Зинатдинова Гаwҳар Илалатдиновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: «Ҳозирги қорақалпоқ лирикасида хронотоп поетикаси (И.Юсупов, Ш.Сейитов, С.Ибрагимов, Б.Генжемуратов асарлари мисолида)», 10.00.07 ‒ «Адабиёт назарияси», 10.00.12 ‒ «Қорақалпоқ адабиёти»  (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.3.PhD/Fil2360.
Илмий раҳбарнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Сагийдуллаева Жамийла Нурıллаевна, филология фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қорақалпоқ давлат университети.
ИК Фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қорақалпоқ давлат университети, DSc.03/30.04.2021.Fil.20.01.
Расмий оппонентларнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Жўрақулов Узоқ Ҳайдарович, филология фанлари доктори, профессор; Тлеwниязова Гулмира Байниязовна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот номи: Ўзбекистон Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ҳозирги қорақалпоқ лирикасида хронотопнинг бадиий табиати ва хусусиятларини таниқли шоирлар И.Юсупов, Ш.Сейитов, С.Ибрагимов ва Б.Генжемуратов асарлари мисолида очиб беришдан иборат.
III.  Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
лирик ҳисларнинг пайдо бўлиш ва юзага чиқиш вақти сифатида шоир ички маконига таъсир этиш, лирик композиция тузиш, замон ва макон бадиий моделининг яратилишини таъминлаш жараёнида ички ҳиссиётларга сингиб, бирикиб кетиш ва шу орқали эмоционал-экспрессив мулоҳазаларни акс эттиришда чексиз имкониятлар бериш каби когнитив белгиларни ўзида мужассам этган лирик хронотоп шоирнинг индивидуал услубий изланишлари, дунёқарашини юзага чиқарувчи адабий-эстетик категория сифатида очиб берилган;
қорақалпоқ лирикасида хронотопнинг манбалари халқ оғзаки ижоди намуналаридан ‒ нақл-мақоллар, халқ қўшиқларидан бошланиши, уларда  хронотопнинг ифодаланиши халқона фалсафа, дунёқараш, этнопсихологияга алоқадорлиги, ХИХ асрдаги қорақалпоқ мумтоз лирикасида хронотопнинг биографик, мавсумий турларининг кўпроқ ифодаланганлиги, миллий лирикада ички маконнинг пайдо бўлиши ХИХ аср мумтоз шоирлар ижодида лирик «мен»нинг шаклланиши ва ХХ асрга келиб жаҳон лирикасида хронотоп поетикаси ютуқларининг ўзлаштирилиши билан боғлиқ эканлиги асосланган;
лирик хронотопга анъанавий ва ноанъанавий ёндашувлар асосида шоир услубий ўзига хосликлари нуқтаи назаридан таъриф берилиб, унда бадиий замоннинг чизиқли, ҳозирги, ўтган, келаси замон сингари психологик ва суткалик (айниқса, тун), мавсумий (айниқса, баҳор, куз) сингари циклли,  бадиий маконнинг ички, ташқи, очиқ (йўл сингари), ёпиқ (уй, хона, ётоқхона, қабристон, тобут, тамаки қутиси, ангишвона), чегара (остона, дарвоза, дераза) сингари горизонтал ҳамда осмон, йер сингари вертикал турларининг унумли қўлланилиши асосланган;
лирик шеър ва туркумлар композициясида хронотоп (замон-макон) нуқтаи назаридан замоннинг, топохронос (макон-замон) нуқтаи назаридан маконнинг етакчилик қилиши асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ҳозирги қорақалпоқ лирикасида хронотоп  поетикасини таниқли шоирлар И.Юсупов, Ш.Сейитов, С.Ибрагимов, Б.Генжемуратов асарлари мисолида ўрганиш жараёнида олинган илмий натижалар асосида:  
