Баротова Аниса Раззоковнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Г.ҳирсутум Л. турига мансуб навлар селекциясида композит дурагайлаш услуби орқали янги селексион ашёлар яратиш самарадорлиги”, 06.01.05 – Селекция ва уруғчилик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/Qx1009
Илмий раҳбар: Холмуродова Гўзал Рўзиевна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/04.03.2022.Qx.13.01.
Расмий оппонентлар: Халикова Малоҳат Бабамуродовна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Чоршанбиев Нурали Эсонпўлатович, қишлоқ хўжалиги фанлари бўйича фалсафа доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади композит дурагайлаш орқали ўрта толали ғўзанинг ҳосилдор, тезпишар, тола сифати ва чиқими юқори, вертицеллёз вилтга бардошли бошланғич ашёларини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ғўза оилаларида композит дурагайлаш асосида шакллар популяциясидан ажралиб чиққан трансгрессив ўсимликларни якка танлаш асосида ҳосилдорлик, тезпишарлик, вертициллёз вилтга бардошлилик кўрсаткичлари уйғунлашган генотиплар олинган;
оилаларда бир туп ўсимликдаги маҳсулдорлик кўрсаткичларининг бошқа қимматли хўжалик белгилари билан ўзаро корреляциясини ўрганиш асосида хўжалик учун фойдали белгиларнинг ижобий мажмуига эга бўлган О-3406, О-3407, О-3398, О-3411 ва О-2757 оилалари ажратилган ҳамда Т-3377, Т-3378, Т-3379 тизмалари яратилган;
юқори селексион қийматга эга бўлган ашёларда белгиларнинг шаклланишини таҳлил қилиш ва самарали танловлар натижасида ўрта толали ғўзанинг барқарор генотипли Т-3377, Т-3378, Т-3379 тизмалари яратилган;
композит дурагайлаш услуби орқали яратилган ўрта толали ғўзанинг Шарофат нави ҳамда Т-3377, Т-3378 ва Т-3379 тизмаларининг навдорлиги юқори бўлган оригинал уруғлари тайёрланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўрта толали ғўза навлари селекциясида жуфт ва композит дурагайлашнинг самарадорлигини қиёсий ўрганиш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
ўрта толали ғўзанинг тезпишар, серҳосил, тола чиқими ва сифат белгиларининг ижобий мажмуаси билан генетик жиҳатдан бойитилган янги дурагайлари, оилалари ҳамда Т-3377, Т-3378 ва Т-3379 тизмалари яратилган ва уруғлари ПСУЕАИТИнинг ғўза коллекцияси фондига топширилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 26 августдаги 04/21-06/940-сон маълумотномаси). Натижада, генетика ва селекция соҳасидаги назарий ҳамда амалий тадқиқотларда бошланғич ашё сифатида фойдаланишга тавсия этилган ҳамда ғўза генофондини қимматли хўжалик белгиларнинг ижобий мажмуасига эга ҳосилдорлиги юқори бўлган янги тизмалар билан бойитиш имконини берган;
илмий ва амалий изланишлар натижасида ғўзанинг ўрта толали эртапишар, серҳосил, тола чиқими ва сифати юқори бўлган Шарофат нави яратилиб Жиззах вилоятининг Пахтакор тумани Навбаҳор ФХХУ ҳудудидаги “Пахтакор тумани элита уруғчилик” МЧЖда 2022-йили Шарофат нави ва Т-3377, Т-3378, Т-3379 тизмалари 0,4 гектар майдонга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 26 августдаги 04/21-06/940-сон маълумотномаси). Натижада, назорат С-6524 навига нисбатан 3 кунга эртапишар, вертицеллёз вилтга бардошли, тола чиқими 1,8 % га ва ҳосилдорлиги 2,0-3,0 с/га юқори бўлиб, иқтисодий самарадорликка эришилган;
яратилган ўрта толали Шарофат ғўза нави Андижон вилояти Олтинкўл тумани “Жололдин келажак ҳосили” фермер хўжалигида 0,4 гектар, Андижон тумани “Хосилот Тўрабоевлар” фермер хўжалигида 0,4 гектар ва Шахрихон тумани “Олимжон Бадалов” фермер хўжалигида 0,4 гектар майдонларга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 26 августдаги 04/21-06/940-сон маълумотномаси). Натижада, ғўзанинг Шарофат нави ҳосилдорлиги 47,5-48,0 с/га ҳамда Т-3377 тизмасида 46,0-47,0 с/га, Т-3378 тизмасида 45,5-47,0 с/га ва Т-3379 тизмасида 46,5-47,0 с/га ҳосилдорликка эришилган.