Kasimova Ra’no Raxmatulloevnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): «Bevosita o‘girmalarda muallif va tarjimon psixologiyasi (ingliz hamda o‘zbek mutarjimlari faoliyati misolida», 10.00.06 – Qiyosiy adabiyotshunoslik, chog‘ishtirma tilshunoslik va tarjimashunoslik (filologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro'yxatga olingan raqam: B2022.3.DSc/Fil462.
Ilmiy maslahatchi: O‘raeva Darmon Saidaxmedovna, filologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Buxoro davlat universiteti.
IK faoliyat ko'rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Buxoro davlat universiteti, DSc.03/04.06.2021.Fil.72.03.
Rasmiy opponentlar: Shirinova Raima Hakimovna, filologiya fanlari doktori, professor; Xayrullaev Xurshid Zaynievich, filologiya fanlari doktori, professor, Umarova Maxliyo Yunusovna, filologiya fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Samarqand davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi bevosita o‘girmalarda muallif va tarjimon psixologiyasini ingliz hamda o‘zbek mutarjimlari faoliyati misolida ochib berish, bog‘liqligini aniqlash hamda ilmiy asoslashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
jahon adabiyotshunosligida psixologiya, adabiyot psixologiyasi, adabiyotda psixologiya, protensiya, retensiya tushunchalarining mazmun-mohiyati va ularning tarjimashunoslikka tatbiqi, psixologik haqiqatning badiiy asar izchilligini rivojlantirishi, adabiyotshunoslik, psixologiya, tarjimashunoslik sohalarining integratsiyasi hamda ular o‘rtasida juda yaqin munosabatlar mavjudligi dalillangan;
tarjimonning psixologiyasiga oid idrok etish (perception), tahlil qilish (regulation) va taqdim etish (presentation) ko‘nikmalarini talqin etuvchi murakkab faoliyat hisoblangan tarjima jarayoni tadqiqi introspektiv va retrospektiv, translog dasturi va triangulyasiya, metodlar integratsiyasining ommalashuvi va ay-trekking, idrok va atrof muhit uyg‘unlashuvi singari to‘rt bosqichda amalga oshirilgani asoslangan;
psixologiyaning adabiyotda aks ettirilishi, badiiy adabiyotning tarjimalarda ifodalanishi, o‘girmalarning tarjima tili resipientiga ta’siri, tarjimon – kitobxon, tarjimon – izohlovchi (sharhlovchi), tarjimon – muallif vazifasi, asliyat va tarjima matni ruhiyati ijtimoiy-siyosiy, madaniy, diniy qarashlar, geografik joylashuv, gender munosabatlar, estetik mafkura bilan bog‘liqligi isbotlangan;
beshik bilan bog‘liq allalar, motam allalari, nikoh to‘yi yor-yorlari, motam yor-yorlari hamda mumtoz adabiyot namunalarining asliyati va tarjimasida xalq e’tiqodiy qarashlari, kognitiv va nokognitiv jihatlar, lokal va global strategiyalar, muallif va mutarjim psixologiyasi kontrastiv yoritilib, ruhiy yaqinlik va uslubiy mushtaraklik, individuallik holatlari aniqlangan;
XX asr o‘zbek kichik nasriy asarlarining va ilk romanlarining asliyatida muallif psixologiyasi hamda ularning bevosita ingliz tili o‘girmalarida tarjimon idrokiga oid subektiv va lingvistik material bilan bog‘liq obektiv faktorlarning tarjimon psixologiyasiga ta’siri, muallif – qahramon – kitobxon – tarjimon – tarjima tili resipienti munosabati asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Bevosita o‘girmalarda muallif va tarjimon psixologiyasi bilan bog‘liq xususiyatlarni ochib berish, ularni asliyatdan tarjima qilish muammolarini tahlil qilish yuzasidan olingan ilmiy natijalar asosida:
jahon adabiyotshunosligida psixologiya, adabiyot psixologiyasi, adabiyotda psixologiya, protensiya, retensiya tushunchalarining mazmun-mohiyati va ularning tarjimashunoslikka tatbiqi, psixologik haqiqatning badiiy asar izchilligini rivojlantirishi, adabiyotshunoslik, psixologiya, tarjimashunoslik sohalarining integratsiyasi hamda ular o‘rtasida juda yaqin munosabat mavjudligiga oid nazariy xulosalardan Buxoro davlat universitetida 2017-2020-yillarda bajarilgan OT-F-1-002 – “Yoshlarda milliy g‘oya va mafkuraviy immunitetni shakllantirishning psixologik mexanizmlari” mavzusidagi fundamental ilmiy loyihani bajarishda foydalanilgan (Buxoro davlat universitetining 2023-yil 7-sentyabrdagi 04/2621-son ma’lumotnomasi). Natijada bevosita ingliz tiliga o‘girilgan o‘zbek asarlari tarjimasi bilan bog‘liq masalalar qiyosiy aspektda o‘rganilib, echimlari tavsiya qilingan;
