Шарипова Зебо Бекмуродовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Корхоналарнинг молиявий ҳолатини баҳолаш амалиётини такомиллаштириш”, 08.00.07 – “Молия, пул муомаласи ва кредит”.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.1.PhD/Iqt2223
Илмий раҳбар: Элмуродов Шохжахон Ғайрат ўғли, иқтисодиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент Кимё халқаро университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент Кимё халқаро университети, PhD.03/29.12.2022.I.133.02.
Расмий оппонентлар: Тошмуродова Бувсара Эгамовна, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Жумаев Нодир Хосиятович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Бизнес ва тадбиркорлик олий мактаби.
II. Тадқиқотнинг мақсади корхоналарнинг молиявий ҳолатини баҳолаш амалиётини такомиллаштириш бўйича илмий таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
корхоналарнинг иқтисодий ночорлик ҳолатига тушишини олдини олиш мақсадида уларнинг молиявий ҳолатига таъсир этувчи омиллар таъсир даражасининг меъёрий миқдорлари молиявий ҳолатни сифатли баҳолашнинг “аъло” [2 ≥ AAA ≥ 1,6], “жуда яхши” [1,6 ≥ AA ≥ 1,2], “яхши” [1,2 ≥ A ≥ 0,8], “ижобий” [0,8 ≥ BBB ≥ 0,4], “нормал” [0,4 ≥ BB ≥ 0], “қониқарли” [0 ≥ B ≥ -0,4], “қониқарсиз” [-0,4 ≥ ССС ≥ -0,8], “салбий” [-0,8 ≥ CC ≥ -1,2], “ёмон” [-1,2 ≥ C ≥ -1,6], “критик” [-1,6 ≥ D ≥ -2] шкаласи асосида белгиланган;
Жиззах дон маҳсулотлари корхонаси фаолиятини молиявий соғломлик даражасининг нисбий барқарорлик моделлари асосида баҳолашда дискриминация диапазонларининг “дистресс” (0 ≤ D ≤ 1,23), “кулранг” (1,23 ≤ D ≤ 2,9), “хавфсиз” (2,9 ≤ D) зоналар чегарасини белгилаш орқали хавф зонаси ва банкротлик эҳтимоли асосланган;
корхоналарнинг молиявий ҳолатига макроиқтисодий ўзгаришларнинг таъсир даражасини аниқлаш услуби рискларнинг барча турлари ва уларнинг манбаларини башорат қилиш учун “хавфлар харитаси”ни белгилаш асосида такомиллаштирилган;
корхоналарнинг молиявий ҳолатига макроиқтисодий ўзгаришлар таъсири самарадорлигини оширишнинг 2028 йилга қадар прогноз кўрсаткичлари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Корхоналарнинг молиявий ҳолатини баҳолаш амалиётини такомиллаштириш бўйича ишлаб чиқилган илмий таклиф ва тавсиялар асосида:
корхоналарнинг иқтисодий ночорлик ҳолатига тушишини олдини олиш мақсадида уларнинг молиявий ҳолатига таъсир этувчи омиллар таъсир даражасининг меъёрий миқдорлари молиявий ҳолатни сифатли баҳолашнинг “аъло” [2 ≥ AAA ≥ 1,6], “жуда яхши” [1,6 ≥ AA ≥ 1,2], “яхши” [1,2 ≥ A ≥ 0,8], “ижобий” [0,8 ≥ BBB ≥ 0,4], “нормал” [0,4 ≥ BB ≥ 0], “қониқарли” [0 ≥ B ≥ -0,4], “қониқарсиз” [-0,4 ≥ ССС ≥ -0,8], “салбий” [-0,8 ≥ CC ≥ -1,2], “ёмон” [-1,2 ≥ C ≥ -1,6], “критик” [-1,6 ≥ D ≥ -2] шкаласи асосида белгилаш таклифи Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлиги ҳамда “Жиззахдонмаҳсулотлари” акциядорлик жамияти томонидан амалиётда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2023-йил 23-ноябрдаги 02/09-5-17/646-сонли, “Жиззахдонмаҳсулотлари” акциядорлик жамиятининг 2023 йил 26 октябрдаги 426-сонли маълумотномалари). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида корхонанинг иқтисодий ночор аҳволга келиб қолмаслигини олдини олиш бўйича огоҳлантириш тизими яратилган;
