Сайдуллаева Фотима Жозиловнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: “Томорқа хўжаликларида маҳсулотлар ишлаб чиқаришни диверсификациялашнинг аҳоли овқатланишига таъсири (Самарқанд вилояти мисолида)”, 08.00.04 – Қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.PhD/Iqt2888
Илмий раҳбар: Ҳасанов Шавкат Турсунқулович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: “Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари институти” миллий тадқиқот университети
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Халқаро қишлоқ хўжалиги университети, PhD.05/15.12.2022.I.155.01
Расмий оппонентлар: Акрамов Камилжон Тагаевич, иқтисодиёт фанлари доктори; Мустафақулов Шерзод Игамбердиевич, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: томорқа хўжалиги маҳсулотларини диверсификациялашнинг уй хўжаликларида овқатланиш диверсификациясига таъсирини баҳолаш ҳамда уни ошириш бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
томорқа хўжаликларида ўсимликчилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш диверсификацияси “қуйи” (1<ҲҲИ≤0,7), “ўрта” (0,7≤ҲҲИ<0,4) ва “юқори” (0,4≤ҲҲИ<0) мезонлар бўйича томорқа хўжалиги бошқарувини мақбуллаштириш таклиф этилган;
озиқ-овқат хавфсизлигига давлат ёрдамини кучайтиришда (барқарор қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштириш, сув ва энергия таъминотидан барқарор фойдаланиш, иқлимдан оқилона фойдаланиш, қайта ишлаш ва сақлаш учун мақбул ишлаб чиқариш амалиётлари ҳамда ҳосилдан кейинги йўқотишларни камайтиришга қаратилган) субсидиялар ажратиш бўйича ягона сиёсат олиб борилишининг мақсадга мувофиқлиги асосланган;
томорқа хўжаликларида 12 гуруҳ (дуккаклилар, мева-сабзавот, гўшт, сут, асал)даги озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқаришнинг 2028-йилгача прогноз параметрлари ҳисоблаб чиқилган;
қишлоқ жойларида уй хўжаликларига “ўз-ўзини таъминлаш-заҳира-реализация” бўйича тартибга солинган рақамли дастурлаш таъминотини жорий қилиш марказини маҳаллаларда ташкил қилиш орқали барқарор озиқ-овқат таъминотига эришишга қаратилган режали-иқтисодий механизм ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Томорқа хўжаликларида маҳсулотлар ишлаб чиқаришни диверсификациялашнинг аҳоли овқатланишига таъсирини баҳолаш бўйича олинган илмий таклиф ва амалий тавсиялар асосида:
томорқа хўжаликларида ўсимликчилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш диверсификацияси “қуйи” (1<ҲҲИ≤0,7), “ўрта” (0,7≤ҲҲИ<0,4) ва “юқори” (0,4≤ҲҲИ<0) мезонлар бўйича томорқа хўжалиги бошқарувини мақбуллаштириш таклифи Самарқанд вилояти қишлоқ хўжалиги бошқармаси томонидан 2023-йил 28-мартда тасдиқланган услубий қўлланмаси ва Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги томонидан амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024-йил 5-июлдаги 06/27-06/1053-сонли маълумотномаси).Киритилган таклифлар Самарқанд вилояти қишлоқ хўжалиги бошқармаси тизим ташкилотлари томонидан Булунғур, Иштихон, Жомбой, Оқдарё, Пастдарғом, Паяриқ, Қўшработ, Тайлоқ ва Ургут туманларидаги томорқа хўжаликларида қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқаришни диверсификациялаш даражасини ошириш чора-тадбирлари режаси ишлаб чиқилган. Шу билан бирга, таклиф қилинаётган меъзонлар туманлардаги тегишли ташкилотлар томонидан барқарор ишлаб чиқариш амалиётларини жорий қилишда баҳолаш кўрсаткичи сифатида фойдаланиб бошлаган;
