Sayt test rejimida ishlamoqda

Бекмурадова Зебинисо Эркиновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек ва француз тилларида хиазм ҳодисасининг семантик-стилистик хусусиятлари”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.PhD/Fil3137.
Илмий раҳбар: Маматов Абди Эшонқулович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.19.01 (бир марталик илмий кенгаш).
Расмий оппонентлар: Якубов Жамолиддин Абдувалиевич, филология фанлари доктори, профессор; Холмонова Зулҳумор Турдиевна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек ва француз тилларида хиазм ҳодисасининг семантик ҳамда стилистик хусусиятлари, уларнинг ўхшаш ва фарқли жиҳатларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
хиазм ҳодисасининг илмий-назарий тавсифини умумлаштириш асосида мавжуд дунёқарашлар аниқланиб, унга ёндош фигуралар – антитеза, инверсия, синтактик параллелизм ва такрорларнинг услубий-вазифавий жиҳатдан хиазм аро боғлиқлиги аниқланган;
ўзбек ва француз тилларида хиазм ҳодисасининг структур-семантик, морфо-синтактик тавсифи ҳамда хиазмда симметрия ва асимметрия ҳолатлари, чоғиштирилаётган тилларга тегишли микро ва макро матнлардаги хиазматик конструксиялар очиб берилган.
ўзбек тилида қисман ва категорик ўхшашлик асосида тузилган хиазмлар мавжуд эмаслиги, француз тилида эса хиазмнинг мажбурий шартларисиз, грамматик, семантик хиазмларга ўхшамайдиган риторик туридан ҳам фойдаланилганлиги, риторик хиазмлар мутлақ ўхшашликка эга эмаслиги ва бундай хиазмлар ўзбек тилида йўқлиги, чоғиштирилаётган тилларда риторик хиазмлар кўпинча қисман ўхшашлик даражасига эгалиги далилланган;
ўзбек ва француз тилларида хиазм ҳодисасининг стилистик вазифаси, универсаллик хусусиятлари, тил материаллари натижаларини чоғиштириш орқали хиазматик конструксияларнинг комик вазиятлар ва паремик бирликларда қўлланилиши асосланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек ва француз тилларидаги хиазматик конструксияларнинг семантик-стилистик хусусиятлари тадқиқ бўйича олинган натижалар асосида:
ўзбек ва француз тилларидаги насрий ва назмий асарлар, функсионал услубларга бағишланган монографияларда бадиий услуб кўрсатгичлари сифатида тилнинг тасвирий-ифодавий воситалари, талай стилистик ва нутқ фигуралари, экспрессив синтаксиснинг хиазм ва унга ёндош стилистик фигуралари асосида хиазматик контруксияларнинг парадигматик, синтагматик муносабатларига оид илмий хулосалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида 2019-2021-йилда бажарилган И-ОТ-2019-42 рақамли “Ўзбек ва инглиз тилларининг электрон (Инсон қиёфаси, феъл-атвори, табиат ва миллий тимсоллар тасвири) поетик луғатини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2024-йил 12-мартдаги 04/1-615-сон маълумотномаси) Натижада, насрий ва назмий асарлардаги мисоллар таҳлил қилиниб, хиазм ва унга ёндош фигуралар ўртасидаги фарқлар тил ўрганувчиларга тушунарли бўлишини таъминлаган;
бадиий нутда қўлланувчи бетакрор услубий бўёқ вазифаларини бажарувчи, аксарият тиллар учун хос бўлган поетик фигуралардан – хиазм стилистик фигураси назариясини ўрганиш, унинг услубий воситалар доирасидаги мавқеи, мақомини аниқлаш, хусусан, хиазм ва унга ёндош фигураларнинг структур-семантик, коммуникатив-прагматик хусусиятларини услубшунослик нуқтайи назаридан тизимли таҳлил қилиш ўзбек тилшунослигининг поетик фигураларига оид  илмий хулосалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида 2020-2022-йилда бажарилган  АМ-Ф3-201908172  рақамли “Ўзбек тилининг таълимий корпусини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2024-йил 29-январдаги 04/1-223-сон маълумотномаси). Натижада, ўзбек ва француз тиллари паремик бирликлардаги хиазмларнинг семантик-стилистик хусусиятлари бўйича маълумотлар бойитилган;
амалий тилшуносликда бадиий услуб кўрсатгичлари сифатида тилнинг тасвирий-ифодавий воситалари, кўпгина стилистик ва нутқ фигуралари, экспрессив синтаксиснинг хиазмлар, хиазматик конструксияли ўзбек ва француз бадиий асарлари асосида чиқарилган назарий ҳамда амалий хулосалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясидаги “Ўзбекистон телерадиоканали”нинг “Бедорлик” номли дастурида фойдаланилган (“Ўзбекистон” телерадиоканалининг 2023-йил 2-ноябрдаги 04-36-1644-сонли маълумотномаси). Натижада, радиоешиттириш учун тайёрланган материаллар мазмуни назарий маълумотлар билан бойитилган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish