Бобоев Беҳзод Муминжон ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Рухнинг липой кислотаси билан ҳосил қилган комплекс бирикмасининг гиполипидемик самарадорлигини баҳолаш» 14.00.17 – Фармакология ва клиник фармакология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.2.PhD/Tib2820.
Илмий раҳбар: Аллаева Мунира Журақуловна, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib30.02.
Расмий оппонентлар: Пулатова Наргиза Ихсановна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Аминов Салохиддин Джураевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат стоматология институти.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Экспериментал дислипидемияда рухнинг α-липой кислотаси билан ҳосил қилган комплекс бирикмасининг гиполипидемик таъсирини баҳолашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
дислипидемия моделида рухнинг α-липой кислотаси комплекс бирикмасининг гиполипидемик хусусияти ва атеросклерозни даволашдаги самарадорлиги аниқланган;
рухнинг α-липой кислотаси билан ҳосил қилган комплекс бирикмасининг антиатеросклеротик таъсир механизмлари каталаза фаоллигини ошириб, малондиалдегид миқдорини камайтириш орқали антиоксидант таъсир этиши, унинг плеётроп таъсири қон томир эндотелийсида нитрергик тизимни фаоллигини ошиши билан боғлиқлиги исботланган;
экспериментал гиперхолестеринемияда рухнинг α-липой кислотаси билан ҳосил қилган комплекс бирикмасининг яллиғланишга қарши таъсири қон зардобидаги интерлейкин-1β, интерлейкин–6, α-ўсма некрози омили, C-реактив оқсил миқдорларини ҳамда фибриноген даражасини камайтириши асосида аниқланган;
тажрибада илк бор рухнинг α-липой кислотаси комплекс бирикмасининг алиментар гиперлипидемия моделида ситолиз ва холестаз жараёнларига салбий таъсир қилмаслиги аниқланиб, қоннинг шаклли элементлари билан аланинаминотрансфераза ва аспартатаминотрансфераза кўрсаткичлари ўртасидаги корреляцион боғлиқлик асосланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тошкент тиббиёт академиясининг мувофиқлаштирувчи эксперт кенгашининг 2023 йил 14 июндаги 05-23/86 сон хулосасига кўра:
Рух ва α-липой кислотаси комплекс бирикмасининг фармакологик самарадорлиги асосида « Experimental evaluation of the hipolipidemic effectiveness of thiotzine” ва “Тиоцин препаратининг гиполипидемик самарадорлигини тажрибавий баҳолаш» мавзуларидаги монографиялар чоп этилган. «Оценка фармакодинамических свойств Тиоцина в экспериментальных исследованиях» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (ССВнинг 2023 йил 13 февралдаги №8 Ан-р/884-сон маълумотномаси). Мазкур услубий тавсиянома тиотсин дори воситасини дислипидемияда 35, 70 мг/кг миқдорларда атеросклерозни олдини олишда ва даволашда аторвастатинга деярли яқин, α-липой кислотадан самарали таъсир этиши касаллик асоратларини ривожланиш хавфини камайтириш имконини берган; Янги дори воситасининг гиполипидемик самарадорлиги бўйича тан олинган ва фойдаланишга топширилган «Тиотсин дори воситасининг гиполипидемик самарадорлигини баҳолаш алгоритм» мавзусида (Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги № ДГУ 27291), «Экспериментал тадқиқотларда Тиоциннинг фармакодинамик хусусиятларини баҳолаш» мавзусида (Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги № ДГУ 26571), «Тиотсин дори воситасининг спетсифик фаоллиги хусусиятини ўрганиш натижалари» (Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги № БГУ 1083) ва «Тиоцин дори воситасининг сурункали токциклик хусусиятини ўрганиш натижалари» мавзуларида (Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги № БГУ 1082) электрон дастурлар ишлаб чиқилган.
