Хайитов Хайрулло Абдиғаниевичнинг
фалсафа доктори(PHD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Буйрак ўринбосар терапиялари фонида сурункали буйрак касаллигининг кечиш хусусиятлари” 14.00.05 – Ички касалликлар (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.3.PhD/Tib3759.
Илмий раҳбар: Сабиров Мақсуд Атабаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси Термиз филиали.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.02.
Расмий оппонентлар: Рахимова Дилором Алимовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Атаходжаева Гулчехра Абдунабиевна, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади турли буйрак ўринбосар терапиялари негизида сурункали буйрак касалиги беморларидаги патологик жараёнларни клиник-патогенетик жиҳатларини ва субъэктив хусусиятларини солиштирма таҳлил қилиш билан буйрак ўринбосар терапиясини танлашга йўналтиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
режали гемодиализ беморларида вақт ўтгани сайин гемодиализ самарадорлиги пасайиб бориши УРР ва Кт/В қийматларини тадқиқот бошига нисбатан ишончли пасайиши билан намоён бўлиши асосланган;
беморларнинг руҳий ҳолати ва ҳаёт сифатини диализ негизида ўзгармай қолаётган бир вақтда, ретсипийэнтларда ижобий томонга сезиларли силжиши, ҲАДС госпитал шкаласи меёрий кўрсаткичларини 50 % дан ошгани, шунингдек, СФ-36 психодиагностик тестида оғриқ интенсивлигини камайиб, саломатликнинг умумий ҳолатини 72 % гача яхшиланганлиги аниқланган;
экстрокорпорал детоксикация негизида беморларнинг юрак ремоделланиши кўрсаткичлари салбий томонга ўзгариб зарб ҳажмини 5,8 % га ва чап қоринча фракциясини 48,3 % гача пасайиб кетиши, ретсипийэнтларда эса мазкур градиентларни деярли ўзгаришсиз сақлангани аниқланган;
сурункали буйрак касалигининг терминал босқичдаги  беморларга буйрак кўчириб ўтказилиши билан уларнинг руҳий ҳолати ва ҳаёт сифатини яхшилаш, юрак ремоделланишини секинлаштириш ва юрак дисфункциясини авж олишини олдини олиш орқали кардиоваскуляр асоратларни камайтириш, пировардида, ўлим кўрсаткичининг пасайтириш оқибатида уларини яшовчанлигини ошиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тошкент тиббиёт академияси Термиз филиали мувофиқлаштирувчи эксперт Кенгашининг 06.02.2024 йилдаги № 47сонли хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: буйрак ўринбосар терапиялари фонида сурункали буйрак касаллиги беморларидаги патологик жараёнларни клиник-патогенитик жихатларини ва субектив хусусиятларини солиштирма таҳлил қилиш билан буйрак ўринбосар терапиясини танлашга йўналтириш бўйича олинган натижалар асосланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Фарғона вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказининг 28.09.2023-йилдаги 84-сонли буйруқ асосида ва Республика ихтисослаштирилган нефрология ва буйрак трансплантацияси илмий-амалий тиббиёт марказининг 2023-йил 29-сентябрдаги 58-сонли буйруқ асосида амалиётга тадбиқ этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тадқиқотда рэжали гемодиализ олаётган беморларда унинг самарадорлиги вақт ўтган сайин трансплантант буйрак фаолияти пасайишига нисбатан кўпроқ сусайиши натижалари асосида сурункали буйрак касалликлари билан хасталанган беморларда буйрак ўринбосар терапиялари самарадорлигини оширишга имкон беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: бир гемодиализ сеанси учун ўртача 700 минг сўм маблағ сарфланади, битта бемор бир ойда 15 марта, бир йилда эса 180 марта гемодиализ сеансларини қабул қилади. Бу бир йилда ўртача бир беморга 126 млн сўм маблағ сарфланишини англатади. Буйрак кўчириб ўтказилган беморлар қабул қиладиган иммуносупрессив дори воситалари учун бир ойда 2,5 млн ва йилда 30 млн сўм атрофида маблағ зарур бўлади. Хулоса: тажрибада рэжали гемодиализ беморларда унинг самарадорлиги вақт ўтган сайин трансплантант буйрак фаолияти пасайишига қараганда кўпроқ кузатилиши исботланди. Буйрак ўринбосар терапияси яъни гемодиализ сеансларини қабул қилаётган беморларга буйрак кўчириб ўтказиш амалиётини ўтказиш билан бир бемордан бир йилда 90-95 млн сўм маблағ тежаб қолишга имкон беради; Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиш: турли буйрак ўринбосар терапиялари негизида сурункали буйрак касаллиги мавжуд беморларда юрак ремоделланишини ва унинг дисфункциясини бахолаш орқали буйрак ўринбосар терапиясини тавсия қилиш бўйича олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Фарғона вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказининг 28.09.2023-йилдаги 84-сонли буйруғи, ҳамда Республика ихтисослаштирилган нефрология ва буйрак трансплантацияси илмий-амалий тиббиёт марказининг 2023-йил 29-сентябрдаги  58-сонли буйруғи билан амалиётга тадбиқ этилган.
