Кенжаева Наргиза Куватовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси химояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Гиёҳванд моддаларга тобеликнинг тарқалиши, клиник динамикаси ва профилактикасининг минтақавий хусусиятлари (Самарқанд вилояти мисолида)», 14.00.18 – Психиатрия ва наркология, 14.00.33 – Жамият саломатлиги. Соғлиқни сақлашда менеджмент (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйҳатга олинган рақам: В2022.1.PhD/Tib2491.
Илмий раҳбарлар: Магзумова Шахноза Шахзадэевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Ризаев Жасур Алимжанович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Республика ихтисослаштирилган руҳий саломатлик илмий-амалий тиббиёт маркази ҳузуридаги DSc.04/15.12.2022.Tib.154.01 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенагш.
Расмий оппонентлар: Искандарова Шахноза Тулкиновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Асадулин Азат Раилевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия Федерацияси).
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Самарқанд вилоятида гиёҳванд моддаларга тобеликнинг тарқалиши, клиника ва динамикасининг минтақавий хусусиятларини ҳамда гиёҳвандликни олдини олишга қаратилган профилактик тадбирларни такомиллаштириш бўйича таклиф ва тавсияларни ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
героин ва синтетик моддаларга тобелик натижасидаги абстинент синдромининг оғирлик даражаси постабстинент даврда юзага келадиган аффектив бузилишларнинг клиник синдромологияси  ўртасидаги боғлиқлик аниқланган;
юқори хавф мавжуд бўлган хулқ-атворли шахсларда психофаол моддаларни истеъмол қилишнинг эрта бошланиши ва тезликда шаклланиши билан характерланадиган қарамликнинг юқори даражадаги прогредиент кечиши асосланган;
яширин полинаркомания кузатилган шахсларда бекор қилиш ҳамда наркотикга бўлган патологик майл синдромининг деструктив хулқ-атвор ва аффектив бузилишларнинг устунлиги ижтимоий мослашувга таъсири исботланган;
хавф гуруҳларини эрта аниқлаш учун клиник-ижтимоий, хулқ-атвор скрининги ҳамда ижтимоий мослашув “портрети” ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларини жорий қилиниши.
Гиёҳванд моддаларга тобеликнинг тарқалиши, клиник динамикаси ва профилактикасининг минтақавий хусусиятлари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: героин ва синтетик моддаларга тобелик натижасидаги абстинент синдромининг оғирлик даражаси постабстинент даврда юзага келадиган аффектив бузилишларнинг клиник синдромологияси ўртасидаги боғлиқлик аниқланганлиги бўйича таклифлар Самарқанд давлат тиббиёт университети Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 29 майда 20-сон билан тасдиқланган «Гиёҳванд моддалар истеъмолчиларини эрта аниқлаш ва гиёҳвандликнинг тарқалиш кўрсаткичларини таҳлил қилиш (Самарқанд вилояти маълумотлари бўйича)» номли ҳамда 2024 йил 10 январда 3-сон билан тасдиқланган «Гиёҳванд моддаларга тобе шахсларда ОИВ инфекциясини аниқлаш ва тиббий хизмат тақдим этишининг алгоритми» номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Ўзбекистон Республикаси ихтисослаштирилган наркология илмий-амалий тиббиёт марказининг Самарқанд вилояти минтақавий филиали бўйича 03.06.2023 йилдаги 162-сон ҳамда Жиззах вилояти минтақавий филиали бўйича 12.06.2023 йилдаги 186-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни  сақлаш  вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 8 июлдаги 02/22-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: гиёҳванд моддага тобелик билан касалланиш жадаллигидаги изчил пасайиш маромининг бузилиши, касалланишнинг эпизодик кўтарилиш шаклидаги номунтазам тебранишларининг прогностик имкониятларидан фойдаланиб