Джураева Зилола Арамовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси химояси хакида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоги номи): «Гўдакларнинг саломатлик ҳолатини "она-бола" тизимида микроэлементлар дисбаланси билан боғлаган ҳолда баҳолаш» 14.00.09 – Педиатрия (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси руйхатга олинган рақам: В2019.4.PhD/ Tib1084.
Илмий рахбар: Расулов Сайдулло Курбонович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият курсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/30.12.2019.Tib.102.01.
Расмий оппонентлар: Шамсиев Фурқат Мухиддинович, фанлари доктори, профессор; Шарипов Рустам  Хайитович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йуналиши: назарий ва амалий ахамиятга молик.
II. Тадқиқот мақсади Самарқанл вилоятининг биогеокимёвий хусусиятлари билан боғлиқ ҳолда "она-бола" тизимидаги  макро-микроэлементлар етишмаслигини бахолаш натижасида эрта ташхислашни такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
гўдакларнинг саломатлик ҳолатини баҳолашда микроэлементлар етишмаслигининг жуда юқори хавфи улар ҳаётининг 9 ойидан 12 ойигача- 62,5%, ўртача хавфи 6-9 ойлигида 37,1% ва минимал хавфи дастлабки 6 ойигача эканлиги аниқланган;
илк бор оналар ва болалар организмида ҳамда биологик муҳитда 6 турдаги макро (cа, мg) ва микроэлементлар (fe, zn, cu, se) миқдорини қиёсий баҳолаш натижасида уларнинг ўзаро боғлиқлиги ва меъёрий кўрсаткичлари аниқланган;
Самарқанд вилояти худудларида оналар ва болалар соғлиғига таъсир қилувчи атроф муҳитда (тупроқ, сув ва озиқ-овқат) темир(15%), хром(20,2%), йод(20%) ва бромнинг (12,8%) паст коцентрацияда эканлиги "она-бола" биомуҳитига ножўя таъсир қилиши илмий асосланган;
махаллий озиқ-овқат маҳсулотлари таркибида эссенциал элементларнинг кўплиги, абиоген ва токсик элементлар миқдорининг камлигини аниқлаш орқали "она-бола" тизимида микронутриентлар етишмовчилигини олдини олиш чора тадбирлари такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Самарқанд давлат тиббиёт университети Эксперт кенгашининг 2024-йил 29-апрел 33-сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: гўдакларнинг саломатлик ҳолатини баҳолашда микроэлементлар етишмаслигининг жуда юқори хавфи улар ҳаётининг 9 ойидан 12 ойигача- 62,5%, ўртача хавфи 6-9 ойлигида 37,1% ва минимал хавфи дастлабки 6 ойигача эканлиги Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Самарқанд филиалида 2021 йил 11-январдаги 2-у сонли буйруғи билан, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Қашқадарё филиалида 2021 йил 15-декабрдаги 36-п сонли буйруғи билан, Самарқанд вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт марказида 2021 йил 17-февралдаги 30-у сонли буйруғи билан, Самарқанд шаҳар 1-сон болалар шифохонасида 2022 йил 22-январдаги 4 сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Микроэлементлар мувозанатини ҳисобга олган ҳолда боланинг аҳволини баҳолаш алгоритми ва анкета сўровномаси (картаси) ва соғлиқни сақлаш бирламчи бўғини тиббий муассасаларида микроэлементларни аниқлаш электрон дастурини - "болаларда микроэлементлар танқислиги эҳтимолини аниқлаш бўйича дастурий таъминот" ёрдамида амалга оширилиши боис ушбу контингентдаги болаларда келгусида ривожланиши мумкин бўлган асоратларни ўз вақтида аниқланиб болаларни тезроқ соғайишига эришилди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: "Болаларда микроэлементлар танқислиги еҳтимолини аниқлаш бўйича дастурий таъминот" электрон дастури асосида микроэлемнтлар етишмовчилик градациясига кўра микроелементларни эрта аниқлаш алгоритми ишлаб чиқилди, эришилган натижалар асосида 1 нафар бола учун 6 хил микроэлементларни аниқлаш учун 450000 сўм, бюджетдан ташқари 250000 сўм маблағни иқтисод қилишга эришилди. Хулоса: микроэлемнтларни эрта аниқлаш жараёнида замонавий компьютер електрон дастурини қўллаш натижасида микроэлементлар етишмовчилик даражасини аниқлаб, ташхислаш жараёнини олиб боришда тўғри йўлни танлаш имкониятини берди. Бу эса 1 нафар бола учун 6 хил микроэлементларни аниқлаш учун 450000 сўм, бюджетдан ташқари 250000 сўм маблағни иқтисод қилиш имконини берди.