биринчи илмий янгилик: тажрибада илк бор янги дори восита – рухнинг липой кислотаси (тиоцин) комплекс дори воситасининг дислипидемия моделида гиполипидемик хусусияти бўйича самарадорлиги аниқланди. Илмий янгиликнинг аҳамияти - янги маҳаллий дори воситаларининг, хусусан рухнинг α-липой кислотаси (тиотсин) комплекс дори воситасини гиполипидемик хусусиятларини ва таъсир механизмларини очиб бериш ва тиббиёт амалиётига тадбиқ этиш афзалликлари исботланган; Мазкур дори воситасини клиник амалиётга тадбиқ этилиши дислипидемия билан хасталанган беморларни даволаш самарадорлигини оширишга имкон беради, унинг таннархини пасайтиради ва импорт дори воситалари ўрнини босувчи ҳисобланади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Тошкент тиббиёт академияси мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 14-июл, 2023-йил, №-05-23/54-т-сони билан тасдиқланган. Тажрибада илмий тадқиқот натижалари Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси академик С.Ю.Юнусов номидаги Ўсимлик моддалари кимёси институтининг Фармакология ва токсикология бўлими боъйича 05.01.2024-йилдаги 07/11-сонли буйруқ ҳамда Тошкент шаҳар, MChJ “New Innovation Pharm Group” фармако-токсикологик тадқиқотлар лабораториясида, 02.02.2023-йилдаги 22-сонли буйруқ билан амалиётга жорий қилинган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: Экспериментал тадқиқотда гиперхолестеринемия моделида гиполипидемик самарадорлиги исботланган тиоцин дори воситасининг клиник амалиётга татбиқ этилиши атеросклероз билан оғриган беморларни даволаш самарадорлигини оширишга имкон беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Тиоцин дори воситасини клиник амалиётга татбиқ этилиши атеросклероз билан оғриган беморларни даволаш харажатларини пасайтиради (аторвастатин 10 мг №30 сотувдаги нархи 35000 сўм, аторвастатин 20 мг №30 сотувдаги нархи 70000 сўм, янги дори восита тиоцин 10 мг №30 сотувдаги нархи 15000 сўм, тиоцин 20 мг №30 сотувдаги нархи 30000 сўм атрофида боълиши кутилмоқда) ва импорт дори воситалари ўрнини босувчи бўлиб ҳисобланади. Хулоса: Тажрибада рух ва липой кислотаси ҳосил қилган тиоцин дори воситасининг гиперхолестеринемия моделида гиполипидемик таъсири исботланди. Тиоцин дори воситасини клиник амалиётга тадбиқ этилиши атеросклероз билан оғриган беморларни даволаниш маблагъларини аторвастатин 10 мг билан даволанадиган беморларда 20000 сўм, аторвастатин 20 мг билан даволанадиган беморларда эса 40000 сўм иқтисод қилишга имкон беради. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Рухнинг липой кислотаси билан ҳосил қилган комплекс бирикмасининг гиполипидемик самарадорлигини баҳолаш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2023 йил, 14-июлдаги 05-23/54-т-сонли хати юборилган.
иккинчи илмий янгилик: тажриба натижаларига кўра, дислипидемиянинг экспериментал моделида тиоцин дори воситасининг гиполипидемик таъсир механизмлари илмий асосланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Тажрибада қон томир атеросклероз касалликларини олдини олишда ва даволашда замонавий, заҳарли таъсири кам, юқори самарали дори воситалари билан даволашнинг янги усулларини ишлаб чиқиш имконини беради. Жорий қилинган тадқиқот натижалари қон зардобидаги холестерин, триглитсеридлар, зичлиги паст липопротеиннинг миқдори назорат гуруҳига нисбатан 58%, 57% ва 49,6% га камайганлиги, зичлиги юқори липопротеинларнинг қон зардобидаги миқдори эса 60% га ошганлиги аниқланди. Ушбу экспериментал тадқиқот натижалари клиник амалиётга киритилгач атеросклероз ривожланишини профилактикаси ва терапевтик даволашни, касаллик асоратланиш салмогъини камайишига олиб келади ва меҳнатга лаёқатли ёшдаги одамларда юзага келадиган эрта ноқиронликни камайтириш орқали иш унумдорлигини оширишни оптималлаштиришга йўналтирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Тошкент тиббиёт академияси мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 14-июл, 2023-йил, №-05-23/54-т-сони билан тасдиқланган. Тажрибада илмий тадқиқот натижалари Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси академик С.Ю.Юнусов номидаги Ўсимлик моддалари кимёси институтининг Фармакология ва токсикология бўлими боъйича 05.01.2024-йилдаги 07/11-сонли буйруқ ҳамда Тошкент шаҳар, MChJ “New Innovation Pharm Group” фармако-токсикологик тадқиқотлар лабораториясида, 02.02.2023-йилдаги 22-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: Янги рухнинг липой кислотаси билан ҳосил қилган комплекс бирикмаси – тиоцин дори воситасининг қон томир атеросклероз касалликларини олдини олишда ва даволашда тавсия этишга, мамлакатимизда янги маҳаллий гиполипидемик дори воситаларининг танлов имкониятини кенгайишига имкон беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Тажрибада тиоцин дори воситаси қон томир атеросклерозининг профилактикаси ва