Балтаева Икбал Таджибаевнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.  Умумий маълумотлар.
           Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ҳозирги ўзбек адабиётидаги адабий ворислик анъаналарининг қиёсий-типологик тадқиқи”, 10.00.02 – Ўзбек адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.DSc/Fil629.
Илмий раҳбар: Жўраев Ҳабибулла Абдусаломович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
          Расмий оппонентлар: Тожибоева Муқаддас Абдурахимовна, филология фанлари доктори, профессор; Расулова Умида Йўлдош қизи, филология фанлари доктори, профессор; Аҳмедова Шоира Нематовна, филология фанлари доктори, профессор.
           Етакчи ташкилот: Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика  университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
  II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек бадиий сўз санъатида адабий ворисийлик категориясининг ижтимоий-эстетик генезисини аниқлаш ва унинг асрлар мобайнида ижодий анъанага айланиши сабаблари ҳамда яшовчанлик қонуниятлари герменевтик усулда текширишдан иборат.  
III.  Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
адабий ворисийликни ҳаракатга келтирувчи давомийлик қонунияти индивидуал бадиий ижод жараёнида янги услубий изланишлар билан  эвристик вазифадорлик доирасида  омухта йўсинда зоҳир бўлиши турли жанрларга хос асарлар мисолида аниқланган;
адабий ворисийлик анъаналарининг жаҳон халқлари адабиёти ва миллий адабиётимиз тараққиётида, шунингдек, конкрет ижодкор асарлари дискурсидаги ибратли ва самарадор  ёхуд, аксинча, реципиентни чалғитувчи регрессив  жиҳатлари асосланган;
адабий анъаналарга ворислик ҳамда унинг давомийлигида янгиланиш, такмил (прогресс) ва таждид (новаторлик) жараёнларининг ўзаро ижодий омихталик муносабатлари ва бу жараённинг ХХ аср ўзбек адабиётидаги натижадор намуналари биринчи марта академик кўламда очиб берилган;
адабиётдаги ворисийлик инкорни инкор ва миқдор ўзгаришларининг сифат ўзгаришларига айланиши каби фалсафий қонуният негизида эстетик моҳият касб эта бориши адабий фактлар кўмагида очиқланган;
асрлар мобайнида шаклланган адабий анъаналар ворисийликнинг бир сатҳдаги ҳамда ҳар хил сатҳлардаги икки тури, шунингдек, ворисийликнинг кўлам жиҳатидан ички ва ташқи кўринишда намоён бўлиши адабий-эстетик тажрибанинг диффузион ва трансформацион ҳолатлари мисолида сочма ва тизма бадиий нутқ материаллари асосида далилланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Адабий ворисийлик анъаналарининг ўзбек адабиётида амал қилиши бўйича олиб борилган тадқиқот натижаларидан:
  адабий ворисийликни ҳаракатга келтирувчи давомийлик қонунияти индивидуал бадиий ижод жараёнида янги услубий изланишлар билан  эвристик вазифадорлик доирасида  омухта йўсинда зоҳир бўлишига оид хулосаларидан  Ўзбекистон давлат хореография академиясида 2020-2021-йилларда амалга оширилган “Ўзбек миллий рақс санъатини таргʻиб этишга багʻишланган веб-сайт ва мултимедиа маҳсулотлари тўпламини яратиш” мавзусидаги ФЗ-2019081663-рақамли илмий-амалий лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон давлат хореография академиясининг 2023-йил 25-майдаги 1/04-54-сон маълумотномаси). Натижада адабий ворисийликга талаб ҳар қачонгидан кўра ортиб бораётганлиги, асрий ижтимоий моҳияти англанган ижодий туйғуларнинг образ, мотив ёки сюжет воситасида реалликка йўналтирилган ифодаси бўлмиш-ҳақиқат, гўзаллик ва эзгулик универсалияларининг оммалашувига эришилган;
адабий анъаналарга ворислик ҳамда унинг давомийлигида янгиланиш, такмил (прогресс) ва таждид (новаторлик) жараёнларининг ўзаро ижодий омихталик муносабатлари ва бу жараённинг ХХ аср ўзбек адабиётидаги натижадор намуналарини  тарғиб қилиш мақсадида 2021-2023-йилларга моֹължалланган “Мусиқа ва санъат ўқув муассасалари учун “Болалар рақслари” фанидан 3Д тизимли интерактив ўқув-методик қўлланмалар яратиш” мавзусидаги Ўзбекистон давлат хореография академиясида амалга оширилган фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон давлат хореография академиясининг 2023-йил 06-июлдаги 1/04-55-сон маълумотномаси) Натижада лойиҳа мусиқа ва санъат ўқув муассасаларида рақслар учун 3Д тизимли интерактив ўқув қўлланмалар яратишда миллий анъана ва қадриятларга амал қилишга оид назарий маълумотлар билан бойитилган;
