Муминова Умида Қаршиевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Алишер Навоийнинг “Маҳбуб ул-қулуб” асари лексикаси”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.PhD/Fil3281.
Илмий раҳбар: Абдушукуров Бахтиёр Бўронович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Термиз давлат педагогика институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Гулистон давлат университети, PhD.03/27.02.2020.Fil.91.02.
Расмий оппонентлар: Содиқов Қосимжон Позилович, филология фанлари доктори, профессор; Эрматов Ихтиёр Ризоқулович, филология фанлари доктори (DSc), доцент.
Етакчи ташкилот: Фарғона давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Алишер Навоийнинг “Маҳбуб ул-қулуб” асари луғат таркибини семантик ва генеалогик жиҳатдан аниқлаш орқали унинг ўзбек адабий тили ривожида тутган ўрнини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тарихий лексикологиянинг назарий қоидаларига таянган ҳолда пандномадаги сўзлар ижтимоий-сиёсий, маиший лексика, таълим-тарбия, теонимлар, зоонимлар, фитонимлар каби ўттиз тўртта йирик мавзуий гуруҳга ажратилиб асарнинг ўзбек тили тарихий тараққиёти ва адабий тил сифатида шаклланишида ижтимоий-сиёсий жараёнлар, ўзбек халқининг моддий-маиший турмуш тарзи, турар жой, уй-рўзғор тутуми, диний, маданий-маънавий, иқтисодий жиҳатларнинг ўрни асосланган;
панднома луғат бойлигидаги сўзларнинг генезиси, манба тилининг маъно кенгайиши, маъно торайиши каби характерли жиҳатлари, уларнинг сўзлар семантик структурасидаги муштарак ҳамда лексик ва ҳосила маъноларнинг пайдо бўлишидаги фарқли томонлари, тарихий ривожи архаизмланинг ўзига хос хусусиятлари қадимги туркий тил ҳамда эски туркий тилнинг дастлабки ёдгорликларида қайд этилган лексик бирликлар асосида далилланган;
манбада ифодаланган истилоҳларнинг ўз ва ўзлашган қатламлар бўйича таҳлили асосида ўзбек тили сўз бойлиги ҳамда грамматик қурилишининг тарихий ривожланишида туркий қўшимчалар воситасида сўз ясаш усули муҳим ўрин тутгани арабча ва форс-тожикча ўзлашмалардан янги лексемалар ҳосил қилишдаги фаол иштироки асосида исботланган;
 “Маҳбуб ул-қулуб” асари лексикасидаги полисемия, маъно торайиши ва маъно кенгайиши, кўп маънолилик сингари туркий тилларга хос ҳодисалар, кўпгина нарса-предмет, белги-хусусият, ҳаракат-ҳолатлар маъно кўчиши ёрдамида номланиши, кўчим ва унинг турлари (метафора, метонимия, синекдоха), лексик-семантик жараён (омоним, синоним, антоним)лар Алишер Навоий асарлари тилининг ифода имкониятлари, бадиий қудрати, семантик мундарижасини кўрсатувчи ўзига хос лисоний омиллар эканлиги очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Алишер Навоийнинг “Маҳбуб ул-қулуб” асари лексикаси тадқиқи бўйича олинган илмий натижалар асосида:
тарихий лексикологиянинг назарий қоидаларига таянган ҳолда пандномадаги сўзлар ижтимоий-сиёсий, маиший лексика, таълим-тарбия, теонимлар, зоонимлар, фитонимлар каби ўттиз тўртта йирик мавзуий гуруҳга ажратилиб асарнинг ўзбек тили тарихий тараққиёти ва адабий тил сифатида шаклланишида ижтимоий-сиёсий жараёнлар, ўзбек халқининг моддий-маиший турмуш тарзи, турар жой, уй-рўзғор тутуми, диний, маданий-маънавий, иқтисодий жиҳатларнинг ўрни  билан боғлиқ илмий-назарий хулосалардан АМ-ФЗ-201908172 рақамли “Ўзбек тилининг таълимий корпусини яратиш” номли амалий грант лойиҳасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2023-йилнинг 12-октябрдаги 01/10-2111-сон маълумотномаси). Натижада олий ва умумтаълим муассасалари тизимида тарихий терминлар, историзм, архаизмларни аниқлаш, сўзларни луғат таркибига бўлиш, уларнинг этимологиясини ёритиш, омонимларни фарқлаш, сўзларнинг маъно тараққиётини очиш каби масалаларга ойдинлик киритиб, лингвистик таҳлиллар мазмунини бойишига эришилган;
панднома луғат бойлигидаги сўзларнинг генезиси, манба тилининг маъно кенгайиши, маъно торайиши каби характерли жиҳатлари, уларнинг сўзлар семантик структурасидаги муштарак ҳамда лексик ва ҳосила маъноларнинг пайдо бўлишидаги фарқли томонлари, тарихий ривожи архаизмланинг ўзига хос хусусиятлари қадимги туркий тил ҳамда эски туркий тилнинг дастлабки ёдгорликларида қайд этилган лексик бирликлар асосида далилланганлигига доир илмий хулосалардан А-ОТ-2019-10 рақамли “Ўзбек тилида неймингнинг меъёрий-ҳуқуқий асосларини яратиш” номли амалий грант лойиҳасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2023-йил 12-октябрдаги 01/10-2114-сон маълумотномаси). Натижада электрон платформа яратишда тарихий лексикология, тил маданияти, нутқ одоби, таълим-тарбия борасидаги қарашлар ва уларни англатувчи лексемалар, шунингдек, мазкур атамаларнинг функсионал-семантик ҳамда генеалогик томондан ўрганиш учун зарур бўлган материаллар муҳим илмий манба вазифасини ўтаган;
“Маҳбуб ул-қулуб” асари лексикасидаги полисемия, маъно торайиши ва маъно кенгайиши, кўп маънолилик сингари туркий тилларга хос ҳодисалар, кўпгина нарса-предмет, белги-хусусият, ҳаракат-ҳолатлар маъно кўчиши ёрдамида номланиши, кўчим ва унинг турлари (метафора, метонимия, синекдоха), лексик-семантик жараён (омоним, синоним, антоним)лар Алишер Навоий асарлари тилининг ифода имкониятлари, бадиий қудрати, семантик мундарижасини кўрсатувчи ўзига хос лисоний омиллар эканлигига доир илмий-назарий хулосалардан Сурхондарё вилояти телерадиокомпаниясининг “Тил – миллат кўзгуси”, “Кун мавзуси”, “Маънавият сабоқлари”, “Диалог” кўрсатувларида фойдаланилган (Сурхондарё вилояти телерадиокомпанияси 2023-йил 14-ноябрдаги 01-01\204-сон маълумотномаси). Натижада асардаги фикр-мулоҳазалар, баркамолликка эришиш, комил инсон тарбиясига доир ақл-заковат дурдоналари миллатимизни асрлар оша тарбиялаб келган одоб, туриш-турмушнинг мазмун-моҳиятини англашда муҳим эканлигини кенг жамоатчиликка етказишга хизмат қилган, кўрсатув илмий-маърифий савиясининг юксалишини таъминланган.