Насирова Айзада Пишенбаевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: “Қорақалпоқ халқ айтишувларининг лингвопоетик таҳлили”, 10.00.03 – Қорақалпоқ тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.4.PhD/Fil2484.
Илмий раҳбарнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Карлибаева Гулмира Эрмекбаевна, филология фанлари доктори (DSc), профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти, DSc.02/25.08.2021.Fil.137.01.
Расмий оппонентлар: Ўринбоева Дилбар Бозоровна, филология фанлари доктори, профессор; Бекбергенов Кидирбай Айжарикович, филология фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Урганч давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади қорақалпоқ халқ айтишувларининг лингвопоетик хусусиятларини аниқлаш, ундаги тил бирликларининг поетикасини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
қорақалпоқ халқ айтишувларида қўлланилган лисоний бирликларнинг семантик, метасемиотик ва лингвопоетик функсияларни бажариши, синоним, антонимларнинг коннотация ифодалашдаги бадиий-эстетик хусусиятлари, фразеологизмларнинг трансформация, градация натижасида эмоционаллик ҳосил қилишидаги айтишув бадиийлигини ошириш, воқеа-ҳодисаларни аниқ тасвирлаш ва айтишув сатрларининг ихчамлигини таъминлаш каби лингвопоетик вазифалари очиб берилган;
халқ айтишувларидаги ономастик бирликлар: «поетоним», «антропоетоним», «топопоетоним»ларнинг бадиий матндаги ономастик номларни билдириши ва уларга оид аниқ фактлар келтириши каби лисоний вазифалари, антропоним, топоним ва орнитонимларнинг контекст яратишида уларга ижобий ёки салбий маъно юкланиши, шу орқали айтишувда сўз устаси ўз ҳис-туйғуларини чуқурроқ англатиши каби функционал-прагматик жиҳатлари, аллюзив антропонимларнинг халқ тили ва адабиётида кенг тарқалишига кўра интертекстуаллик касб этиши белгиланган;
қорақалпоқ айтишувларидаги грамматик воситалар: морфемалар, сўз туркумлари, риторик сўроқ гаплар, градацион, метафорик, перифраза ундалмаларнинг шахс эмоционал туйғуларининг ижобий, салбий ва нейтрал жиҳатларини кўрсатиши каби лингвистик-эстетик функсиялари, айтишувларнинг ҳар хил мавзуларни ўз ичига қамраб олганлиги сабабли бадиий нутқда пресуппозицияни ифодалаши исботланган;
айтишувлардаги метафора, метонимия, ўхшатиш ва бадиий-такрорнинг мантиқий-семантик, лисоний, поетик хусусиятлари, уларнинг комик тасвир яратиш тамойиллари белгиланган, поетик контекст ҳосил қилишда яширин маъноларни ифодалаб, бу орқали тингловчиларни мантиқий фикрлашга мажбур қилиши ва воқеа-ҳодисаларни таққослаб хулоса қилишга ундаши каби прагмалингвистик хоссалари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қорақалпоқ халқ қўшиқларининг тилини лингвомаданий таҳлил қилиш натижасида олинган илмий хулосалар асосида:
қорақалпоқ халқ айтишувларида қўлланилган лисоний бирликларнинг семантик, метасемиотик ва лингвопоетик функсияларни бажариши, синоним, антонимларнинг коннотация ифодалашдаги бадиий-эстетик хусусиятлари, фразеологизмларнинг трансформация, градация натижасида эмоционаллик ҳосил қилишидаги айтишув бадиийлигини ошириш, воқеа-ҳодисаларни аниқ тасвирлаш ва айтишув сатрларининг ихчамлигини таъминлаш каби лингвопоетик вазифалари очиб берилган маълумотлардан Ўзбекистон Республикасı Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида 2021-2023-йилларда бажарилган «Қорақалпоқ фолклорида дунёнинг этнолингвистик тасвирини монографик аспектда таҳлил қилиш» (2021-2023 йй.) мавзусидаги фундаментал тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекстон Республикасı Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2023-йил 22-декабрдаги 500/1-сон маълумотномаси). Натижада қорақалпоқ тили этнографик лексикаси шаклланишидаги халқ айтишувлари тилининг ифода имкониятлари таҳлили асносида уларни янги маълумотлар билан бойитишга хизмат қилган;
