг мустақил ҳаётга тайёр бўлмасдан оила қуриши, уй-жой масаласи никоҳдан ажралишларнинг  ижтимоий-психологик ва этнопсихологик муаммоларш эканлиги аниқланганлиги тўгʻрисида маълумотлар Тошкент давлат педагогика университети ҳузуридаги Психология ўқув-илмий марказининг 2024-йил 15-июндаги ПМ-149-сонли буйругʻи билан “Оила психологияси” модулига киритилган (Тошкент давлат педагогика университети қошидаги Психология ўқув-илмий марказининг  2024-йил 25-июндаги ПМ-149а-сон маълумотномаси). Натижада психологларнинг амалий жиҳатдан оилавий ажралишларни олдини олиш психологик хизмат кўрсатиш бўйича касбий тайёргарлик даражасини оширишга эришилган;
оилалардаги деструктив низоларда криминоген муомаланинг устуворлиги, эмоционал ва стрессоген реакцияларнинг кучайиши, эр-хотинларнинг роллари ва кутилмаларидаги номувофиқлик сабабли маиший-хўжалик, ота-она тарбиячилик функсияси, ижтимоий фаоллик, эмоционал-психотерапевтик ва ташқи жозибадорлик қадриятларидаги пасайиш оқибатида  оиладаги инқирозли ҳолатларнинг кучайганлиги  никоҳдан ажримларнинг асосий ижтимоий-психологик омиллар эканлиги исботланганлигига оид таклифлар Тошкент давлат педагогика университети ҳузуридаги Психология ўқув-илмий марказининг 2024-йил 15-июндаги ПМ-149-сонли буйругʻи билан “Ижтимоий психология” ва “Оила психологияси” модулларига киритилган (Тошкент давлат педагогика университети қошидаги Психология ўқув-илмий марказининг 2024-йил 25-июндаги ПМ-149а-сон  маълумотномаси). Натижада психологлар ва ёш оила қурувчиларнинг оила психологиясига оид билимлари ва мустаҳкам оила моделини яратишга доир хабардорлиги имконияти яратилган;
эркакларнинг ахлоқий, психологик зўравонликларида фарзандларини олиб қўйиш, бошқа аёлга уйланиш ва ташлаб кетиш билан таҳдид қилиш, бошқа кишилардан рашқ қилиб кўрсатиш, бирга яшамаслик ва ажрашишни муттасил такрорлаш, бевафолигини  аёлидан яширмаслик, аёлини уйдан ҳайдаб юбориш тарзда рафиқаларига дискриминацияси аёлларнинг ажрашиш тенденсияларини кучайтирувчи энг таъсирчан воситалар эканлиги далилланганлиги юзасидан тавсиялар Тошкент давлат педагогика университети ҳузуридаги Психология ўқув-илмий марказининг 2024-йил 15-июндаги ПМ-149-сонли буйругʻи билан “Ижтимоий психология”, “Оила психологияси” ва “Этнопсихология” модулларига киритилган (Тошкент давлат педагогика университети қошидаги Психология ўқув-илмий марказининг 2024-йил 25-июндаги ПМ-149а-сон маълумотномаси). Натижада психологларнинг оилавий психологик хизмат, оилавий маслаҳатни ташкил этишга оид билимларини ривожлантиришга эришилган;
этномаданий муҳитга глобаллашув таъсирининг дифференциал ва интеграл кузатилганлиги сабабли никоҳдан ажралишларнинг келиб чиқишида миллатлараро оилалар таркиб топиши, миграциянинг анъанавий оиланинг бузилишига олиб келиши, никоҳдан ташқари муносабатлар, оила аъзолари ўртасида меҳр-оқибат ва ўзаро қўллаб-қувватлашнинг етишмаслиги оқибатида миллий анъаналарга асосланган оилаларнинг эгалитар оилага айланиши ортаётганлиги эмпирик жиҳатдан аниқланганлигига доир таклиф ва тавсиялар Тошкент давлат педагогика университети ҳузуридаги Психология ўқув-илмий марказининг 2024-йил 15-июндаги ПМ-149-сонли буйругʻи билан “Ижтимоий психология”, “Оила психологияси” ва “Этнопсихология” модулларига киритилган (Тошкент давлат педагогика университети қошидаги Психология ўқув-илмий марказининг 2024-йил 25-июндаги ПМ-149а-сон маълумотномаси). Натижада маҳалла мутахассислари, амалиётчи психологларнинг муаммоли оилаларга психологик хизмат кўрсатишининг психопрофилактик, психологик маслаҳат, оилавий медиасия турлари услубий ва мазмунан такомиллаштирилган;
ўзбек оилаларида никоҳдан ажралишнинг салбий асоратлари қишлоқ ижтимоий муҳитидаги аёлларда шаҳар аёлларидагига нисбатан оғирроқ кечиши, идрок майдонининг торлиги, стереотиплар етакчилиги, ажралишнинг бола руҳий ҳолати ва асаб тизимига салбий таъсири эса қизларда ўғил болаларга нисбатан, қишлоқ ҳудудидаги  оилаларда тарбияланаётган болаларда шаҳар жойларидаги нотўлиқ оилаларда ўсаётганларга нисбатан кучлироқ намоён бўлиши аниқланганлиги асосида оилавий ажралишларнинг олдини олишнинг ижтимоий-психологик модели шакллантирилган хулосалар Тошкент давлат педагогика университети ҳузуридаги Психология ўқув-илмий марказининг 2024-йил 15-июндаги ПМ-149-сонли буйругʻи билан “Ижтимоий психология” ва “Этнопсихология” модулларига киритилган (Тошкент давлат педагогика университети қошидаги Психология ўқув-илмий марказининг  2024-йил 25-июндаги ПМ-149а-сон маълумотномаси). Натижада бўлажак психолог мутахассисларни тайёрлаш “Психологик хизмат” ўқув фани мавзулар мазмуни такомиллаштирилган, фан дастурида психологларнинг оилага психологик хизмат, психологик маслаҳат, оилавий медиасияни ташкил этишга оид билимларининг савияси оширишига хизмат қилган.