иккинчи илмий янгилик: беморларнинг руҳий ҳолати ва ҳаёт сифатини диализ негизида ўзгармай қолаётган бир вақтда, ретсипийэнтларда ижобий томонга сезиларли силжиши, ҲАДС госпитал шкаласи меёрий кўрсаткичларини 50 % дан ошгани, шунингдек, СФ-36 психодиагностик тестида оғриқ интенсивлигини камайиб, саломатликнинг умумий ҳолатини 72 % гача яхшиланганлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: “Беморларда кардиоренал синдром ва юрак ремоделланиши кўрсаткичларини баҳолаш билан буйрак ўринбосар терапияси шаклини танлаш” услубий тавсиянома (Тошкент тиббиёт академияси Термиз филиали мувофиқлаштирувчи эксперт Кенгашининг 04.10.2023йилдаги № 29 сонли маълумотномаси) Республика ихтисослаштирилган нефрология ва буйрак трансплантация илмий амалий тиббиёт марказида 29.09.2023 йилдаги №58-сонли буйруқ ҳамда “Беморларнинг руҳий холати ва ҳаёт сифати кўрсаткичларини тахлил қилиш билан буйрак ўринбосар терапияси шаклини танлаш” услубий тавсиянома (Тошкент тиббиёт академияси Термиз филиали мувофиқлаштирувчи эксперт Кенгашининг 04.10.2023йилдаги №30-сонли маълумотномаси) Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази 28.09.2023йилдаги №84 сонли буйруғига биноан амалиётга тадбиқ этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  сурункали буйрак касалликлари билан оғриган беморларнинг гемодиализ олувчи қатламида руҳий тушкунлик ва ҳаёт сифатининг ёмонлашиб бориши ёки турғун жуда паст даражада бўлиши. Бу кўрсаткичларнинг буйрак аллотрансплантацияси ўтказган беморларда юқори кўрсаткичларда бўлиши беморларда олиб борилаётган терапия самарадорлигини таминлашга ҳизмат қилади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тажрибада сурункали буйрак касалликлари билан оғриган беморларнинг гемодиализ олувчи қатламида руҳий тушкунлик ва ҳаёт сифатининг ёмонлашиб бориши натижасида беморларнинг меҳнат фаолияти пасайиб, бошқа бир шахсга қарамлик пайдо бўлади. Буйрак кўчириб ўтказилган беморларда уларнинг руҳий тушкунлик ва ҳаёт сифатининг яхшиланиши кузатилиб меҳнат фаолияти тўлиқ тикланади. Хулоса: буйрак кўчириб ўтказилган беморларда руҳий тушкунлик ва ҳаёт сифатининг яхшиланиши ва натижада меҳнат фаолияти тўлиқ тикланаши беморнинг оилавий даромадини ошириш имконини беради. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиш “Беморларда кардиоренал синдром ва юрак ремоделланиши градейинтларини баҳолаш билан буйрак ўринбосар терапияси шаклини танлаш” мавзусида услубий тавсиянома асосида беморларда ўринбосар терапияси самарадорлигини баҳолаш бўйича олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Фарғона вилоят кўптармоқли тиббиёт маркази (28.09.2023-йилдаги 84-сонли буйруқ) муассасаларида амалиётга тадбиқ этилган.