терапиясида тижорий дори воситаси аторвастатинга деярли тенг гиполипидемик таъсир кўрсатиши статистик ишончли даражада (п<0.05) эканлиги исботланди. Натижада янги тиоцин дори воситаси билан даволашнинг тавсия этилган тактикаси самарадорлиги маълум гиполипидемик воситалар билан солиштирганда фармакотерапия нархининг пасайиши билан тасдиқланади. Хусусан, аторвастатин билан кунлик фармакотерапия ҳар бир беморга, аторвастатин 10 мгли дозасига 1166,67 сўм, аторвастатин 20 мг учун 2333,33 сўмни ташкил қилади. Аторвастатин 10 мг ва 20 мг дозаси билан 30 кунлик даволаш курси мос равишда 35000 ва 70000 сўмни ташкил қилади. Таклиф этилаётган янги маҳаллий маҳсулот тиоцин учун бу 1 кунлик даволаш курслари 10 мг ва 20 мг дозаси учун мос равишда 500 сўм ва 1000 сўм ва 30 кунлик даволаш курслари учун мос равишда 15000 ва 30000 сўмни ташкил қилади. Бинобарин, янги дори атеросклерозни даволаш ва олдини олишда амалиётда кенг қўлланиладиган аторвастатинга нисбатан беморларнинг фармакотерапия харажатларини 20000 ва 40000 сўмга тежаш имконини беради. Хулоса: Янги тиоцин дори воситаси қон томир атеросклероз касаллигини даволаш ва олдини олишда амалиётда кенг қўлланиладиган аторвастатинга нисбатан беморларнинг фармакотерапия харажатларини 20000 ва 40000 сўмга тежаш имконини беради. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Рухнинг липой кислотаси билан ҳосил қилган комплекс бирикмасининг гиполипидемик самарадорлигини баҳолаш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2023 йил, 14-июлдаги 05-23/54-т-сонли хати юборилган.
учинчи илмий янгилик: Тиоциннинг антиатеросклеротик таъсир механизмлари каталаза фаоллигини ошириб, малондиалдегид миқдорини камайтириш орқали антиоксидант таъсир этиши, унинг плеётроп таъсири қон томир эндотелийсида азот оксиди, eNOS фаоллигини ошиши, нитратредуктаза ферменти ва пероксинитрит даражасининг камайиши билан боғлиқлиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Эркин радикалли оксидланиш - оксидатив стресснинг ривожланиши кўпгина патологиялар, шу жумладан атеросклероз патогенезида асосий бўғинларидан бири эканлиги аниқланган. Шундан келиб чиққан холда атеросклерознинг олдини олиш учун антиоксидант хусусиятларга эга бўлган моддалардан фойдаланиш зарурияти туғилади. Тиоцинни профилактик юборганда липидларнинг перэкис оксидланиш жараёни сусаяди. Бу тажриба моделида каталаза қонда текшириб коърилганда назорат гуруҳига нисбатан 2,67 марта ошганлиги, малондиалдегид миқдори назорат гуруҳига нисбатан 59,63% га камайиши кузатилди. Қуёнлар тиоцин билан 35 ва 70 мг/кг дозаларда даволанганда қон зардобидаги азот оксиди миқдорини назорат гуруҳи қуёнлари кўрсаткичларига нисбатан 1,63 ва 1,83 мартага оширди (п<0,05). Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Тошкент тиббиёт академияси мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 14-июл, 2023 йил, №-05-23/54-т-сони билан тасдиқланган. Тажрибада илмий тадқиқот натижалари Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси академик С.Ю.Юнусов номидаги Ўсимлик моддалари кимёси институтининг Фармакология ва токсикология бўлими боъйича 05.01.2024 йилдаги 07/11-сонли буйруқ ҳамда Тошкент шаҳар, MChJ “New Innovation Pharm Group” фармако-токсикологик тадқиқотлар лабораториясида, 02.02.2023 йилдаги 22-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: Экспериментал гиперхолестеринемия моделларида янги маҳаллий рух ва липой кислотадан ташкил топган дори воситаси гиполипидемик таъсири эндотелиопротекторлик, энтерогепатик циклни яхшилаши, препарат Г оқсилига таъсири гепатоцитларда зичлиги паст липопротеинлар рецепторларини оширишига, антиоксидант таъсир эса малондиалдегид миқдорини камайиши ва каталаза фаоллиги ошиши коърсаткичларига богълиқ. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Тажрибада экспериментал гиперхолестеринемия моделида ўрганиладиган диагностик кўрсаткичлари ёрдамида ташхислаш тадбирларини тўғри ўтказиш, бюджет маблағларини иқтисод қилиш имконини бериши мумкин. 2023 йилда Республикага импорт бўлган атеросклерозда гиполипидемик мақсадида қўлланиладиган дори воситаларининг ҳажми 25.527.317 АҚШ долларини ташкил этиши инобатга олинса, ушбу препарат юқори иқтисодий тежамкор эканлиги маълум бўлади (маълумот “друг аудит” маълумотлар базасидан олинган). Хулоса: Рух ва липой кислотаси комлекс бирикмасидан ташкил топган Тиоцин қон томир атеросклерозида атерогенезни секинлаштириши исботланди, ундан атеросклерозни профилактикаси ва терапиясида фойдаланиш даволаниш учун қўшимча харажатларни камайтириши мумкин. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Рухнинг липой кислотаси билан ҳосил қилган комплекс бирикмасининг гиполипидемик самарадорлигини баҳолаш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2023 йил, 14-июлдаги 05-23/54-т-сонли хати юборилган.
