Хайруллаев Сардор Шамсиддин ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Соя навларидан юқори ва сифатли ҳосил йетиштиришни таъминлайдиган микроўғитларнинг таъсирини илмий асослаш (Тошкент вилоятининг ўтлоқи-ботқоқ тупроқлари шароитида)”, 06.01.08 – Ўсимликшунослик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.4.PhD/Qx821
Илмий раҳбар: Атабаева Халима Назаровна, қишлоқ хоъжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/04.03.2022.Qx.13.01.
Расмий оппонентлар: Махматмуродов Алишер Улмасович, қишлоқ хоъжалиги фанлари доктори, профессор; Исмайилов Жуманазар Исматович, қишлоқ хўжалиги фанлари бўйича фалсафа доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Жанубий деҳқончилик илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Тошкент вилоятининг ўтлоқи-ботқоқ тупроқлари шароитида соянинг Орзу ва Нафис навларини асосий экин сифатида йетиштиришда минерал ўғитлар фонида микроўғитлар билан баргдан озиқлантириш меъёрларини ўрганишнинг унинг ўсиши, ривожланиши ва ҳосилдорлигига таъсирини аниқлаш ва илмий асослаб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Тошкент вилоятининг ўтлоқи-ботқоқ тупроқлари шароитида соянинг эртапишар “Орзу” ва ўртапишар “Нафис” навларини фаол ўсиши ва ривожланишини таъминлайдиган минерал ўғитлар фонида олтингугуртни соф ҳолда 180 г/га (545 г/га физик ҳолда) ва марганесни соф ҳолда 300 г/га (1,0 кг/га физик ҳолда) меъёрларда қўллаш мақбул эканлиги аниқланган;
минерал ўғитларнинг Н50П100К70 кг/га меъёри фонида соянинг эртапишар “Орзу” ва ўртапишар “Нафис” навларида микроўғитларни барги орқали қўллашнинг ўсимликларни қуруқ масса тўплашига ижобий таъсир кўрсатиши ҳисобига 1 га майдонда “Орзу” навида олтингугурт таъсирида назоратга нисбатан 17,0-36,8 % ва марганес таъсирида 21,2-44,1 % га, “Нафис” навида тегишлича 14,4-26,9 % ва 18,4-33,6 % га ортиб, фотосинтетик фаолияти ҳам жадал кечиши натижасида навлар бўйича ўртача 51,1-64,6 ва 45,6-56,4 минг м2/га барг юзаси шаклланган ва фотосинтез соф маҳсулдорлиги суткасига 0,2-0,9 ва 0,3-1,1 г/м2.кун/га ортиши аниқланган;
соянинг “Орзу” ва “Нафис” навларида минерал ўғитларнинг Н50П100К70 кг/га меъёри фонида олтингугуртни соф ҳолда 180 г/га (545 г/га физик ҳолда) ва марганесни соф ҳолда 300 г/га (1,0 кг/га физик ҳолда) меъёрларда қўлланилиши ҳисобига ўсимликнинг фаол симбиотик фаолияти учун мақбул шароит вужудга келиши натижасида ўртача гектарига 7,79-9,56 ва 6,66-7,17 сентнергача азот фаол ўзлаштирувчи туганак бактериялар ҳосил бўлиши билан бирга, тупроқда 28,6-30,4 ва 30,6-32,0 с/га миқдорида илдиз массаси қолдириши аниқланган;
соя навларини йетиштиришда минерал ўғитларнинг Н50П100К70 кг/га меъёри фонида олтингугуртни соф ҳолда 180 г/га (545 г/га физик ҳолда) ва марганесни соф ҳолда 300 г/га (1,0 кг/га физик ҳолда) меъёрларда қўлланилиши юқори ва сифатли ҳосил шаклланишини таъминлаши натижасида “Орзу” навида 26,4-35,7 с/га, “Нафис” навида 28,9-38,5 с/га дон ҳосили олинганлиги ҳамда дон таркибидаги оқсил миқдори мос равишда 1,6-8,4 % ва 2,8-8,5 % ортганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тошкент вилоятининг суғориладиган ўтлоқи-ботқоқ тупроқлари шароитида соя навларидан юқори ва сифатли ҳосил йетиштиришни таъминлайдиган минерал ўғитлар меъёрлари фонида микроўғитларни қўллашнинг мақбул муддат ва меъёрларини аниқлаш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