адабийий ворисийликнинг  мумтоз ва замонавий ўзбек адабиётидаги сара  кўринишларининг ижодий ўрганилишига оид хулосаларидан Ўзбекистон педагогика фанлари илмий тадқиқот институти илмий тадқиқот ишлари режасига мувофиқ 2017-2020- йилларда бажарилган ФЗ-2016-0909111822-рақамли “Дарслик ва ўқув адабиётлари мазмунига Шарқ педагогик тафаккури дурдоналарини сингдириш орқали ўқувчиларда “оммавий маданият”га қарши курашчанлик кўникмаларини шакллантириш механизмлари” мавзусидаги фундаментал лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Қори Ниёзий номидаги Ўзбекистон педагогика фанлари илмий тадқиқот институтининг 2023-йил 17-июлдаги 01/15-09/154-сон маълумотномаси). Натижада илмий ёндашувлар ўқувчиларни маънавий-ахлоқий жиҳатдан ривожлантиришга йўналтирилган педагогик жараёнга татбиқ этишга эришилган;   
адабиётдаги ворисийлик инкорни инкор ва миқдор ўзгаришларининг сифат ўзгаришларига айланиши каби фалсафий қонуният негизида эстетик моҳият касб эта бориши хусусидаги хулосалардан 2023-йилда Ўзбекистон Республикаси Маънавият маркази Тошкент шаҳар Ёшлар ишлари бошқармаси фаолиятида ёш авлодни ҳар томонлама баркамол қилиб тарбиялаш, ёшлар ўртасида ҳуқуқбузарлик ва жиноятларнинг олдини олишга қаратилган чора-тадбирлар режасини ишлаб чиқиш ҳамда тарғибот-ташвиқот ишлари учун маърузалар тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Маънавият ва маърифат марказининг 2023-йил 18-июлдаги 02-22/699-сон баённомаси). Натижада марказнинг чора-тадбирлар режаси ва тарғибот маърузалари илмий асослар, ёшлар руҳиятига оид таҳлилий материаллар билан бойитилган;
 асрлар мобайнида  давом этиб келаётган  адабий анъаналар ворисийликнинг бир сатҳдаги ҳамда ҳар хил сатҳлардаги икки тури орқали  намоён бўлиши  ва бу жараёнда мазкур икки категориянинг  бир-бирига таъсири ва ўзаро сингиб кетиш ҳолатларига доир фикрлардан Ўзбекистон телерадиокомпанияси “Ёшлар” телеканали ижодкорлари томонидан 2022-2023-йилларда эфирга узатилган “Ренессанс”, “Тафаккур йўли” кўрсатувлар ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон телерадиокомпанияси “Ёшлар” телеканалининг 2023-йил 11-июлдаги 14-01-98-сон маълумотномаси). Натижада кўрсатув ва эшиттиришларда ушбу диссертация материалларидан фойдаланиш ижобий самара берган, тайёрланган материалларнинг мазмуни мукаммаллашиб, илмий далилларга бой бўлиши таъминланган;
адабий анъана ва адабий ворислик  тушунчаларига доир Ғарб ва Шарқ олимлари, жумладан, рус ва ўзбек адабиётшуносларининг нуқтайи назарларини шарҳлаб, лўнда шаклда ифодаланган назарий қарашлардан Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Бадиий кенгашлари ҳисобот йиғилишларида, тўгараклар фаолиятида, маҳорат дарсларида, ёш ижодкорлар билан китобхонлик учрашувларида фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг 2023-йил 10-июлдаги 01-03/847-сон маълумотномаси). Натижада адабиётдаги ворисийликда шаклланган тажрибаларни қабул қилиб олиниши туфайли Янги Ўзбекистоннинг белгиланган стратегик ривожланиш тамойилларини, Учинчи Ренессанс ва маънавий-маърифий уйғотишнинг асосий муаммоларига ечим топишда, ворисийликнинг кўлам жиҳатидан ички ва ташқи кўринишда намоён бўлишини кўрсатиб беришда илмий ишнинг мазмунига таянилган;
адабий ворисийлик ва ижодий анъаналарнинг  модернистик бадиий тафаккурга мойиллиги сезилаётган ХХИ аср ўзбек адабиётининг сўнгги намуналаридаги бадиий инъикоси хусусидаги мулоҳазалардан ЎзДЖЦУ Ўзбек тили ва адабиёти кафедрасида олиб борилаётган ўзбек тилида ўқийдиган гуруҳлар учун давлат ўқув режасидаги “Ўзбек тилининг соҳада қўлланиши”,“Давлат тилида иш юритиш асослари”,”Нутқ маданияти”, рус тилида таълим олувчи гуруҳлар учун “Ўзбек тили” ўқув кредит модуллари бўйича машғулотларни олиб боришда ҳамда “Ўзбек тилининг соҳада қўлланиши” номли дарслик тайёрлашда кенг фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2022-йил 19-июлдаги 233-сон маълумотномаси. ГРИФ рақами: 233-0038). Натижада, дарслик илмий-назарий жиҳатдан мукаммаллашган.