Рўзиев Яраш Бозоровичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Ноқардош тилларда ўзлаштирмалик ва унинг функсионал-семантик хусусияти», 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси ро'йхатга олинган рақам: В2022.3.DSc/Fil463.
Илмий маслаҳатчи: Зикриллаев Ғани Насруллаевич, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.
ИК фаолият ко'рсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/04.06.2021.Fil.72.03.
Расмий оппонентлар: Жўраева Малоҳат Муҳаммадовна, филология фанлари доктори, профессор; Яхшиев Ашур Абдиевич, филология фанлари доктори, профессор, Сусанне Гüнтҳнер, филология фанлари доктори, профессор (Мюнстер университети, Германия).
Етакчи ташкилот: Урганч давлат университети.    
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ноқардош тилларда ўзга нутқ турларининг  функсионал-семантик хусусиятини аниқлаш орқали уларнинг тил ва нутқдаги о'рнини, лисоний, миллий-маданий, систем-структур, прагматик, когнитив ҳамда коммуникологик табиатини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
чоғиштирилаётган тиллардан немис ва ўзбек тилларига ўзлаштирмаликнинг синтактик ва морфологик тури устиворлиги, рус тилида эса ўзлаштирмаликнинг фақат синтактик тури мавжудлиги боис морфологик ўзлаштирмалик луғавий восита орқали намоён бўлиши аниқланган;
ноқардош тиллардаги ўзлаштирмалик ҳодисасининг қиёсий таҳлилига асосланиб ўзбек адабий тили қурилишининг бош хусусияти тежамкорлик тамойили билан белгиланиши, мазкур ҳодисанинг воқеланиши функсионал-потенсиал ва прагматик, контекстуал ва коммуникатив белгилар орқали шартланганлиги исботланган;
қиёсланаётган тилларда ўзлаштирмалик шаклланишининг лексик-семантик ҳамда мантиқий-грамматик қатламлари ўзаро муносабати фикр ёки пропозициянинг коммуникатив маркази ва концептуал-когнитив манзарасини тасвирлаши, ноқардош тилларда ўзга нутқ турларининг асосини лексик-грамматик воситалар ташкил қилиши микроматн яхлитлиги, мундарижавий когерентлигини таъминлашдаги иштироки мулоқот вазияти билан шартланганлиги асосланган;
чоғиштирилаётган тилларда микроматннинг коммуникатив яхлитлиги, таркибий қисмларининг кетма-кет занжирсимон алоқадан иборат эканлиги, ҳар бир кейинги гап коммуникатив жиҳатдан ўзидан олдинги гапга таяниб ахборотни давом эттирган ҳолда тема-рематик занжир ҳосил қилиши ва микроматн чегарасини белгилаб келиши далилланган;
ўзбек адабий тилида ўзлаштирмалик феъл + -(и)бди, -ади (-йди), -ган,  -ган экан, -ган эмиш, -(а)р экан, -(а)р эмиш, -(а)ётган экан, -(а)ётган эмиш, -адиган (-диган) экан, -адиган (-йдиган) эмиш, -моқчи экан, -моқчи эмиш, -син экан, -син эмиш каби морфологик воситалар; немис тилида эса синтактик-аналитик усуллар (модал феъллар, шарт майли шакллари каби) устиворлигида ифодаланиши далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ноқардош тилларда (немис, рус ва ўзбек тиллари) ўзлаштирмаликнинг функсионал-семантик хусусиятининг воқеланиши тадқиқи бўйича олинган натижалар асосида:
ноқардош тиллардаги ўзлаштирмалик ҳодисасининг қиёсий таҳлилига асосланиб ўзбек адабий тили қурилишининг бош хусусияти тежамкорлик эканлиги, уларнинг юқори функционал потенциалга ва прагматик табиатига эгалиги, контекстуал ва коммуникатив шартланганлигига  оид назарий хулосалардан  Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтида 2017-2020 йилларда бажарилган ФА-Ф1-005 “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиётшунослиги тарихини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал илмий лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2023-йил 29-ноябрдаги  464/1-сон маълумотномаси). Натижада ўзлаштирмалик ҳодисасининг функсионал-семантик хусусиятлари аниқланиб унинг амалда қўлланилиш ҳолатларини умумлаштиришда ҳамда натижаларидан адабиётшунослик, қиёсий адабиётшуносллик, назарий грамматика, стилистика, таржимашунослик, қиёсий типология фанлари бўйича назарий ва амалий машғулотлар ўтказиш, умумий тилшунослик, матн тилшунослиги ва когнитив таржимашунослик соҳаларни янги назарий қарашлар билан бойитишга эришилди;
чоғиштирилаётган тиллардан немис ва ўзбек тилларига ўзлаштирмаликнинг синтактик ва морфологик тури устиворлиги, рус тилида эса ўзлаштирмаликнинг фақат синтактик тури мавжудлиги боис морфологик ўзлаштирмалик луғавий восита орқали намоён бўлишига оид назарий ва амалий материаллардан Самарқанд давлат чет тиллар институтида 2016-2018 йилларда амалга оширилган Европа Иттифоқининг Эрасмус+ дастури 561624-ЕРР-1-2015-УК-ЭППКА2-CБҲЕ-СП-ЭРАСМУС + CБҲЕ ИМЕП: “Ўзбекистонда олий таълим тизими жараёнларини модернизациялаш ва халқаролаштириш” мавзусидаги инновацион тадқиқот лойиҳасини бажаришда фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023-йил 25-январдаги 127/30.02.01- сон маʼлумотномаси). Натижада олий таълим тизимида ўқитувчи ва талабаларнинг тилшунослик, бадиий ва лингвистик таржимашунослик борасидаги билимларини ошириш ҳамда таълим тизими жараёнини мустаҳкамлаш ва халқаролаштириш мақсадида яратилган услубий қўлланмалар ишлаб чиқишда янги ёндашувлар сифатида тилнинг руҳий-ижтимоий ҳодиса эканлиги ва ўзбек тилининг халқаро нуфузини оширишга хизмат қилган;
қиёсланаётган тилларда ўзлаштирмалик шаклланишининг лексик-семантик ҳамда мантиқий-грамматик қатламлари ўзаро муносабати фикр ёки пропозициянинг коммуникатив маркази ва концептуал-когнитив манзарасини тасвирлашига доир назарий ва амалий материаллардан Самарқанд давлат чет тиллар институтида И-204-4-5 “Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этиш” мавзусидаги инновацион тадқиқот лойиҳасини бажаришда фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023-йил 25-январдаги 128/30.02.01-сон маʼлумотномаси). Натижада ўзлаштирмаликни ифодаловчи морфологик воситаларнинг мазмунини, аниқроғи лисоний хусусиятининг воқеланиши ҳамда бу хусусиятнинг матн таъсирида ўзгаришини гап ва микроматн доирасида очиб бериш каби тадқиқот хулосаларидан мутахассислик фанлардан ахборот-коммуникацион технологиялари ёрдамида виртуал ресурслар яратишда фойдаланилпфт;
чоғиштирилаётган тилларда микроматннинг коммуникатив яхлитлиги, таркибий қисмларининг кетма-кет занжирсимон алоқадан иборат эканлиги, ҳар бир кейинги гап коммуникатив жиҳатдан ўзидан олдинги гапга таяниб ахборотни давом этиб тема-рематик занжир ҳосил қилиб микроматн чегарасини белгилаб келишига доир хулосалардан Ўзбекистон телерадиоканали ДМ таркибидаги “Фореигн лангуаге” телеканали Диалог кўрсатуви ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпаниясининг 2023-йил 27-январдаги 02-05-134-сон маълумотномаси).  Натижада мазкур илмий-тадқиқот хулосалари телекўрсатувнинг мазмунан мукаммаллашуви, илмий далилларга бой бўлиши, кўрсатувнинг оммабоплигини таъминлаган.