Самарқанд ва Тойлоқ туманларида касалликнинг кескин ўсиши бартараф этилган: гиёҳванд моддаларга тобелик билан касалланиш кўрсаткичини 2022 йилда Самарқанд шаҳрига бевосита ёндош Самарқанд ва Тойлоқ туманларида тегишлича 6,3 ва 3,6 марта пасайтиришга эришилди. Иқтисодий самарадорлиги: Самарқанд ва Тойлоқ туманларида гиёҳванд моддаларга тобелик билан касалланиш ўсиши бартараф этилиши натижасида, тўғридан-тўғри тиббий харажатлар Самарқанд туманида 2010 йилдаги 5460000 сўмдан 2022 йилда 780000 сўмга, Тойлоқ туманида 2010 йилдаги 17160000 сўмдан 2022 йилда 6240000 сўмга қисқартирилди, натижада Самарқанд туманида 4680000 сўм ва Тойлоқ туманида 10920000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: юқори хавф мавжуд бўлган хулқ-атворли шахсларда психофаол моддаларни истеъмол қилишнинг эрта бошланиши ва тезликда шаклланиши билан характерланадиган қарамликнинг юқори даражадаги прогредиент кечиши асосланганлиги бўйича таклифлар Самарқанд давлат тиббиёт университети Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 29 майда 20-сон билан тасдиқланган «Гиёҳванд моддалар истеъмолчиларини эрта аниқлаш ва гиёҳвандликнинг тарқалиш кўрсаткичларини таҳлил қилиш (Самарқанд вилояти маълумотлари бўйича)» номли ҳамда 2024 йил 10 январда 3-сон билан тасдиқланган «Гиёҳванд моддаларга тобе шахсларда ОИВ инфекциясини аниқлаш ва тиббий хизмат тақдим этишининг алгоритми» номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Ўзбекистон Республикаси ихтисослаштирилган наркология илмий-амалий тиббиёт марказининг Самарқанд вилояти минтақавий филиали бўйича 03.06.2023 йилдаги 162-сон ҳамда Жиззах вилояти минтақавий филиали бўйича 12.06.2023 йилдаги 186-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни  сақлаш  вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 8 июлдаги 02/22-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: юқори хавф мавжуд бўлган хулқ – атворли шахсларда касаллик шаклланиши ва тарқалишининг олдини олишга қаратилган эрта аниқлаш ва профилактик тадбирлар ҳамда тиббий-ижтимоий қўллаб-қувватлашга йўналтирилган ресурслар тақсимоти худудий жойлашуви ва аҳолининг “хавф гуруҳлари” ни инобатга олинган ҳолда, дифференциал ёндашув асосида амалга оширилиши натижасида Самарқанд шаҳрида ва Ургут туманида 2010 йилдагига қараганда 2022 йилда касалланиш даражасининг тегишлича 3,7 ва 1,7 марта камайтирди. Иқтисодий самарадорлиги: гиёҳванд моддаларга тобелик билан касалланиш даражасининг камайиши ҳисобига йиллик бевосита тиббий харажатлар сарфи Самарқанд шаҳрида 2010 йилдаги 20748000 сўмдан 2022 йилда 5616000 сўмга камайиб, Ургут туманида 2010 йилдаги 21528000 сўмдан 2022 йилда 12948000 сўмга камайди, натижада Самарқанд шаҳрида 15132000 сўм ва Ургут туманида 8580000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: яширин полинаркомания кузатилган шахсларда бекор қилиш ҳамда наркотикга бўлган патологик майл синдромининг деструктив хулқ-атвор ва аффектив бузилишларнинг устунлиги ижтимоий мослашувга таъсири исботланганлиги бўйича таклифлар Самарқанд давлат тиббиёт университети Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 29 майда 20-сон билан тасдиқланган «Гиёҳванд моддалар истеъмолчиларини эрта аниқлаш ва гиёҳвандликнинг тарқалиш кўрсаткичларини таҳлил қилиш (Самарқанд вилояти маълумотлари бўйича)» номли ҳамда 2024 йил 10 январда 3-сон билан тасдиқланган «Гиёҳванд моддаларга тобе шахсларда ОИВ инфекциясини аниқлаш ва тиббий хизмат тақдим этишининг алгоритми» номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Ўзбекистон Республикаси ихтисослаштирилган наркология илмий-амалий тиббиёт марказининг Самарқанд вилояти минтақавий филиали бўйича 03.06.2023 йилдаги 162-сон ҳамда Жиззах вилояти