Жиззах дон маҳсулотлари корхонаси фаолиятини молиявий соғломлик даражасининг нисбий барқарорлик моделлари асосида баҳолашда дискриминация диапазонларининг “дистресс” (0 ≤ D ≤ 1,23), “кулранг” (1,23 ≤ D ≤ 2,9), “хавфсиз” (2,9 ≤ D) зоналар чегарасини белгилаш орқали хавф зонаси ва банкротлик эҳтимолини асослаш таклифи Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлиги ҳамда “Жиззахдонмаҳсулотлари” акциядорлик жамияти томонидан амалиётда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2023-йил 23-ноябрдаги 02/09-5-17/646-сонли, “Жиззахдонмаҳсулотлари” акциядорлик жамиятининг 2023 йил 26 октябрдаги 426-сонли маълумотномалари). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида “Жиззахдонмаҳсулотлари” АЖ да RSR ва CОI шкаласи молиявий танглик ҳолатининг аниқ мезонига кўра RSR коэффициенти 1,5 дан 0,5 CОI коэффициенти кўрсаткичлари молиявий ҳолати-соғлом; молиявий инқироз эҳтимоли прогнози-жудаям паст категориясида эканлиги аниқланган;
корхоналарнинг молиявий ҳолатига макроиқтисодий ўзгаришларнинг таъсир даражасини аниқлаш услуби рискларнинг барча турлари ва уларнинг манбаларини башорат қилиш учун “хавфлар харитаси”ни белгилаш асосида такомиллаштириш таклифи Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлиги ҳамда “Жиззахдонмаҳсулотлари” акциядорлик жамияти томонидан амалиётда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2023-йил 23-ноябрдаги 02/09-5-17/646-сонли, “Жиззахдонмаҳсулотлари” акциядорлик жамиятининг 2023 йил 26 октябрдаги 426-сонли маълумотномалари). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида 2018-2021 йилларда жами 279 та бизнес субъектлари Financial Leverage кўрсаткичи ўртача 42,1 фоизни такил этган ва узоқ муддатли инвестициялар ва соф фойданинг 1 фоизга ошиши тадбиркорлик субъектларининг тўлов қобилияти кўрсаткичини мос равишда 0,802 ва 0,101 фоизга ошириш эҳтимоллигини кўрсатган, солиқ юки ва қарз олиш фоиз ставкасининг бир фоизга ошиши корхоналар молиявий барқарорлигини мос равишда 0,296 ва 0,400 фоизга ёмонлашишига олиб келишини кўрсатган;
корхоналарнинг молиявий ҳолатига макроиқтисодий ўзгаришлар таъсири самарадорлигини оширишнинг 2028 йилга қадар ишлаб чиқилган прогноз кўрсаткичларидан Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлиги ҳамда “Жиззахдонмаҳсулотлари” акциядорлик жамияти томонидан амалиётда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигининг 2023-йил 23-ноябрдаги 02/09-5-17/646-сонли, “Жиззахдонмаҳсулотлари” акциядорлик жамиятининг 2023 йил 26 октябрдаги 426-сонли маълумотномалари). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида бизнес фаолиятининг бошқа соҳаларида фаолият олиб бораётган корхоналарнинг молиявий кўрсаткичларини амалиётга жорий этилиши унинг менежментига корхоналарнинг ночор иқтисодий аҳволини олдини олиш бўйича оператив қарорлар қабул қилиш имкони яратилганлиги асосланиб, корхоналарнинг молиявий ҳолатини яхшилаш, уларга ўзларининг фаолиятини кенгайтириш имконини берган.