Курбанова Рахима Абдуллаевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
“Гапнинг пропозитив структураси ва синтактик қурилмалар деривацияси”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.3.PhD/Fil1830.
Илмий раҳбар: Хайруллаев Хуршиджон Зайниевич, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.02.03.
Расмий оппонентлар: Маматов Абдуғофур Эшонқулович, филология фанлари доктори, профессор; Мухамедова Саодат Худойбердиевна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Фарғона давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади гапнинг пропозитив структураси ва синтактик қурилмалар деривациясининг формал-синтактик ҳамда функсионал-семантик хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
гапнинг Х+В, Н+Х, Х каби пропозитив структураси ва синтактик қурилмалар деривацияси ўзбек тилидаги бир бош бўлакли, тўлиқсиз гаплар, сўз гап каби типларда қисқа ва содда шаклда намоён бўлиши асосланган;
гапнинг пропозитив структураси ва синтактик қурилмалар деривацияси доирасида туб сўз Самарқанд – харита номи, ясама сўз Ўқитувчи – тасвирий санъат асари номи, сўз бирикмаси Университет хиёбони кабиларда келиши далилланиб, содда гап, паратактик ва гипотактик қурилмаларнинг пропозитив структураси ҳамда предикативлик белгиларининг имплицит ва эксплицит жиҳатларда учраши асосланган;
гапнинг пропозитив структураси ва синтактик қурилмалар деривациясининг пропозиция ва предикативлик ҳақидаги назарий қарашларга кўра предикативлик ва кесимлилик, предикативлик ҳамда эга ва кесим муносабати, предикативлик ва гап бўлаклари кабилар билан боғлиқ формал-структур ва семантик хусусиятлари очиб берилган;
гапнинг пропозитив структураси ва синтактик қурилмалар деривациясининг қиёсий чоғиштириш, систем-структур, антропологик жиҳатлари очиб берилиб, уларнинг синтактик ва семантик томондан пропозитив ҳамда пресупозитив жиҳатлари далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларнинг жорий қилиниши. Гапнинг пропозитив структураси ва синтактик қурилмалар деривацияси тадқиқи бўйича ишлаб чиқилган услубий ва амалий таклифлар асосида:
гапнинг пропозитив структураси ва синтактик қурилмалар деривациясининг пропозиция ва предикативлик ҳақидаги назарий қарашларга кўра предикативлик ва кесимлилик, предикативлик ҳамда эга ва кесим муносабати, предикативлик ва гап бўлаклари кабилар билан боғлиқ формал-структур ва семантик хусусиятларидан ЎзРФА ҚҚБ Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти томонидан 2017-2020-йилларда бажарилган ФА-Ф1-ОО5-рақамли “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиётшунослигини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (ЎзРФА ҚҚБ Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг  2023-йил 29-декабрдаги 22/1-сон маълумотномаси). Натижада, фундаментал лойиҳа доирасида тайёрланган илмий мақолалар ҳамда монографияларда тил ва нутқ ҳамда синтактик қурилмалар деривацияси билан боғлиқ илмий аниқликнинг оширилишига эришилган;
гапнинг пропозитив структураси ва синтактик қурилмалар деривацияси доирасида туб сўз Самарқанд – харита номи, ясама сўз Ўқитувчи – тасвирий санъат асари номи, сўз бирикмаси Университет хиёбони кабиларда келиши далилланиб, содда гап, паратактик ва гипотактик қурилмаларнинг пропозитив структураси ҳамда предикативлик белгиларининг имплицит ва эксплицит жиҳатларда учраши асосланганлигидан Самарқанд давлат чет тиллар институтида бажарилган И-204-4-5 “Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этиш” номли инновацион тадқиқот лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг  2023-йил 29-декабрдаги 1409/02-сон маълумотномаси). Натижада гапнинг пропозитив структураси ва синтактик қурилмалар деривацияси умумназарий ёндашув асосида таҳлили матн мазмунини белгилаб беришга хизмат қилиши ушбу лойиҳани бойитишга хизмат қилган;
гапнинг Х+В, Н+Х, Х каби пропозитив структураси ва синтактик қурилмалар деривацияси ўзбек тилидаги бир бош бўлакли, тўлиқсиз гаплар, сўз гап каби типларда қисқа ва содда шаклда намоён бўлишидан Самарқанд давлат чет тиллар институтида Европа Иттифоқи томонидан Эрасмус + дастурининг 2016-2018-йилларга мўлжалланган 561624-ЕРР-1-2015-УК-ЭППКА2-CБҲЕ-СП-ЭРАСМУС + CБҲЕ ИМЕП: “Ўзбекистонда олий таълим тизими жараёнларини модернизациялаш ва халқаролаштириш” номли инновацион тадқиқотлар лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023-йил  28-декабрдаги 1400/02-сон маълумотномаси). Натижада гапнинг пропозитив структураси ва синтактик қурилмалар деривациясида пропозиция, предикативлик ҳақидаги назарий қарашлардан фойдаланиш юзасидан амалий тавсиялар ишлаб чиқилгани билан боғлиқ илмий хулосалар асосида ўқув қўлланма, дарслик, диссертациялар яратилишда ва олий таълим тизимида ўқитиладиган ҳозирги ўзбек тили (синтаксис), матн таҳлили, таҳлилий ўқиш, стилистика каби кўплаб фанлар доирасида янги манбалар яратилишига эришилган;
гапнинг пропозитив структураси ва синтактик қурилмалар деривациясининг қиёсий чоғиштириш, систем-структур, антропологик жиҳатлари очиб берилиб, уларнинг синтактик ва семантик томондан пропозитив ҳамда пресупозитив жиҳатларидан Муҳаммад ал Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети Самарқанд филиалида 2021-2023-йилларда бажарилиган “Ўзбек тилининг миллий корпусини лойиҳалаш ва дастурий мажмуа ишлаб чиқиш” мавзусидаги амалий лойиҳада диссертациянинг ясама сўз, сўз бирикмаси, содда гап, паратактик ва гипотактик қурилмаларнинг лингвистик таҳлили, тавсифидан ҳамда  пропозиция, предикативлик ҳақидаги қарашлардан назарий ва амалий фойдаланилган (Муҳаммад ал Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети Самарқанд филиалининг 2023-йил 29-декабрдаги 898/01-01-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа доирасида яратилган мақолалар ва тил корпуси ҳақидаги олиб борилган тадқиқотларнинг илмий савиясини бойитишга эришилган.