Бердибаев Тахир Мансуровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўткир носпецифик эпидидимитни ташхислаш ва даволашни такомиллаштириш», 14.00.31 – «Урология» (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: № B2021.2.PhD/Tib1987.
Илмий рахбар: Гайбуллаев Асилбек Асадович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: академик В.Воҳидов номидаги Республика ихтисослаштирилган хирургия илмий-амалий тиббиёт маркази DSc.04/30.12.2019.Tib.49.01.
Расмий оппонентлар: Насиров Фуркат Рауфович, тиббиёт фанлари доктори; Ахмедов Рустам Носирович, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: янги эндоскопик технологиялардан фойдаланган ҳолда ўткир носпецифик эпидидимит билан оғриган беморларни ташхислаш ва даволашни такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўткир эпидидимитда реал вақт режимида мояк ҳамда мояк ортиғи ҳолатини баҳолаш ва йирингли яллиғланиш ўчоқларини ўз вақтида аниқлаш имконини берувчи эндовидеоташхисот усули ишлаб чиқилган;
ўткир йирингли эпидидимитни эрта босқичда ташхислашда мояк ортиғи эндовидеоташхисотининг диагностик аҳамияти ультратовуш текширувидан устувор эканлиги, шунингдек оператив аралашув турини оптималлаштиришга имкон бериши аниқланган;
ўткир эпидидимитда касалликнинг асоратли кечишини эрта ташхислаш ва йирингли-деструктив ўчоқларнинг топик верификациясини яхшилашга имкон берувчи, яллиғланиш жараёни ривожланишининг клиник ва лаборатор хусусиятлари аниқланган;
ўткир эпидидимитда апостемаларни очиш учун гольмий лазеридан фойдаланган ҳолда эндоскопик миниинвазив даволаш самарали усул эканлиги, лазер таъсири йирингли-деструктив ўчоқларни маҳаллий вапоризациялаши ҳисобига атроф тўқималарга нисбатан хавфсизликни таъминлаши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўткир носпецифик эпидидимитни ташхислаш ва даволашни такомиллаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: ўткир эпидидимитда реал вақт режимида мояк ҳамда мояк ортиғи ҳолатини баҳолаш ва йирингли яллиғланиш ўчоқларини ўз вақтида аниқлаш имконини берувчи эндовидеоташхисот усули ишлаб чиқилганлиги бўйича таклифлар Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази қошидаги Мувофиқлаштирувчи Эксперт Кенгашининг 30.10.2023 йилдаги йиғилишида 7n-r/54-сон билан тасдиқланган “Ўткир эпидидимитни эндовидеоташхисот усули” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Республика ихтисослаштирилган урология илмий-амалий тиббиёт маркази Хоразм филиалининг 01.11.2023 йилдаги 59α-сонли ва Самарқанд шаҳар 1-сон шифохонасининг 03.11.2023 йилдаги 88-21-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг «08» июл 2024 йилдаги йиғилишининг 02/18-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ишлаб чиқилган усул мояк ортиғида йирингли ўчоқларни эрта аниқлаши эвазига ўз вақтида жаррохлик амалиётини ўтказишга ёрдам беради. Бу эса ўз навбатида мояк ортиғи йирингли деструкциясини ва унинг олиб ташланиши каби жаррохликни олдини олишда ва эркаклар репродуктив холатини сақлаб қолишда ахамиятга эга. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: мояк ортиғида йирингли ўчоқларни эрта босқичда аниқлаш орқали ўз вақтида каминвазив жаррохлик усулида даволаш беморларда касалликнинг асоратлари камайишига, стационар даво кунининг ўртача 1 кунга қисқаришига имкон беради. Бунда иқтисодий самарадорлик 1 беморга 1 ётоқ куни учун ўртача 360000 сўмни ташкил қилади. Хулоса: янги диагностик усулни қўлланилиши бир бемор учун ўртача 360000 сўмни тежаш, бир урологик стационарда беморлар учраш даражасини ўртача хисоблаганда 1 йил давомида 44 нафар беморга 15840000 сўм бюджет маблағларини тежаш имконини беради;