tarjimonning psixologiyasiga oid idrok etish (perception), tahlil qilish (regulation) va taqdim etish (presentation) ko‘nikmalarini talqin etuvchi murakkab faoliyat hisoblangan tarjima jarayoni tadqiqi introspektiv va retrospektiv, translog dasturi va triangulyasiya, metodlar integratsiyasining ommalashuvi va ay-trekking, idrok va atrof muhit uyg‘unlashuvi singari to‘rt bosqichda amalga oshirilgani yuzasidan keltirilgan xulosalardan Buxoro davlat universitetida 2021-2022-yillarga mo‘ljallangan PZ-202005236 “”Oila psixologiyasi” fanidan multimedia mahsulotlarini yaratish” mavzusidagi innovatsion loyihada foydalanilgan (Buxoro davlat universitetining 2023-yil 7-sentyabrdagi 04/2619-son ma’lumotnomasi). Natijada o‘zbek asarlarining asliyatdan ingliz tiliga tarjima qilinishi bilan bog‘liq muammolarni bartaraf etish yo‘llari ishlab chiqilgan;
psixologiyaning adabiyotda aks ettirilishi, badiiy adabiyotning tarjimalarda ifodalanishi, o‘girmalarning tarjima tili resipientiga ta’siri, tarjimon – kitobxon, tarjimon – izohlovchi (sharhlovchi), tarjimon – muallif vazifasi, asliyat va tarjima matni ruhiyati ijtimoiy-siyosiy, madaniy, diniy qarashlar, geografik joylashuv, gender munosabatlar, estetik mafkuraning tarjimon psixologiyasiga ta’siri bilan bog‘liq hamda XX asr o‘zbek kichik nasriy asarlarining, ilk romanlarining asliyatida muallif psixologiyasi hamda ularning bevosita ingliz tili o‘girmalarida tarjimon idrokiga oid subektiv va lingvistik material bilan bog‘liq obektiv faktorlarning tarjimon psixologiyasiga ta’siri, muallif – qahramon – kitobxon – tarjimon – tarjima tili resipienti munosabatiga doir xulosa va natijalardan International Online Copyright Office tashkilotining 2019-yil 04- iyuldagi №EC-01-002401 patenti asosida 5120100 – Filologiya va tillarni o‘qitish (ingliz tili), 5111400 ¬– Xorijiy til va adabiyoti (ingliz tili), 5611500 – Gid hamrohligi va tarjimonlik faoliyati (ingliz tili), 5112200 – Maktabgacha va boshlang‘ich ta’limda xorijiy til (ingliz tili) bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari talabalari, 70230502 – Adabiyotshunoslik (ingliz adabiyoti) magistratura mutaxassisligi uchun yaratilgan “Etnografizmlarning o‘zbekcha-inglizcha izohli lug‘ati” (Uzbek-English Explanatory Dictionary of Ethnographisms)ni yaratishda foydalanilgan (Buxoro davlat universitetining 2023-yil 12-oktyabrdagi 01-04/3551-son ma’lumotnomasi). Natijada badiiy adabiyotlar tarjimasi nazariyasi va amaliyoti, tarjima nazariyasi va amaliyoti, badiiy, yozma, sinxron tarjima nazariyasi va amaliyoti fanlarining amaliy qismi boyitilgan;
beshik bilan bog‘liq allalar, motam allalari, nikoh to‘yi yor-yorlari, motam yor-yorlari hamda mumtoz adabiyot namunalarining asliyati va tarjimasida xalq e’tiqodiy qarashlari, kognitiv va nokognitiv jihatlar, lokal va global strategiyalar, muallif va mutarjim psixologiyasi kontrastiv yoritilib, ruhiy yaqinlik va uslubiy mushtaraklik, individuallik holatlariga doir nazariy xulosalardan Samarqand davlat chet tillar institutida Evropa Ittifoqi tomonidan Erasmus + dasturining 2016-2018-yillarga mo‘ljallangan 561624-ERR-1-2015-UK-EPPKA2-CBHE-SP-ERASMUS + CBHE IMEP: “O‘zbekistonda oliy taʼlim tizimi jarayonlarini modernizatsiyalash va xalqarolashtirish” nomli innovatsion tadqiqotlar loyihasida foydalanilgan (Samarqand davlat chet tillar institutining 2023-yil 10-oktyabrdagi 714/02-son ma’lumotnomasi). Natijada ingliz hamda o‘zbek mutarjimlari bevosita o‘girgan o‘zbekcha asarlarda muallif va mutarjim psixologiyasi, tarjima jarayoni tadqiqiga oid nazariy qarashlar bilan adabiyotshunoslik, tarjimashunoslik fanlari asoslarini modernizatsiya qilish imkoni yaratilgan;
XX asr o‘zbek kichik nasriy asarlarining, ilk romanlarining asliyatida muallif psixologiyasi hamda ularning bevosita ingliz tili o‘girmalarida tarjimon idrokiga oid subektiv va lingvistik material bilan bog‘liq obektiv faktorlarning tarjimon psixologiyasiga ta’siri, muallif – qahramon – kitobxon – tarjimon – tarjima tili resipienti munosabati bilan bog‘liq xulosa va natijalardan Buxoro viloyat teleradiokompaniyasining “Najot bilimda”, “Assalom, Buxoro” ko‘rsatuvlari, “Buxoro” radiosining “Ta’limdagi muammolar” radioeshittirishlari ssenariylarini tayyorlashda foydalanilgan (Buxoro viloyati teleradiokompaniyasi 2023-yil 21-sentyabrdagi 02-09-268-son ma’lumotnomasi). Natijada ko‘rsatuvlar ilmiy-ommabopligining ta’minlanishiga, ilmiy manbalar bilan boyitilishiga va teletomoshabinlarning ushbu soha yuzasidan bilimlarini oshirishga erishilgan.
