Asqarova Manzura Avazbekovnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I.Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Ona tili va o‘qish savodxonligini o‘qitish jarayonida xalqaro baholash dasturlaridan foydalanishning metodik asoslarini takomillashtirish (PISA va PIRLS dasturlari misolida), 13.00.02-Ta’lim va tarbiya nazariyasi va metodikasi (ona tili) (pedagogika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: № B2023.3.DSc/Ped 620
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Namangan davlat pedagogika instituti.
Ilmiy rahbar: Xodjaev Begzod Xudoyberdievich, pedagogika fanlari doktori, professor.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Chirchiq davlat pedagogika universiteti, DSc.03/30.04.2021.Ped.82.01.
Rasmiy opponentlar: Matchonov Safo Murodovich, pedagogika fanlari doktori, professor; Mavlonova Klaraxon Mahmudovna, pedagogika fanlari doktori, dotsent; Hamroev Alijon Ro‘ziqulovich, pedagogika fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Guliston davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II.Tadqiqotning maqsadi ona tili va o‘qish savodxonligini o‘qitish jarayonida xalqaro baholash dasturlaridan foydalanishning metodik asoslarini takomillashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ona tili va o‘qish savodxonligini o‘qitish jarayonida xalqaro baholash dasturlaridan foydalanishning metodik jihatlari o‘quvchilarning predmet yoki hodisani tarkibiy qismlarga, fikriy tasavvurda va moddiy modellashtirish asosida ajratishga asoslangan fikrlash jarayonining reproduktiv, produktiv, yuqori ijodiy darajalarini o‘quv mashg‘ulotlari mazmuniga doir etarli dalillarni saralash, fikrlash, xulosalarni tavsiflashga o‘rgatish asosida takomillashtirilgan;
ona tili va o‘qish savodxonligini o‘qitish jarayonida xalqaro baholash dasturlaridan foydalanishning didaktik modeli o‘quvchilarning o‘quv faoliyatida o‘qish va matnni tushunish orqali axborotlardan xabardor bo‘lish, ulardan foydalanish, muhim va zarur axborotlarni ajrata olish, eksteriorizatsiya va ijtimoiy-pedagogik interiorizatsiya tamoyillariga asoslangan o‘quv topshiriqlariga echimlar topish, amaliyotda qo‘llash mutanosibligini tizimli baholash asosida takomillashtirilgan;
ona tili va o‘qish savodxonligini o‘qitish jarayonida xalqaro baholash dasturlaridan foydalanishda o‘quvchilarning mantiqiy va tanqidiy fikrlash darajalarini didaktik tashxislashning metodik komponentlari bilimlarni tizimlashtirish, o‘z ustida ishlash, mustaqil tayyorgarlik bloklari bilan o‘zlashtirgan o‘quv materialining ilmiylik, tushunarlilik, aniqlik, ishonchlilik, mukammallik, chuqurlik, tizimlilik tamoyillari asosida yuqori yakuniy natijaga erishishni ta’minlovchi adaptiv aloqadorligi reproduktivligini ta’minlash asosida takomillashtirilgan;
o‘quvchilarning o‘qish va matnni tushunish orqali axborotlardan xabardor bo‘lish ko‘nikmalarini aniqlashning intellektual, motivatsion, innovatsion mezonlari ma’lumotlarni qayta ishlash, saqlash hamda uzatish uchun mo‘ljallangan o‘zini o‘zi baholash, rivojlantirish kabi refleksiv ko‘nikma va bilimlarni intensiv rivojlantiruvchi kognitiv yondashuvlar asosida aniqlashtirilgan;
ona tili va o‘qish savodxonligini o‘qitish jarayonida xalqaro baholash dasturlaridan foydalanishning metodik ta’minoti ta’lim dasturlarining ichki birligini ta’minlash, shuningdek, turli dasturlarni bevosita yaxlit holda birlashtirish imkonini beradigan o‘quv fanlarining integratsion mazmuni o‘rtasidagi reproduktiv aloqadorlikni aniq fikrga asoslangan holda mantiqiy umumlashmalar hosil qilish uyg‘unligini ta’minlash asosida takomillashtirilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Ona tili va o‘qish savodxonligini o‘qitish jarayonida xalqaro baholash dasturlaridan foydalanishning metodik asoslarini takomillashtirish bo‘yicha ilmiy-tadqiqot natijalari asosida:
ona tili va o‘qish savodxonligini o‘qitish jarayonida xalqaro baholash dasturlaridan foydalanishning metodik jihatlari o‘quvchilarning predmet yoki hodisani tarkibiy qismlarga, fikriy tasavvurda va moddiy modellashtirish asosida ajratishga asoslangan fikrlash jarayonining reproduktiv, produktiv, yuqori ijodiy darajalarini o‘quv mashg‘ulotlari mazmuniga doir etarli dalillarni saralash, fikrlash, xulosalarni tavsiflashga o‘rgatish asosida takomillashtirishga doir takliflardan oliy ta’lim muassasalari talabalari uchun “Umumiy pedagogika” darsligini ishlab chiqishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 2024 yil 4-martdagi 55-sonli buyrug‘i, 55157-raqamli guvohnoma). Natijada, ta’lim jarayonida xalqaro baholash dasturlaridan foydalanish metodikasini takomillashtirishga erishilgan;
ona tili va o‘qish savodxonligini o‘qitish jarayonida xalqaro baholash dasturlaridan foydalanishning didaktik modeli o‘quvchilarning o‘quv faoliyatida o‘qish va matnni tushunish orqali axborotlardan xabardor bo‘lish, ulardan foydalanish, muhim va zarur axborotlarni ajrata olish, eksteriorizatsiya va ijtimoiy-pedagogik interiorizatsiya tamoyillariga asoslangan o‘quv topshiriqlariga echimlar topish, amaliyotda qo‘llash mutanosibligini tizimli taxlil qilish asosida takomillashtirishga doir taklif va tavsiyalardan “Pedagogik mahorat asoslari” darsligini ishlab chiqishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 2023 yil 25-avgustdagi 391-sonli buyrug‘i, 391317-raqamli guvohnoma). Natijada, o‘qituvchilarda xalqaro baholash dasturlaridan foydalanish kompetensiyasini rivojlantirishga erishilgan;
ona tili va o‘qish savodxonligini o‘qitish jarayonida xalqaro baholash dasturlaridan foydalanishda o‘quvchilarning mantiqiy va tanqidiy fikrlash darajalarini didaktik tashxislashning metodik komponentlari bilimlarni tizimlashtirish, o‘z ustida ishlash, mustaqil tayyorgarlik bloklari bilan o‘zlashtirgan o‘quv materialining ilmiylik, tushunarlilik, aniqlik, ishonchlilik, mukammallik, chuqurlik, tizimlilik tamoyillari asosida yuqori yakuniy natijaga erishishni ta’minlovchi adaptiv aloqadorligi reproduktivligini ta’minlashga hamda tizimli yondashuv asosida o‘quvchilarning o‘qish va matnni tushunish orqali axborotlardan xabardor bo‘lish ko‘nikmalarini aniqlashning intellektual, motivatsion, innovatsion mezonlari ma’lumotlarni qayta ishlash, saqlash hamda uzatish uchun mo‘ljallangan o‘zini o‘zi baholash, rivojlantirish kabi refleksiv ko‘nikma va bilimlarni intensiv rivojlantiruvchi kognitiv yondashuvlar asosida aniqlashtirishga doir takliflardan O‘zbekiston Milliy universitetida 2021-2022 yillar davomida bajarilgan A-OT-2021-461-sonli “Umumta’lim muassasalarida moliyaviy savodxonlik asoslari va qimmatli qog‘ozlar bozorini o‘rganish bo‘yicha multimedia texnologiyalariga asoslangan o‘quv kursi platformasini yaratish” mavzusidagi fundamental ilmiy tadqiqot loyihasi doirasida foydalanilgan ( Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universitetining 2023 yil 1 noyabrdagi 04/11-7229-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, o‘quvchilarning ona tili va o‘qish savodxonligi, matnni tushunish, mantiqiy tafakkur qilish, tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga erishilgan;
ona tili va o‘qish savodxonligini o‘qitish jarayonida xalqaro baholash dasturlaridan foydalanishning metodik ta’minoti ta’lim dasturlarining ichki birligini ta’minlash, shuningdek, turli dasturlarni bevosita yaxlit holda birlashtirish imkonini beradigan o‘quv fanlarining integratsion mazmuni o‘rtasidagi reproduktiv aloqadorlikni aniq fikrga asoslangan holda mantiqiy umumlashmalar hosil qilish uyg‘unligini ta’minlash asosida takomillashtirishga doir taklif va tavsiyalardan “Ijtimoiy pedagogika” darsligini ishlab chiqishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 2024 yil 4-martdagi 55-sonli buyrug‘i, 55158-raqamli guvohnoma). Natijada, ta’lim jarayonida xalqaro baholash dasturlaridan foydalanishning metodik ta’minoti boyitilgan.