учинчи илмий янгилик: экстрокорпорал детоксикация негизида беморларнинг юрак ремоделланиши кўрсаткичлари салбий томонга ўзгариб зарб ҳажмини 5,8 % га ва чап қоринча фракциясини 48,3 % гача пасайиб кетиши, ретсипийэнтларда эса мазкур градиентларни деярли ўзгаришсиз сақлангани аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: “Беморларнинг руҳий холати ва ҳаёт сифати кўрсаткичларини тахлил қилиш билан буйрак ўринбосар терапияси шаклини танлаш” услубий тавсиянома тасдиқланган. Мазкур услубий тавсиянома тажрибада сурункали буйрак касалликлари билан оғриган беморларнинг гемодиализ олувчи қатламида руҳий тушкунлик ва ҳаёт сифатининг ёмонлашиб бориши натижасида беморларнинг меҳнат фаолияти пасайиб, бошқа бир шахсга қарамлик пайдо бўлади. Буйрак кўчириб ўтказилган беморларда уларнинг руҳий тушкунлик ва ҳаёт сифатининг яхшиланиши кузатилиб меҳнат фаолияти тўлиқ тикланади. Клиник амалиётида буйрак етишмовчилигини комплекс даволашда Республика ихтисослаштирилган нефрология ва буйрак трансплантация илмий амалий тиббиёт марказида 29.09.2023йилдаги №58-сонли буйруғига биноан тадбиқ этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тажрибада сурункали буйрак касаллиги билан касалланган ва гемодиализ қабул қилувчи беморларда юрак ремоделланиши манфий динамик кўрсаткичлари, беморларда юрак билан боғлиқ шикоятларнинг пайдо бўлиши, шикоятлар кўлами ошиб бориши ва леталлик ҳолатларининг катта қисми юрак қон томир тизимида юзага келадиган бузулишлар фонида келиб чиқади. Буйрак аллотрансплантацияси ўтказган беморларда юрак ремоделланиши нисбатан ўзгаришсиз қолади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тажрибада сурункали буйрак касаллиги билан оғриган ва гемодиализ қабул қилувчи беморларда юрак ремоделланиши кўрсаткичлари манфий динамикаси беморларда юрак билан боғлиқ шикоятларнинг пайдо бўлиши, унинг кўлами ошиб бориши қўшимча даволанишни талаб қилади. Буйрак кўчириб ўтказилган беморларда юрак ремоделланиши нисбатан ўзгаришсиз қолади ва даволаниш учун сарфланадиган маблағ тежаб қолинади. Хулоса: буйрак кўчириб ўтказилган беморларда юрак ремоделланиши нисбатан ўзгаришсиз қолиши исботланган. Буйрак ўринбосар терапияси гемодиализни буйрак кўчириб ўтказиш билан алмаштириш даволаниш учун қўшимча харажатларни камайтириш имконини беради.
тўртинчи илмий янгилик:  сурункали буйрак касалигининг терминал босқичдаги  беморларга буйрак кўчириб ўтказилиши билан уларнинг руҳий ҳолати ва ҳаёт сифатини яхшилаш, юрак ремоделланишини секинлаштириш ва юрак дисфункциясини авж олишини олдини олиш орқали кардиоваскуляр асоратларни камайтириш, пировардида, ўлим кўрсаткичининг пасайтириш оқибатида уларини яшовчанлигини ошиши исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Тошкент тиббиёт академияси Термиз филиали мувофиқлаштирувчи эксперт Кенгашининг 06.02.2024 йилдаги № 47-сони билан тасдиқланган. Тажрибада илмий тадқиқот натижалари Фарғона вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказининг 28.09.2023-йилдаги 84-сонли буйруғи, ҳамда Республика ихтисослаштирилган нефрология ва буйрак трансплантацияси илмий-амалий тиббиёт марказининг 2023-йил 29-сентябрдаги 58-сонли билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Сурункали буйрак касаллиги мавжуд беморларга буйрак кўчириб ўтказилиши билан уларнинг руҳий ҳолати ва ҳаёт сифатини яхшилаш, юрак ремоделланишини секинлаштириш ҳамда юрак дисфункциясини авж олишини олдини олиш орқали кардиоваскуляр асоратлар сонини, шунингдек, ўлим кўрсаткичларини камайтиришга эришилди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: режали гемодиализ беморларга буйрак кўчириб ўтказилиши билан уларнинг руҳий ҳолати ва ҳаёт сифатини яхшилаш, юрак ремоделланишини секинлаштириш ҳамда юрак дисфункциясини авж олиб боришини олдини олиш орқали кардиоваскуляр асоратлар сонини кескин камайтиради. Буйрак кўчириб ўтказиш амалиётини бажариш беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга ва тиббий харажатларни камайтиришга олиб келади. Хулоса: тадқиқот натижасида сурункали буйрак касаллиги мавжуд беморларга буйрак кўчириб ўтказилиши билан уларнинг руҳий ҳолати ва ҳаёт сифатини яхшилаш, юрак ремоделланишини секинлаштириш ҳамда юрак дисфункциясини авж олишини олдини олиш орқали кардиоваскуляр асоратлар сонини кескин камайтириш, натижада ўлим кўрсаткичининг пасайтириш оқибатида уларни яшовчанлигини ошиши кузатилди. Бу тадқиқот даврида ресипиентларда трансплантант буйрак функциясини яхши сақланганлиги, руҳий ҳолати ва ҳаёт сифатинии жобий томонга силжиганлиги ҳамда юрак ремоделланиши кўрсаткичларини ва унинг дисфункциясини салбий томонга ўзгармаганлиги билан намоён бўлиши туфайли юзага келадиган асоратлар сонини пасайтириш ҳамда беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашдан иборат.