лирик ҳисларнинг пайдо бўлиш ва юзага чиқиш вақти сифатида шоир ички маконига таъсир этиш, лирик композиция тузиш, замон ва макон бадиий моделининг яратилишини таъминлаш жараёнида ички ҳиссиётларга сингиб кетиш ва шу орқали эмоционал-экспрессив мулоҳазаларни акс эттиришда чексиз имкониятлар бериш каби когнитив белгиларни ўзида мужассам этган лирик хронотоп шоирнинг индивидуал услубий изланишлари, дунёқарашини юзага чиқарувчи адабий-эстетик категория сифатидаги илмий  хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институти томонидан 2017-2020 йилларда бажарилган ФА-Ф-1-005 «Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиётшунослик тарихини тадқиқ қилиш» мавзусидаги лойиҳасини бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2023 йил 5 июлдаги 275/1-сон маълумотномаси). Натижада, миллий шеъриятимизда хронотоп поетикаси бўйича илмий-назарий қарашлар такомиллаштирилган;
қорақалпоқ лирикасида хронотопнинг манбалари халқ оғзаки ижоди намуналаридан ‒ нақл-мақоллар, халқ қўшиқларидан бошланиши, уларда  хронотопнинг ифодаланиши халқона фалсафа, дунёқараш, этнопсихологияга алоқадорлиги, ХИХ асрдаги қорақалпоқ мумтоз лирикасида хронотопнинг биографик, мавсумий турларининг кўпроқ ифодаланганлиги, миллий лирикада ички маконнинг пайдо бўлиши ХИХ аср мумтоз шоирлар ижодида лирик «мен»нинг шаклланиши ва ХХ асрга келиб жаҳон лирикасида хронотоп поетикаси ютуқларининг ўзлаштирилиши билан боғлиқ эканлиги ҳақидаги илмий натижалардан Бердақ номидаги Қорақалпоқ адабиёти тарихи давлат музейида И.Юсупов, Ш.Сейитов, С.Ибрагимов, Б.Генжемуратовларнинг ҳаёти ва ижоди бўйича ўтказилган кўргазма ва экскурс дарсларни ташкил этишда фойдаланилган (Қорақалпоғистон  Республикаси Маданият вазирлигининг 2022 йил 31 марттаги 2-03/408-сон  маълумотномаси). Натижада, миллий адабиётимизда лирик хронотоп, унинг адабий ҳодиса сифатида шаклланиши ва ривожланиши ҳақидаги жамоатчиликнинг адабий тушунчалари кенгайтирилган;
лирик хронотопга анъанавий ва ноанъанавий ёндашувлар асосида шоир услубий ўзига хосликлари нуқтаи назаридан таъриф берилиб, унда бадиий замоннинг чизиқли, ҳозирги, ўтган, келаси замон сингари психологик ва суткалик (айниқса, тун), мавсумий (айниқса, баҳор, куз) сингари циклли,  бадиий маконнинг ички, ташқи, очиқ (йўл сингари), ёпиқ (уй, хона, ётоқхона, қабристон, тобут, тамаки қутиси, ангишвона), чегара (остона, дарвоза, дераза) сингари горизонтал, осмон, йер сингари вертикал турларининг унумли қўлланилиши, лирик шеър ва туркумлар композициясида хронотоп (замон-макон) нуқтаи назаридан замоннинг, топохронос (макон-замон) нуқтаи назаридан маконнинг етакчилик қилиши ҳақидаги назарий хулосалардан Қорақалпоғистон Ёзувчилар уюшмасининг ёш ижодкорларга бағишланган семинар ва маҳорат дарсларини ўтказишда фойдаланилган (Қорақалпоғистон Ёзувчилар Уюшмасининг 2023 йил 12 майдаги 61-сон маълумотномаси). Натижада, ёш ижодкорларнинг лирик хронотопни англаши ва ифодалашдаги бадиий маҳорати, хронотопнинг турлари ҳақидаги тушунчалари такомиллаштирилган.