Сайидолимов Жавохирбек Бахтиёржон ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Агиографик асарларнинг бадиий хусусиятлари ва ғоявий-фалсафий талқинлар (“Қисаси Рабғузий” ва “Тарихи анбиё ва ҳукамо” асарлари мисолида)”, 10.00.02 – Ўзбек адабиёти  (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.PhD/Fil3355.
Илмий раҳбар: Жўраев Ҳабибулла Абдусаломович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Қобилова Зебохон Бакиривна, филология фанлари доктори, профессор; Абдуллаева Дилдорахон Зумратбековна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек адабиётида яратилган агиографик манбаларни ўрганиш, мазкур турдаги асарларнинг умумий ва фарқли жиҳатларини кўрсатиш, ҳамда бу типдаги адабиёт намуналарининг жанр ва шаклий жиҳатларини очиб беришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
мумтоз адабиётнинг салмоқли қисмини ташкил этган агиографик асарларнинг генезиси, атама атрофидаги назарий қарашлар, мазкур асарларнинг ривожланиш тарихини текшириш кейинчалик, ижтимоий-сиёсий ҳодисалар натижасида исломий қадриятларнинг ҳудудлари кенгайишига ҳам хизмат қилганлиги, турли даврларда яратилган асарларда тафовутлар билан бирга муштарак жиҳатлар ҳам мавжуд бўлганлиги, улар, энг аввало, инсон қадр-қиммати ва шаънини ҳимоя қилиш, улуғлаш, эзгуликка тарғиб қилиш воситасига ҳам айланганлиги аниқланган;
жаҳон адабиётшунослигида мазкур асарлар кўп ҳолларда макро (соф) ва микро агиографик асарлар сифатида эътироф этилган бўлса, мумтоз адабиётимизда яратилган мазкур турдаги асарларни катта, ўрта ва кичик агиографик асарлар сифатида уч гуруҳга бўлиниши, шакл, мазмун ҳамда композицион жиҳатдан фарқланиши далилланган;
турли ҳудуд ва ижтимоий вазиятларда юзага келган агиографик асарлар дастлабки даврларда диний тушунчаларни катта ҳудудларга ёйишга хизмат қилганлиги, ижтимоий-сиёсий ҳаётга ҳам ўз таъсирини кўрсатганлиги, диний тушунчалар инсон қалби ва онгига таъсир ўтказа бошлаганлиги, адабиётнинг бадиий-эстетик кучи ёрдамида маънавий-маърифий тарбия воситасига айланганлиги исботланган;
туркий адабиётда яратилган агиографик асарларнинг дастлабки намунаси бўлган “Қисаси Рабғузий” диний-маърифий, тарихий-бадиий, ахлоқий-тарбиявий хусусиятлари билан адабиётимиз тарихида алоҳида ўринга эга эканлиги, асар композицион қурилишида қисса, ҳикоят, латифа, муножот, ҳикмат ва бошқа қатор адабий жанрлар ва шаклларнинг дастлабки гўзал намуналарининг келтирилиши, халқ оғзаки ижодига хос хусусиятлари асарнинг таъсирчанлигини янада оширганлиги, ижодкор томонидан қисса ҳамда ҳикоятларни маҳорат билан ягона сюжет атрофида бирлаштирилганлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. агиографик асарнинг бадиий хусусиятлари ва ғоявий-фалсафий талқинлар бўйича олиб борилган тадқиқот натижаларидан:
мумтоз адабиётнинг салмоқли қисмини ташкил этган агиографик асарларнинг генезиси, атама атрофидаги назарий қарашлар, мазкур асарларнинг ривожланиш тарихини текшириш кейинчалик, ижтимоий-сиёсий ҳодисалар натижасида исломий қадриятларнинг ҳудудлари кенгайишига ҳам хизмат қилганлиги, турли даврларда яратилган асарларда тафовутлар билан бирга муштарак жиҳатлар ҳам мавжуд бўлганлиги, улар, энг аввало, инсон қадр-қиммати ва шаънини ҳимоя қилиш, улуғлаш, эзгуликка тарғиб қилиш воситасига ҳам айланганлигига оид натижа ва хулосалардан “Имконияти чекланган болалар ижтимоий-маданий фаолиятининг бадиий-ижодиёт воситалари асосида назарий ва амалий такомиллашуви” №ОТ–Ф-1-100 фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Фарғона давлат университетининг 2023-йил 30-июндаги 01-2327-сон маълумотномаси). Натижада имконияти чекланган ёшларнинг соғлом эстетик дидини ва бадиий ижодкорлигини ривожлантириш ҳамда маънавий-ахлоқий сифатларни, инсоний туйғуларни шакллантиришга эришилган;
туркий адабиётда яратилган агиографик асарларнинг дастлабки намунаси бўлган “Қисаси Рабғузий” диний-маърифий, тарихий-бадиий, ахлоқий-тарбиявий хусусиятлари билан адабиётимиз тарихида алоҳида ўринга эга эканлиги, асар композицион қурилишида қисса, ҳикоят, латифа, муножот, ҳикмат ва бошқа қатор адабий жанрлар ва шаклларнинг дастлабки гўзал намуналарининг келтирилиши, халқ оғзаки ижодига хос хусусиятлари асарнинг таъсирчанлигини янада оширганлиги, ижодкор томонидан қисса ҳамда ҳикоятларни маҳорат билан ягона сюжет атрофида бирлаштирилганлиги хусусидаги хулоса ва материалларидан 2023-йилда Фарғона вилоят телерадиокомпаниясининг “Хайрли кун”, “Жондан азиз”, “Маънавият сарчашмаси” кўрсатувлари ҳамда “Ёшлар кундалиги” радиоешиттиришларида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Миллий телерадиокомпанияси Фарғона вилояти телерадиокомпаниясининг 2023-йил 12-июндаги 01-02/126-сон маълумотномаси). Натижада кўрсатув ҳамда радиоешиттиришларда берилган илмий натижалар томошабин ва тингловчиларнинг агиографик асарлар бўйича билимларининг ошишига хизмат қилган;
турли ҳудуд ва ижтимоий вазиятларда юзага келган агиографик асарлар дастлабки даврларда диний тушунчаларни катта ҳудудларга ёйишга хизмат қилганлиги, ижтимоий-сиёсий ҳаётга ҳам ўз таъсирини кўрсатганлиги, диний тушунчалар инсон қалби ва онгига таъсир ўтказа бошлаганлиги, адабиётнинг бадиий-эстетик кучи ёрдамида маънавий-маърифий тарбия воситасига айланганлигига оид натижа ва хулосалардан 2023-йилда Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлиги Фарғона вилоят бўлими фаолиятида ёш авлодни ҳар томонлама баркамол қилиб тарбиялаш, ёшлар ўртасида ҳуқуқбузарлик ва жиноятларнинг олдини олишга қаратилган чора-тадбирлар режасини ишлаб чиқиш ҳамда тарғибот-ташвиқот ишлари учун маърузалар тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Ёшлар сиёсати ва спорт вазирлиги ҳузуридаги Ёшлар ишлари агентлигининг 2023-йил 12-июндаги 02-22/385-сон маълумотномаси). Натижада чора-тадбирлар режаси ва тарғибот маърузалари илмий асослар, ёшлар руҳиятига оид таҳлилий материаллар билан бойитилган.