соя навларидан юқори ва сифатли дон ҳосили йетиштиришни таъминлашда минерал ўғитлар меъёрлари фонида олтингугурт ва марганес микроўғитлари билан ўсимликни барги орқали суспензия шаклида озиқлантириш бўйича “Тошкент вилоятининг ўтлоқи-ботқоқ тупроқлари шароитида соя экинидан юқори ва сифатли дон йетиштириш бўйича тавсиялар” тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022-йил 21-январдаги №02/25-05/126-сон маълумотномаси). Натижада, ушбу тавсиянома бугунги кунда Тошкент вилоятининг фермер хўжаликлари ва кластерларида сояни парваришлашда қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
соянинг “Орзу” ва “Нафис” навларини йетиштиришда минерал ўғитларнинг Н50П100К70 кг/га меъёри қўлланилган фонда олтингугуртни соф ҳолда 180 г/га (545 гр/га физик ҳолда) ва марганесни соф ҳолда 300 г/га (1,0 кг/га физик ҳолда) меъёрларда ўсимликни барги орқали суспензия шаклида қўллаш технологияси Тошкент вилоятининг ўтлоқи-ботқоқ тупроқлари шароитида Ўрта Чирчиқ туманидаги Шоличилик илмий тадқиқот институтининг тажриба хўжалиги далаларида 9,0 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022-йил 21-январдаги №02/25-05/126-сон маълумотномаси). Натижада, минерал ўғитларнинг Н50П100К70 кг/га меъёри қўлланилган фонда олтингугурт ва марганес микроўғитларини соянинг шоналаш ва гуллаш даврларида 2 марта баргдан озиқлантирилганда, мос равишда “Орзу” навидан олтингугурт микроўғити қўлланилганда 33,8 с/га ва марганес микроўғити қўлланилганда 33,4 с/га, “Нафис” навидан эса мос равишда 34,6 ва 36.5 с/га дон ҳосили олишга эришилган;
соянинг “Нафис” навини йетиштиришда минерал ўғитларнинг Н50 П100 К70 кг/га меъёри қўлланилган фонда олтингугуртни соф ҳолда 180 г/га (545 гр/га физик ҳолда) ва марганесни соф ҳолда 300 г/га (1,0 кг/га физик ҳолда) меъёрларда ўсимликни барги орқали суспензия шаклида қўллаш технологияси Янгийўл туманидаги “Улуғбек Нодирбек омад” фермер хўжалигида 15,0 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022-йил 21-январдаги №02/25-05/126-сон маълумотномаси). Натижада, соянинг “Нафис” навидан олтингугурт микроўғити қўлланилганда 33,9 с/га, марганес микроўғити қўлланилганда 35,4 с/га дон ҳосили олинган;
соянинг “Нафис” навини йетиширишда минерал ўғитларнинг Н50 П100 К70 кг/га меъёри қўлланилган фонда олтингугуртни соф ҳолда 180 г/га (545 г/га физик ҳолда) ва марганесни соф ҳолда 300 г/га (1,0 кг/га физик ҳолда) меъёрларда ўсимликни барги орқали суспензия шаклида қўллаш технологияси Пискент туманидаги “Исматов Ислом” фермер хўжалигининг 12 гектар майдонида ва Оққўрғон туманидаги “Т.Ислом” фермер хўжалигининг 14 гектар майдонида жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022-йил 21-январдаги №02/25-05/126-сон маълумотномаси). Натижада, минерал ўғитларнинг Н50П100К70 кг/га меъёри қўлланилган фонда олтингугурт ва марганес микроўғитларини соянинг “Нафис” навини шоналаш ва гуллаш даврларида 2 марта баргдан озиқлантирилганда, ҳосилдорлик мос равишда 31,8-32,4 ва 33,2-33,9 с/га, рентабеллик даражаси эса 172,1-175,6 ва 183,4-187,7 % ни ташкил этган.