иккинчи илмий янгилик: илк бор оналар ва болалар организмида ҳамда биологик муҳитда 6 турдаги макро (Cа, Мg) ва микроэлементлар (Fe, Zn, Cu, Se) миқдорини қиёсий баҳолаш натижасида уларнинг ўзаро боғлиқлиги ва меъёрий кўрсаткичлари Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Самарқанд филиалида 2021 йил 11-январдаги 2-у сонли буйруғи билан, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Қашқадарё филиалида 2021 йил 15-декабрдаги 36-п сонли буйруғи билан, Самарқанд вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт марказида 2021 йил 17-февралдаги 30-у сонли буйруғи билан, Самарқанд шаҳар 1-сон болалар шифохонасида 2022 йил 22-январдаги 4 сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: таклиф этилган биогеокимёвий мониторинг асосида болалар организмидаги макро ва микроэлементлар миқдори бўйича меъёрий кўрсаткичлар асосида кузатилиши мумкин бўлган микроэлеменлар етишмовчилигини эрта ташхислашга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: гўдакларнинг саломатлиги ҳолатини "она-бола" тизимида микроэлеменлар дисбаланси билан боғлаган ҳолда баҳолаш, бошқа қўшимча текширишлардан фойдаланмаслик ҳисобига иқтисод қилинган;  биогеокимёвий мониторинг асосида болалар организмидаги макро ва микроэлементлар миқдори бўйича меъёрий кўрсаткичлар ҳисобига сарфланган харажатларни 450000 сўмга камайтиришга эришилди. Хулоса: оналар ва болалар организмида 6 турдаги макроэлементлар (Cа, Мg) ва микроэлементлар (Fе, Zn, Cu, Sе) ҳолати аниқланди. Биологик муҳитида макро ва микроэлементлар миқдорини қиёсий баҳолаш ўтказилди ва меъёрий кўрсаткичларини аниқлаш ва бунинг натижасида бюджет маблағларидан 450000 сўмни тежаш ҳамда келиб чиқиши мумкин бўлган асоратларни олдини олиш имконини яратди.
учинчи илмий янгилик: Самарқанд вилояти худудларида оналар ва болалар соғлиғига таъсир қилувчи атроф муҳитда (тупроқ, сув ва озиқ-овқат) темир(15%), хром(20,2%), йод(20%) ва бромнинг (12,8%) паст коцентрацияда эканлиги "она-бола" биомуҳитига ножўя таъсир қилиши Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Самарқанд филиалида 2021 йил 11-январдаги 2-у сонли буйруғи билан, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Қашқадарё филиалида 2021 йил 15-декабрдаги 36-п сонли буйруғи билан, Самарқанд вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт марказида 2021 йил 17-февралдаги 30-у сонли буйруғи билан, Самарқанд шаҳар 1-сон болалар шифохонасида 2022 йил 22-январдаги 4 сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: соғлиқни сақлашнинг бирламчи звеноларида атроф муҳитдаги биогеокимёвий омилларни ва "она-бола" биомуҳитларидаги макро ва микроэлементлар ўртасидаги ўзаро боғлиқликни ҳамда уларни етишмовчилигини аниқлашни енгиллаштирувчи нормал кўрсаткичларини ижтимоий самарадорлигини белгилаб берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: макро ва микроэлементлар етишмовчилиги оқибатида келиб чиқадиган касалликлар натижасида стационарда даволанаётган 1 бемор ҳисобида интенсив терапия бўлимларида тўшак кунини 1 баробарга қисқариши, дори-дармонларни тежалиши, кейинги асоратларни камайиши, тўшак кунини қисқариши эвазига 980000 сўмни иқтисод қилишга эришилди. Хулоса: биологик муҳитида макро ва микроэлементлар миқдорини қиёсий баҳолаш ўтказилди ва меъёрий кўрсаткичларини аниқлаш ва бунинг натижасида бюджет маблағларини тежаш ҳамда келиб чиқиши мумкин бўлган асоратларни олдини олиш имкони яратилди.
туртинчи илмий янгилик: махаллий озиқ-овқат маҳсулотлари таркибида эссенциал элементларнинг кўплиги, абиоген ва токсик элементлар миқдорининг камлигини аниқлаш орқали "она-бола" тизимида микронутриентлар етишмовчилигини олдини олиш чора тадбирлари Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Самарқанд филиалида 2021 йил 11-январдаги 2-у сонли буйруғи билан, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Қашқадарё филиалида 2021 йил 15-декабрдаги 36-п сонли буйруғи билан, Самарқанд вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт марказида 2021 йил 17-февралдаги 30-у сонли буйруғи билан, Самарқанд шаҳар 1-сон болалар шифохонасида 2022 йил 22-январдаги 4 сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Зарафшон воҳасида етиштириладиган табиий мева-сабзавотли озиқ-овқат маҳсулотлари таркибида эссенциал элементларнинг кўплиги, абиоген ва токсик элементлар миқдорининг камлиги аниқланган, ушбу озиқ-овқат она ва бола саломатлиги учун юқори биологик фаоллиги ва хавфсизлиги кўрсатилган. Таркибида макро - ва микроэлементларга бой миллий таомларни "Она-бола" тизимида микронутриентлар етишмовчилигини олдини олишда ва хаттоки даволашда ҳам фойдаланиш мумкинлиги исботланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Онанинг саломатлик ҳолатини лактация даврида баҳолаш натижасида микроэлементлар танқислиги билан боғлиқ ҳолатлар 50% дан ортиқ аёлларда аниқланди: юқори хавфи бўлган вақтда боланинг тез-тез касалланишида даволаниши учун ўртача 1 нафар бола ҳисобида 480000 сўм, шифохонадан ташқари харажатларни эса 210000 сўмга иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: aнъанавий тайёрланадиган озиқ-овқат маҳсулотлари таркибидаги асосий макро ва микро'лементлар миқдорини ўрганиш, ҳамда озиқланишни қўллаб-қувватлаш ва олдини олишнинг илмий асосланган усуллари ва ҳисоблаш жадвали ишлаб чиқилган алгоритмга мувофиқ ушбу тоифадаги болаларда асоратлар сонининг камайишига олиб келди.
Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланилиши: “Гўдакларнинг саломатлик ҳолатини "она-бола" тизимида микроэлементлар дисбаланси билан боғлаган ҳолда баҳолаш” мавзусида илмий янгиликларни бошка соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш буйича Согликни саклаш вазирлигига Самарканд давлат тиббиёт университетининг 2024 йил 16 апрелдаги 2885-сонли хати юборилган (Самарканд давлат тиббиёт университетининг 2024 йил 29 апрелдаги 33-сон хулосаси).