Хатамова Дилшода Нармуратовнанинг
фан доктори (DSc) диссертация ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ресурс тежовчи технологияларни ишлаб чиқиш асосида бурғилаш ускуналарининг самарали эксплуатациясининг илмий асослари», 04.00.16 – Кончилик машиналари (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.DSc/Т661.
Илмий маслаҳатчи: Абдуазизов Набижон Азаматович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Навоий давлат кончилик ва технологиялар университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Навоий давлат кончилик ва технологиялар университети, DSc.17/04.06.2021.Т.06.02.
Расмий оппонентлар: Эгамбердиев Илҳом Пулатович, техника фанлари доктори, профессор; Тошов Жавохир Буриевич, техника фанлари доктори, профессор; Хўжаев Исматулла Кушаевич, техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Олмалиқ кон-металлургия комбинати АЖ.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ресурс тежовчи технологияларни ишлаб чиқиш асосида бурғилаш ускуналарининг эксплуатация самарадорлигини ошириш ва ёқилғи-энергия сарфларини камайтиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
скважиналарни ҳаво билан тозалаб бурғилашда технологик, конструктив ва термофизик омилларнинг мажмуини ҳисобга олиб уч шарошкали бурғилаш долотосининг тиши ва матрицасини қизиш ҳароратини аниқлаш имконини берувчи математик модел ишлаб чиқилган;
тозаловчи ҳавони икки босқичли совутиш қурилмасини қўллаганда долота чидамлилигини ва бурғилашнинг механик тезлигини ошириш имконини берувчи бурғилаш режимининг оптимал параметрлари асосланган;
скважина тубида шлам заррачалари ҳаракатининг математик модели ишлаб чиқилган бўлиб, уюрма ҳосил қилгичнинг конструктив параметрлари исботланган;
долотонинг чидамлилигини ва бурғилашнинг механик тезлигини ошириш, ҳамда бурғилаш айлантиргичини ва насоснинг энергия сарфларини камайтириш имконини берувчи уч шарли долотонинг панжа қисмининг ва скважина забойида уюрма ҳосил қилгичнинг винтли чизиқ бўйлаб эгилтииришнинг оптимал бурчаклари аниқланган;
скважиналарни ҳаво билан тозалаб бурғилашда бурғилаш ускунасининг иссиқлигини утилизация қилиш мосламасида эжексияли соплодан фойдаланиш ички ёнув двигателининг тутун қувурида тутун газлар оқимига қаршиликни ва совутиш радиаторининг вентиляторига юкламаларни камайтириш ҳисобига двигател ёқилғи сарфини 12 % гача камайтирилганлиги асосланган;
бурғилаш ускунасининг автоном электр станциясининг ички ёнув двигателидан ажралувчи иссиқликни фойдали утилизация қилиш учун ишлаб чиқилган қурилмада иссиқлик оқимини қувватининг ва ишлаб чиқарилган электр энергиясининг катталиги генераторга тушадиган юкламага боғлиқлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ресурс тежовчи технологияларни ишлаб чиқиш асосида бурғилаш ускуналарининг самарали эксплуатациясининг илмий асосларини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
уюрмали совуткичли бурғилаш снаряди «Регионалгеология» давлат унитар корхонасида амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон республикаси «Тоғ-кон саноати ва геология вазирлиги»нинг 2023 йил 28 июлдаги 08-2172-сон маълумотномаси). Натижада, скважинани бурғилаш тезлигини 8% га, тоғ жинсини парчаловчи асбобнинг чидамлилигини 6% га ошириш имконини берган;
скважина забойини гидравлик тозалаш самарадорлигини оширувчи бурғилаш снаряди «Регионалгеология» давлат унитар корхонасида амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон республикаси «Тоғ-кон саноати ва геология вазирлиги»нинг 2023 йил 28 июлдаги 08-2172-сон маълумотномаси). Натижада, қўлланилиб келинаётган тоғ жинсини парчаловчи асбобларга нисбатан скважинани бурғилаш қобилиятини 8% га, тоғ жинсини парчаловчи асбобнинг чидамлилигини 5% га ва бурғилашнинг механик тезлигини 7% га ошириш имконини берган;
бурғилаш ускуналарининг ички ёнув двигателли юритмаларидан ажраладиган иссиқликни утилизация қилиш қурилмаси «Регионалгеология» давлат унитар корхонасида амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон республикаси «Тоғ-кон саноати ва геология вазирлиги»нинг 2023 йил 28 июлдаги 08-2172-сон маълумотномаси). Натижада, технологик эҳтиёжларга ишлатиш мумкин бўлган 162 МДж (45 кВт) миқдорида иссиқлик оқимини олиш имконини берган;
ички ёнув двигатели тутун газлари қувурида қаршиликни камайтирувчи сопло «Регионалгеология» давлат унитар корхонасида амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон республикаси «Тоғ-кон саноати ва геология вазирлиги»нинг 2023 йил 28 июлдаги 08-2172-сон маълумотномаси). Натижада, тутун газлари қаршилигини камайтириш эвазига ёқилғи сарфини 12% гача тежаш имконини берган;
ички ёнув двигатели юритмаларидан ажраладиган иссиқликдан электр энергияси олиш қурилмаси «Регионалгеология» давлат унитар корхонасида амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон республикаси «Тоғ-кон саноати ва геология вазирлиги»нинг 2023 йил 28 июлдаги 08-2172-сон маълумотномаси). Натижада, кучланиши 36 В га тенг бўлган 1,2 кВт/соат электр энергиясини олиш имконини берган.