Жўраев Илёс Рўзиқуловичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
“Сирожиддин Алихон Орзунинг “Чароғи ҳидоят” изоҳли луғатининг лексикографик тадқиқи”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.PhD/Fil2821.
Илмий раҳбар: Мирзаев Ибодулла Камолович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.02.03.
Расмий оппонентлар: Эрматов Ихтиёр Ризоқулович, филология фанлари доктори, доцент; Юсубова Раъно Норбоевна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Сирожиддин Алихон Орзунинг 1734-йилда Ҳиндистонда битилган “Чароғи ҳидоят” луғатининг лексикографик тамойилларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
“Чароғи ҳидоят” луғати 2279 та лексик, фразеологик ва синтактик бирликдан иборат бўлиб, уларнинг лексикографик изоҳи синоним, антоним, муқобил сўз, бирлик вариантлари, сўз бирикмаси, гап ва матн шакли кўринишларда келиши очиб берилган;
бош сўзларнинг масдар, бўлишли-бўлишсиз, хабар, буйруқ-истак, шарт каби феъл шаклларида ҳамда бирлик, кўплик, мусанно (иккилик), мухаффаф (қисқарган сўз), кичрайтириш-эркалаш сингари исм шаклларида берилиши асосланган;
луғатда берилган тоғора қоқмоқ, мис қоқмоқ, яда (ёмғир тоши) каби этнографизм, адабхона, офтобхона, макони зарурат сингари эвфемизм ҳамда тирдон, осий каби дисфемизмларнинг мумтоз луғатларда лингвистик қийматидан ташқари халқларнинг моддий ва маънавий маданияти, турмуш тарзи, миллий урф-одати ва қадриятлари хусусида лингвомаданий ахборотни ўзида ифодаловчи бирликлар эканлиги далилланган;
луғат матнидаги арабча, туркча, ҳиндча каби ўзлашма сўзлар қўлланишининг сабаблари – қадимий сўзларнинг муомаладан чиқиши, бирор тушунчани ифодалашда муқобил сўзнинг мавжуд эмаслиги, тарихий ва эскирган тушунчаларнинг ўрнида вужудга келган янги ҳодисалар номланишининг лексик-семантик, бадиий-эстетик ва ижтимоий хусусиятлари семантик ўзгаришлари очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларнинг жорий қилиниши. Алихон Орзунинг “Чароғи ҳидоят” луғатининг лексикографик хусусиятларини тадқиқ этишда олинган илмий-назарий натижалар асосида:
луғат матнидаги арабча, туркча, ҳиндча каби ўзлашма сўзлар қўлланишининг сабаблари – қадимий сўзларнинг муомаладан чиқиши, бирор тушунчани ифодалашда муқобил сўзнинг мавжуд эмаслиги, тарихий ва эскирган тушунчаларнинг ўрнида вужудга келган янги ҳодисалар номланишининг лексик-семантик, бадиий-эстетик ва ижтимоий хусусиятлари очиб берилиб, чиқарилган назарий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси ФА Қорақалпоғистон бўлими, Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2017 2020 йилларда бажарилган ФА Ф1 ОО5-рақамли “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиётшунослигини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (ЎзРФА Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти 2023 йил 22 декабрдаги 504/1 сон маълумотномаси). Натижада тилда сўзларнинг ўзлашишида халқ оғзаки ижодининг мавқейи кўрсатилган ва бу ҳодиса  халқ маданий тараққиётининг барча даврларига хос ижтимоий жараён эканлиги асосланган;
“Чароғи ҳидоят” луғати 2279 та лексик, фразеологик ва синтактик бирликдан иборатлиги, уларнинг лексикографик изоҳи синоним, антоним, муқобил сўз, бирлик вариантлари, сўз бирикмаси, гап ва матн шакли кўринишларда келиши очиб берилишидан олинган илмий хулосалардан И-204-4-5 “Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этиш” номли инновацион тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023 йил 26-октябрдаги 966/02-сон маълумотномаси). Натижада тиллараро алоқани таъминлашда лексикография соҳасининг алоҳида аҳамиятини қайд этиш, тизимлаштириш, ахборот-коммуникацион технологиялар ёрдами билан тилнинг луғат бойлигини текшириш, ёзувчи ва шоирлар қўлланган бирликларнинг изоҳли луғатларини яратиш ҳақидаги фикрлар билан такомиллаштирилган;
луғат бош сўзларнинг масдар, бўлишли-бўлишсиз, хабар, буйруқ-истак, шарт каби феъл шаклларида ҳамда бирлик, кўплик, мусанно (иккилик), мухаффаф (қисқарган сўз), кичрайтириш-эркалаш сингари исм шаклларида берилиши ҳамда луғатда берилган тоғора қоқмоқ, мис қоқмоқ, яда (ёмғир тоши) каби этнографизм, адабхона, офтобхона, макони зарурат сингари эвфемизм ҳамда тирдон, осий каби дисфемизмларнинг мумтоз луғатларда лингвистик қийматидан ташқари халқларнинг моддий ва маънавий маданияти, турмуш тарзи, миллий урф-одати ва қадриятлари хусусида лингвомаданий ахборотни ўзида ифодаловчи бирликлар эканлиги далилланиб, олинган илмий-амалий хулосалардан “Умрбоқий мерос” Ўзбекистон маданияти ва санъати тарғибот марказининг 2021–2022 йилларда бажарилган ОФ-185-с3/21-сон “Ўзбекистон номоддий маданий мерос элементларини муҳофаза қилиш” ижтимоий буюртма лойиҳасида фойдаланилган (“Умрбоқий мерос” Ўзбекистон маданияти ва санъати тарғибот марказининг 2023 йил 18 декабрдаги МЛ-01/01 57 сон маълумотномаси). Натижада луғатларнинг этнографизмлар, халқ оғзаки ижоди намуналари ва халқнинг маданиятини кўрсатиб берувчи манба сифатидаги аҳамияти асосида тайёрланган маълумотларнинг савияси юксалган.