Зиятов Мухаммад Намазовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Мактабгача ёшдаги болаларни жисмоний тарбия машғулатлари асосида эгилувчанлик сифатларини ривожлантиришни оптималлаштириш техналогиялари”, 13.00.04–Жисмоний тарбия, спорт машғулотлари, соғломлаштириш ва адаптив жисмоний тарбия назарияси ва методикаси (педагогика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.4.PhD/Ped2022.
Илмий раҳбар: Ҳайдаров Бахтиёр Тожиевисҳ, педагогика фанлари номзоди, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.
Илмий Кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, DSc.03/30.12.2019.Ped.28.01.
Расмий оппонентлар: Алламуратов Шухратулла Иноятович, биология фанлари доктори, профессор; Хуррамов Жасур Куйлиевич, педагогика фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Навоий давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади дифференциал статик-стретчинг махсус жисмоний машқлар воситалари ёрдамида мактабгача ёшдаги болаларнинг эгилувчанлик сифатини ошириш бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
6-7 ёш болаларнинг егилувчанлик сифатларини ошириш учун ёшга мос изотон егилувчанликни шакллантиришга қаратилган консентрацияли (ҳаракат ва диққат), дифференсиал (фарқли услуб), ауторефлекс (ўз-ўзига рефлекс таъсир қилиш) махсус жисмоний машқларини киритиш ҳисобига гавда тузилишини мақсадли ривожлантириш имконияти оширилган;
мактабгача ёш болаларнинг морфологик ривожланганлик даражасидан келиб чиқиб, “сектион” (бўлимларга ажратиб) ёндашув орқали мушаклар егилувчанлиги бир пайтда бажартирилганда майда моторикани ривожлантирувчи ритморластик машқларда ритм ва рластика бир хил ритмда бажартириш натижасида “болалар стретчинг” (егилувчанлик дастури) машғулотлари индивидуллаштирилган;
6-7 ёш болалар организмининг морфофунксионал ва адартив (мослашиш) “манируляцион” таъсири доирасида умуртқа роғонаси мушак эгилувчанлигини (уйғун ривожланиши учун) регрессив (тенг) ривожлантиришга қаратилган “флехибилитй кидс” номли (махсус усул) болалар шейрингини ишлаб чиқиш билан “wармеринг” (мушак қиздириш) диагностикаси такомиллаштирилган;
мактабгача ёшдаги болаларни суяк мустаҳкамлигини ошириш учун “Стронг боне” машқлар орасида ёшга мос бўғим ҳаракатчанлиги даражасига кўра йўналишли-кўмакчи “Болалар атлетик гимнастикаси” (таянч-ҳаракат тизмини стимулловчи) машқларида оёқ ва қўллар ҳаракати бир хил ривожлантирувчи асинхрон ва ациклик (ўнг ва чап томон мутаносиблиги) йўналишини қўллаган ҳолда егилувчанлик сифатини ошириш имконияти кенгайтирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Мактабгача ёшдаги болаларни эгилувчанлик сифатларини ошириш воситалари ва услубларини такомиллаштириш воситалари ва дастури амалда жорий этилган, мактабгача ёшдаги болаларни жисмоний тарбиялашда функсионал ривожланиши, жисмоний ривожланиши, жисмоний тайёргарлик натижаларини қиёсий таҳлил қилиш асосида:
6-7 ёш болаларнинг егилувчанлик сифатларини ошириш учун ёшга мос изотон егилувчанликни шакллантиришга қаратилган консентрацияли (ҳаракат, диққат), дифференсиал (фарқли услуб), ауторефлекс (ўз-ўзига рефлекс таъсир қилиш) махсус жисмоний машқларини киритиш ҳисобига гавда тузилиши хусусиятлари бўйича таклифлар “Мактабгача та'лимда жисмоний тарбия назарияси ва методикаси” номли ўқув қўлланма мазмунига сингдирилган (Самарқанд давлат университети кенгашининг 2020-йил 29-февралдаги 7-сон қарорига асосан 140-рақамли нашр рухсатномаси). Натижада 3-7 ёшли болаларнинг мушак егилувчанлиги кўрсаткичлари 11% га ортганлиги аниқланган;
мактабгача ёш болаларнинг морфологик ривожланганлик даражасидан келиб чиқиб, “сектион” (бўлимларга ажратиб) ёндашув орқали мушаклар егилувчанлиги бир пайтда бажартирилганда майда маторикани ривожлантирувчи ритморластик машқларда ритм ва рластика бир хил ритмда бажартириш натижасида “болалар стретчинг” (егилувчанлик дастури) машғулотлари бўйича таклифлар “Мактабгача таълим ташкилотларида дастлабки гимнастика” номли ўқув қўлланма мазмунига сингдирилган (Самарқанд давлат университети кенгашининг 2020-йил 29-сентябрдаги 2-сон қарорига асосан 217-рақамли нашр рухсатномаси). Натижада болаларнинг жисмоний сифатлари 12-14% га яхшиланган;
6-7 ёш болалар организмининг морфофунксионал ва адартив (мослашиш) “манируляцион” таъсири доирасида умуртқа роғонаси мушак эгилувчанкигини регрессив (тенг) ривожлантиришга қаратилган “флехибилитй кидс” номли (махсус усул) болалар шейрингини ишлаб чиқиш билан “wармеринг” (мушак қиздириш) диагностикаси такомиллаштириш қўллаш бўйича таклифлар “Мактабгача таълим ташкилотларида жисмоний тарбия назарияси” номли ўқув қўлланма мазмунига сингдирилган (Самарқанд давлат университети кенгашининг 2020-йил 29-февралдаги 7-сон қарорига асосан 140-рақамли нашр рухсатномаси). Натижада болаларнинг егилувчанлик имкониятлари 16% га яхшиланганлиги аниқланган;
мактабгача ёшдаги болаларни суяк мустаҳкамлигини ошириш учун “Стронг боне” машқлар орасида ёшга мос бўғим ҳаракатчанлиги даражасига кўра йўналишли-кўмакчи “Болалар атлетик гимнастикаси” (таянч-ҳаракат тизмини стимулловчи) машқларида оёқ ва қўллар ҳаракатларини бир ҳил ривожлантирувчи асинхрон ва ациклик (ўнг ва чап томон мутаносиблиги) йўналишини қўллаган ҳолда мактабгача ёшдаги болалар учун “Мактабгача таълимда дастлабки гимнастика машғулотларини ташкил етиш” жисмоний тарбия ва срорт йўналиши бўйича ўқув қўлланмаси ва фани амалиётга жорий етилган (Мактабгача таълим ташкилотлари директорлари ва мутахассисларини қайта тайёрлаш ва уларни малакасини ошириш институтининг 2022-йил 13-сентабрдаги 03/1-6-405-сон маълумотномаси). Натижада, 6-7 ёшли болаларда функсионал кўрсаткичлар 5,32% га ривожланганлиги кузатилган.