иккинчи илмий янгилик: ўткир йирингли эпидидимитни эрта босқичда ташхислашда мояк ортиғи эндовидеоташхисотининг диагностик аҳамияти ультратовуш текширувидан устувор эканлиги, шунингдек оператив аралашув турини оптималлаштиришга имкон бериши аниқланганлиги Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази қошидаги Мувофиқлаштирувчи Эксперт Кенгашининг 30.10.2023 йилдаги йиғилишида 7n-r/54-сон билан тасдиқланган “Ўткир эпидидимитни эндовидеоташхисот усули” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Республика ихтисослаштирилган урология илмий-амалий тиббиёт маркази Хоразм филиалининг 01.11.2023 йилдаги 59α-сонли ва Самарқанд шаҳар 1-сон шифохонасининг 03.11.2023 йилдаги 88-21-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг «08» июл 2024 йилдаги йиғилишининг 02/18-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўткир эпидидимитли беморларда мояк ортиғида яллиғланиш босқичини тўғри аниқлаш даволаш усулини танлашга имконият беради. Беморларга ўз вақтида тайинланган тўғри даво уларнинг умумий аҳволини тезда яхшиланишига ва меҳнат фаолияти қисқа муддатда тикланишига ёрдам беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўткир эпидидимит бўлган беморларда мояк ортиғи эндовидеоташхисоти кўрсатмага кўра тўғри қўлланилганда УТТда аниқланмаган йирингли ўчоқларни аниқлаш ва кўрсатма бўлганда каминвазив даволаш имконини беради. Текширув натижалари шуни кўрсатдики 5 тадан 1 нафар беморда мояк ортиғида йирингли ўчоқларни, УТТ аниқламаган. УТТда ҳар 5 нафар бемордан бирида мояк ортиғида йирингли ўчоқларнинг ўз вақтида аниқланмаслиги уларнинг стационардаги ётоқ кунларини ўртача 3 кунга узайтиради, шунга мос равишда уларнинг меҳнат фаолияти тикланиши кечикади. Тадқиқот йилларида (2017-2022йй) 215 нафар йирингли эпидидимит бўлган беморлардан 39 (18%) нафарида УТТ йирингли ўчоқларни аниқламаган. 1 нафар беморда ётоқ кунини ўртача 3 суткага узайиши 360000 сўмдан 1080000 сўм, 39 нафар бемор учун 39 х 3 х 360000 = 42120000 сўм бюджет маблағлари ортиқча сарфланишига сабаб бўлади. Таклиф қилинган эндовидеоташхисот усулининг амалиётга тадбиқ қилиниши шу маблағларни тежаб қолиш имконини беради. Хулоса: таклиф қилинган усулнинг амалиётга тадбиқ қилиниши УТТда ташхислаш имкони бўлмаган ўткир эпидидимитнинг йирингли босқичлари бўлган беморларни ташхислаш имконини беради. Бу эса ўз навбатида хар 5 нафар бемордан бирида 1080000 сўм бюджет маблағларини тежаш имконини беради.
учинчи илмий янгилик: ўткир эпидидимитда касалликнинг асоратли кечишини эрта ташхислаш ва йирингли-деструктив ўчоқларнинг топик верификациясини яхшилашга имкон берувчи, яллиғланиш жараёни ривожланишининг клиник ва лаборатор хусусиятлари аниқланганлиги Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази қошидаги Мувофиқлаштирувчи Эксперт Кенгашининг 30.10.2023 йилдаги йиғилишида 7n-r/54-сон билан тасдиқланган “Ўткир эпидидимитни эндовидеоташхисот усули” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Республика ихтисослаштирилган урология илмий-амалий тиббиёт маркази Хоразм филиалининг 01.11.2023 йилдаги 59α-сонли ва Самарқанд шаҳар 1-сон шифохонасининг 03.11.2023 йилдаги 88-21-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг «08» июл 2024 йилдаги йиғилишининг 02/18-сонли хулосаси).   Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўткир эпидидимитли беморларнинг клиник, лабаратор ва инструментал текширув натижаларининг ўзига хослиги касалликда йирингли яллиғланиш жараёнлари бошланишини эрта босқичларда башорат қилиш имконини беради. Йирингли яллиғланишнинг бошланғич даврида каминвазив даво усулини қўллаш мояк ортиғида абсцесслар ҳосил бўлишини олдини олади, натижада ёрғоқ аъзоларининг фертиллик ва гормонал фаолияти сақлаб қолинади, беморларда реабилитация даври қисқариб меҳнат фаолияти тез тикланади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўткир эпидидимитнинг йирингли