халқ айтишувларидаги ономастик бирликлар: «поетоним», «антропоетоним», «топопоетоним»ларнинг бадиий матндаги ономастик номларни билдириши ва уларга оид аниқ фактлар келтириши каби лисоний вазифалари, антропоним, топоним ва орнитонимларнинг контекст яратишида уларга ижобий ёки салбий маъно юкланиши, шу орқали айтишувда сўз устаси ўз ҳис-туйғуларини чуқурроқ англатиши каби функционал-прагматик жиҳатлари, аллюзив антропонимларнинг халқ тили ва адабиётида кенг тарқалишига кўра интертекстуаллик касб этиши белгиланган материаллардан Қорақалпоғистон Телерадиокомпаниясининг  «Áҳмиетли сáwбет», «Мúнáсибет», «Тилге итибар – элге итибар», «Мáнаwият бостанı» каби кўрсатув ва радиоешиттиришларининг ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси телерадиокомпаниясининг 2023-йил 12-октябрдаги 05-22/520-сон маълумотномаси). Натижада халқ айтишувларининг бадиий-эстетик хусусиятлари ҳақидаги маълумотлар кўрсатув ва радиоешиттиришларнинг илмий-оммабоплигини таъминлаган, тингловчиларнинг қизиқишлари ортишига эришилган;
қорақалпоқ айтишувларидаги грамматик воситалар: морфемалар, сўз туркумлари, риторик сўроқ гаплар, градацион, метафорик, перифраза ундалмаларнинг шахс эмоционал туйғуларининг ижобий, салбий ва нейтрал жиҳатларини кўрсатиши каби лингвистик-эстетик функсиялари, айтишувларнинг ҳар хил мавзуларни ўз ичига қамраб олганлиги сабабли бадиий нутқда пресуппозицияни ифодалаши исботланган хулосалардан Қорақалпоғистон Республикаси тарихи ва маданияти давлат музейида қорақалпоқ халқ айтишувлари бўйича ташкил этилган экспозицияларни мазмунан бойитишда, экскурсия дарсларини ўтишда фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси Маданият вазирлигининг 2023-йил 22-сентябрдаги 2-02/327-сон маълумотномаси). Натижада халқ айтишувларининг тарихий манбалари, адабий ривожланиш босқичлари ва айтишувларда миллий урф-одат, анъаналаримизнинг ўз аксини топган кўргазмаларнинг ссенарийлари янги маълумотлар билан бойитилган, уларнинг сифати оширилишига муваффақ бўлинган;
айтишувлардаги метафора, метонимия, ўхшатиш ва бадиий-такрорнинг мантиқий-семантик, лисоний, поетик хусусиятлари, уларнинг комик тасвир яратиш тамойиллари белгиланган, поетик контекст ҳосил қилишда яширин маъноларни ифодалаб, бу орқали тингловчиларни мантиқий фикрлашга мажбур қилиши ва воқеа-ҳодисаларни таққослаб хулоса қилишга ундаши каби прагмалингвистик хоссалари аниқланган хулосалардан Қорақалпоғистон Республикаси Маънавият ва маърифат Кенгашининг 2023-йил 25-январдаги 01-295-сон маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш ва соҳани ривожлантириш бўйича «Йўл харита»сининг 17-банди «қорақалпоқ халқ достонларидаги халқ айтишувларини келажак авлод вакилларига тарғиб қилиш, 20-банди «Миллий мусиқа асбобларининг миллий-маънавий аҳамиятини аҳоли орасида янада тарғиб қилиш», 73-банди «Ажинияз ҳáм Бердақ кúнлери»ни ташкил этишда, шунингдек, ВИИ. «Давлат тили ҳақида» Қонуни ижросини таъминлаш, давлат тилида иш юритиш бўлимида белгиланган вазифаларни бажаришда фойдаланилган (Республика Маънавият ва маърифат Маркази Қорақалпоғистон бўлимининг 2023-йил 16- октябрдаги 01-13/152-сон маълумотномаси). Натижада маънавий-маърифий тарғибот ишларининг илмий оммабоплиги оширилган, улар янги маълумотлар билан бойитилган, ёшларнинг қизиқишлари ортишига эришилган.