минтақавий филиали бўйича 12.06.2023 йилдаги 186-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни  сақлаш  вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 8 июлдаги 02/22-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: гиёхванд моддаларга қарам беморларни олиб борилишида ҳамда касаллик динамикасининг прогнозини белгилашда гиёҳванд моддалар истеъмоли таркибида героин улушининг ошиши ҳамда синтетик гиёҳвандлик ва дори воситалари истеъмоли шаклланиши каби аффектив бузилишларнинг табиати, касаллик кечиши оғирлашувининг клиник-эпидемиологик синдромологиясини инобатга олиниши хамда дифференциал ёндашув қўлланилиши натижасида Самарқанд вилоятидаги гиёхванд моддаларга қарам беморларнинг ОИВ инфекцияси билан зарарланганлик даражаси 2010¬2014 йиллардагига қараганда 2015-2021 йилларда 3,2 марта камайишига эришилди. Иқтисодий самарадорлиги: касаллик динамикасининг прогнозини белгилашда истеъмол қилинадиган гиёҳванд моддалар таркибини, касаллик кечиши оғирлашувининг клиник- эпидемиологик белгиларини инобатга олган ҳолда, дифференциал ёндашув Самарқанд вилоятидаги беморларнинг ОИВ инфекцияси билан зарарланганлик даражаси камайтирилиши эвазига, гиёҳвандлик ва ОИВ инфекцияси билан бир пайтда зарарланган пациентларга сарфланадиган ўртача йиллик маблағ 2010-2014 йиллардаги 26588000 сўмдан 2015-2021 йилларда 5945100 сўмгача камайишига эришилди, натижада 20642900 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
тўртинчи илмий янгилик: хавф гуруҳларини эрта аниқлаш учун клиник-ижтимоий, хулқ-атвор скрининги ҳамда ижтимоий мослашув “портрети” ишлаб чиқилганлиги бўйича таклифлар Самарқанд давлат тиббиёт университети Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 29 майда 20-сон билан тасдиқланган «Гиёҳванд моддалар истеъмолчиларини эрта аниқлаш ва гиёҳвандликнинг тарқалиш кўрсаткичларини таҳлил қилиш (Самарқанд вилояти маълумотлари бўйича)» номли ҳамда 2024 йил 10 январда 3-сон билан тасдиқланган «Гиёҳванд моддаларга тобе шахсларда ОИВ инфекциясини аниқлаш ва тиббий хизмат тақдим этишининг алгоритми» номли услубий тавсияномалар мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Ўзбекистон Республикаси ихтисослаштирилган наркология илмий-амалий тиббиёт марказининг Самарқанд вилояти минтақавий филиали бўйича 03.06.2023 йилдаги 162-сон ҳамда Жиззах вилояти минтақавий филиали бўйича 12.06.2023 йилдаги 186-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни  сақлаш  вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 8 июлдаги 02/22-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: гиёхванд моддаларга тобелик синдроми шаклланишига кўмаклашувчи, хавф гурухларини эрта аниқловчи, касаллик кечишини белгиловчи ва ремиссия барқарорлашувига монелик кўрсатувчи биологик, ижтимоий-демографик, маънавий-ахлоқий детерминантларни инобатга олинган ҳолда, клиник – ижтимоий, хулқ – атвор скрининги хамда ижтимоий мослашувини яхшилаш “портрети” асосида Самарқанд вилоятида 2010 йилдагига (3917) қараганда 2022 йилда (576) 6,8 марта камайтиришга эришилди. Иқтисодий самарадорлиги: Самарқанд вилоятида қарамлик билан зарарланганлик даражасининг камайиши ҳисобига йиллик бевосита тиббий харажатлар сарфи 2010 йилдаги 61105200 сўмдан 2022 йилда 8985600 сўмга камайди. Гиёхванд моддаларга тобелик синдроми шаклланишига кўмаклашувчи, хавф гурухларини эрта аниқловчи, касаллик кечишини белгиловчи ва ремиссия барқарорлашувига монелик кўрсатувчи биологик, ижтимоий-демографик, маънавий-ахлоқий детерминантларни инобатга олинган ҳолда, клиник – ижтимоий, хулқ – атвор скрининги хамда ижтимоий мослашувини яхшилаш “портрети” амалга оширилишининг зарурлигига асосланган чора-тадбирларни ишлаб чиқиш  имконини берган.