шаклларида каминвазив оператив даво олган беморларда реабилитация даври қисқалиги ва меҳнат фаолияти тез тикланиши (ўртача 10 кун, анъанавий жаррохлик амалиётини ўтказганларда ўртача 20 кун) иқтисодий самарадорликка эга. Статистика агентлиги маълумотига кўра 2024 йилнинг биринчи чорагида ўртача иш ҳақи 4920000 сўмни ташкил этганини инобатга олганда, 1 бемор учун 10 кунга 1800000 сўм касаллик варақасига ажратиладиган маблағлар тежаб қолинади. Хулоса: илмий янгиликнинг амалиётга тадбиқ қилиниши беморларда реабилитация вақтини қисқартириши, меҳнат фаолиятини тез тикланиши орқали 1 бемор учун 1800000 сўм касаллик варақасига ажратиладиган маблағларни тежаб қолиш имконини беради;
тўртинчи илмий янгилик: ўткир эпидидимитда апостемаларни очиш учун гольмий лазеридан фойдаланган ҳолда эндоскопик миниинвазив даволаш самарали усул эканлиги, лазер таъсири йирингли-деструктив ўчоқларни маҳаллий вапоризациялаши ҳисобига атроф тўқималарга нисбатан хавфсизликни таъминлаши исботланганлиги Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази қошидаги Мувофиқлаштирувчи Эксперт Кенгашининг 30.10.2023 йилдаги йиғилишида 7n-r/54-сон билан тасдиқланган “Ўткир эпидидимитни эндовидеоташхисот усули” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Республика ихтисослаштирилган урология илмий-амалий тиббиёт маркази Хоразм филиалининг 01.11.2023 йилдаги 59α-сонли ва Самарқанд шаҳар 1-сон шифохонасининг 03.11.2023 йилдаги 88-21-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг «08» июл 2024 йилдаги йиғилишининг 02/18-сонли хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўткир эпидидимитли беморлар таклиф қилинган каминвазив усулда даволанганда уларда амалиётдан кейинги даврда, анъанавий очиқ жаррохлик усулда даволанган беморларга нисбатан оғриқлар интенсивлиги пастлиги аниқланди. Очиқ жаррохлик усули билан солиштирилганда таклиф қилинган каминвазив усул операцион кесманинг калталиги, қон ёқотиш миқдорининг камлиги ва операция давомийлиги муддати қисқалиги билан устунлиги исботланди. Бундан ташқари усулнинг ижобийлиги беморларнинг умумий аҳволи, ўзларининг субъектив хиссиётлари орқали баҳоланганда хам улар ўзларини турли даражада яхши ҳис қилишлари билан намоён бўлди. Эндоскопик усулда даволанган беморларда амалиётдан кейин 6 ой ўтгач спермиологик текширувлар гольмий лазерининг хавфсизлигини кўрсатди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўткир йирингли эпидидимитни даволашнинг янги каминвазив усулини амалиётга тадбиқ қилиш тиббиёт муассасаларига катта фойда келтиради. Жумладан: беморларнинг стационарда даволаниш кунини қисқартиради. Операцион жарохат кичиклиги сабабли беморларда тикланиш даври қисқа бўлади ва очиқ усулда жаррохлик ўтказганларга нисбатан стационар ётоқ куни ўртача 1 суткага камаяди, бу эса 1 бемор учун 360000 сўм бюджет маблағларини тежайди; Эндоскопик усулда операция бўлган беморларда амалиётдан кейинги даврда оғриқ синдроми интенсивлиги паст бўлиши ҳисобига улар анальгетикларга кам муҳтож бўлади, бу эса бир бемор учун ўртача 30000 сўм бюджет маблағларини тежайди; беморларнинг стационар ётоқ куни камайиши хисобига бир бемор учун ўртача 1 кунга антибактериал дори воситалари (ўртача 70000 сўм) тежалади; операцион жарохатни парваришлашга ишлатиладиган материаллар ва ходимлар учун тўловлар каби шифохонанинг қўшимча харажатлари тежалади. Хулоса: ўткир эпидидимитни даволашнинг янги каминвазив усулини иқтисодий самарадорлиги ҳисобланганда, унда ётоқ куни 1 суткага камайишидан 1 бемор учун 360000 сўм, 1 йил давомида беморлар учраш даражасини инобатга олганда 44та беморга 15840000 сўм; анальгетик ва антибактериал даво воситаларидан 1 беморга 100000 сўм, 1 йил давомида 44 беморга эса 4 400000 сўм бюджет маблағларини тежаш имконини беради.