тўртинчи илмий янгилик: тажрибада илк бор тиоциннинг гиперхолестеринемияда яллиғланишга қарши таъсири қон зардобидаги ошган интерлейкин - 1β, интерлейкин – 6, ўсма некрози омили, C реактив оқсил миқдорини ҳамда фибриноген даражасини камайтириши асосида аниқланди. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Экспериментал гуруҳнинг қон зардобидаги ўрганилаётган Тиоцинни қўллаш фонида гиперхолестеринемия + яллиғланишни моделлаштиришда назорат гуруҳи маълумотлари билан солиштирилганда интерлейкин -1 β нинг 60,2% га ва интерлейкин-6 нинг 42% га пасайиши кузатилди. Ўсма некрози омили миқдори, пг/мл, назорат билан солиштирилганда 26% га камайди. Гиперхолестеринемия чақирилган қуёнларга дори воситасини 35 ва 70 мг/кг дозада 1 ой давомида даволаш мақсадида юборилганда, қон зардобидаги C реактив оқсил миқдори назорат гуруҳи кўрсаткичларига нисбатан 38,8% га (7,50±0,32; р<0,001) ҳамда 49% га (6,34±0,46; р<0,001) камайганлиги аниқланди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Тошкент тиббиёт академияси мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 14 июл, 2023 йил, №-05-23/54-т-сони билан тасдиқланган. Тажрибада илмий тадқиқот натижалари Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси академик С.Ю.Юнусов номидаги Ўсимлик моддалари кимёси институтининг Фармакология ва токсикология бўлими боъйича 05.01.2024 йилдаги 07/11-сонли буйруқ ҳамда Тошкент шаҳар, MChJ “New Innovation Pharm Group” фармако-токсикологик тадқиқотлар лабораториясида, 02.02.2023 йилдаги 22-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: Тажрибада тиоциннинг қон зардобидаги яллиғланиш омилларини, шунингдек қон томирларда атеросклероз ривожланишини камайтиришга, ўз навбатида эндотелиал дисфункция ривожланишини олдини олишга олиб келиб, даволанишнинг янги усулларини ишлаб чиқилиши ва қўлланилишига имкон беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Тиоцин дори воситасининг муҳим иқтисодий самарадорлик салоҳияти гиперхолестеринемияда яллиғланишга қарши таъсири туфайли тажриба ҳайвонлари қонидаги интерлейкин-1β, интерлейкин-6, оъсма некрози омили, C-рэактив оқсил, фибриноген даражасини пасайтиришга асосланган бўлиб, натижада амалиётда яллиғланиш ҳамда атеросклеротик касалликларни даволаш харажатларини камайтириш, эндотелиал дисфункция ривожланишининг олдини олиш, янги даволаш усулларини яратиш имконини тақдим этиши орқали, пировардида беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга ва тиббий харажатларни камайтиришга олиб келади. Хулоса: Ушбу дори воситасининг ижтимоий ва иқтисодий самарадорлиги, яллиғланиш ва атеросклеротик касалликларни даволаш харажатларини камайтириш орқали атеросклероз туфайли юзага келадиган асоратлар сонини камайтириш ҳамда беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашдан иборат. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Рухнинг липой кислотаси билан ҳосил қилган комплекс бирикмасининг гиполипидемик самарадорлигини баҳолаш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2023 йил, 14-июлдаги 05-23/54-т-сонли хати юборилган.