озиқ-овқат хавфсизлигига давлат ёрдамини кучайтиришда (барқарор қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштириш, сув ва энергия таъминотидан барқарор фойдаланиш, иқлимдан оқилона фойдаланиш, қайта ишлаш ва сақлаш учун мақбул ишлаб чиқариш амалиётлари ҳамда ҳосилдан кейинги йўқотишларни камайтиришга қаратилган) субсидиялар ажратиш бўйича ягона сиёсат олиб борилишининг мақсадга мувофиқлиги таклифи Ўзбекистон Республикасининг озиқ-овқат хавфсизлиги ва соғлом озиқланишни таъминлашнинг 2030-йилгача мўлжалланган стратегиясини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024-йил 5-июлдаги 06/27-06/1053-сонли маълумотномаси). Мамлакатда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашда субсидиялар орқали қўллаб-қувватлаш сиёсати томорқа хўжаликлари томонидан маҳсулот ишлаб чиқариш, уларга хом-ашё таъминоти, даромад стабиллигини таъминлашда нархларни субсидиялашда, замонавий сув тежамкор технологияларни жорий қилиш ва қишлоқ хўжалигига рақамли технологияларни жорий қилишни субсидияш таклифлари киритилган. Таклифнинг жорий этилиши томорқа хўжаликларда маҳсулот ишлаб чиқариш диверсификациясининг оширилиши уй хўжаликларида овқатланиш хилма-хиллигини  ўртача 7-8 тагача оширишга хизмат қилади;
12 гуруҳдаги озиқ-овқат маҳсулотларини томорқа хўжаликларида ишлаб чиқаришнинг 2028-йилгача прогноз параметрлари бўйича берилган таклифлар Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг истиқболдаги режаларига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024-йил 5-июлдаги 06/27-06/1053-сонли маълумотномаси). Натижаларга кўра, 2028-йилда 2022-йилга нисбатан илдизмеваларни ишлаб чиқариш 1,2, сабзавот 1,1, мева ва резаворлар 1,1, гўшт ва гўшт маҳсулотлари 1,2, сут ва сут маҳсулотлари 1,2, тухум 1,4, балиқ 1,4, дуккакли маҳсулотлар 1,1, асал 1,2 ва зираворлар 1,4 баробар кўп ишлаб чиқариши ҳисоблаб топилди. Дон каби мойли экинларни ишлаб чиқариш кўрсаткичи пасайиш тенденсиясида бўлиб, 2028-йилга бориб дон етиштириш 53,6 минг тоннага, мойли экинлар маҳсулотларини ишлаб чиқариш эса 470,8 тоннага камайиши прогноз қилинган. Мазкур прогноз натижалари Самарқанд вилоятида томорқаларда етиштирилаётган қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ишлаб чиқаришини режалаштиришида қўллаш ҳисобга олинган;
қишлоқ жойларида уй хўжаликларига “ўз-ўзини таъминлаш-заҳира-реализация” бўйича тартибга солинган рақамли дастурлаш таъминотини жорий қилиш марказини маҳаллаларда ташкил қилиш орқали барқарор озиқ-овқат таъминотига эришишга қаратилган режали-иқтисодий механизм ишлаб чиқилган ва Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги томонидан амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024-йил 5-июлдаги 06/27-06/1053-сонли маълумотномаси). Мазкур ёндашувлар оммавий ахборот воситалари, рақамли технологиялар, ижтимоий инфратузилмалар ва турли шаклдаги пазандалик курслари ролини кучайтириш ҳамда оилада озиқ-овқат истеъмолининг рақамли менюсини оммалаштиришни ўз ичига олган. Маҳаллаларда ташкил қилиниши тавсия қилинган маҳсус марказ Самарқанд вилоятининг Булунғур, Паяриқ ва Тайлоқ туманларида биттадан танлаб олинган маҳаллаларда пилот тарзида жорий қилинди. Механизмнинг жорий қилиниши натижасида қишлоқ оилаларида истеъмол диверсификация даражаси 9,6% ошган, оиланинг озиқ-овқат (қишлоқ хўжалик) маҳсулотлари харажатлари 12% камайишига олиб келган.