Sayt test rejimida ishlamoqda

Фахрутдинов Нуритдин Зайнутдиновичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбекистон шароитида цитрус ўсимликларини интенсив етиштириш ва ҳосилдорлигини оширишнинг илмий асослари”, 06.01.07 – Мевачилик ва узумчилик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.2.DSc/Qx253.
Илмий маслахатчи: Буриев Хасан Чутбаевич, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимликлар генетик ресурслари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc05/29.04.2022.Qx.13.04.
Расмий оппонентлар: Султанов Камолитдин Садриддинович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Гулов Саидали Мамурович, биология фанлари доктори, профессор; Нормуратов Илхом Тургунович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд агроинновациялар ва тадқиқотлар институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Ўзбекистон шароитида цитрус ўсимликларини интенсив етиштириш ва ҳосилдорлигини оширишнинг илмий асосларини яратиш ва ишлаб чиқаришга тадбиқ этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор цитрус дарахтларини ўсиш-ривожланиши ҳимояланган иншоотларда мақбул ҳаво ҳарорати (20-30 °С) га ва ҳавонинг нисбий намлиги билан ўзаро корреляцион боғлиқликда (r=0,84) яхши бўлганлиги исботланган;
цитрус кўчатларини интенсив кўпайтириш технологияси асосида яшил қаламчалардан кўпайтирилганда каллус ҳосил бўлиши лимоннинг “Мейер”, “Ташкентский”, “Юбилейний” навларида 8-9 кунда, апельсинни “Гамлин” навида 17 кунда, мандариннинг “Уншиу” ва грейпфрутнинг “Дункан” навларида 20-22 кунда, илдиз олиши мос равишда: 90,6-95,6 %; 33,0 %; 13,6-17,3 %  бўлганлиги аниқланган;
цитрус ўсимликларини 3,0х2,0 м схемада экилганда, озиқланиш майдони 6,0 м² бўлиб, ҳосилдорлик лимоннинг “Мейер” навида 32,0 т/га, “Ташкентский” навида 74,9 т/га, “Юбилейний” навида 81,6 т/га, апельсиннинг “Гамлин” навида  98,0 т/га, мандарин “Уншиу” навида 93,6 т/га, грейпфрут “Дункан” навида 116,5 т/га бўлганлиги исботланган;
турли суғориш усулларида сув сарфи ва бир тупдаги меваларнинг миқдори орасидаги корреляцион боғлиқлик регрессия тенгламаси y=-0,0522x+176,3, сув сарфи ва бир тупдаги мевалар миқдори орасидаги корреляция коэффициенти R²=0,0142 га тенг бўлиб, улар орасида кучсиз тўғри чизиқли корреляцион боғлиқлик мавжуд эканлиги аниқланган;
ўғитлаш ва ҳосилдорлик ўртасидаги боғлиқликнинг регрессия тенгламаси y=0,7486x+67,758, корреляция коэффициенти R²=0,0369 га, ўғитлаш меъёри ва бир тупдаги мевалар орасидаги боғлиқликнинг регрессия тенгламаси y=0,9316x+200, корреляция коэффициенти эса R²=0,0146 га тенг бўлганлиги аниқланган;
цитрус дарахтларига шарсимон шакл берилганда лимоннинг  “Мейер” навида (46,6 т/га), “Ташкентский” навида (80,9 т/га), “Юбилейний” навида (266,6 т/га), апельсиннинг “Гамлин” навида (110,4 т/га), мандаринни “Уншиу” навида (46,5 т/га) ва грейпфрутнинг “Дункан” навида (162,4 т/га) энг юқори ҳосилдорлик бўлганлиги исботланган;
лимоннинг юқори ҳосилли “Ташкентский” ва “Юбилейний” навлари 2015 йили ҳаммуаллифликда яратилган ва ҳимояланган иншоотлар учун парваришлаш бўйича намунавий агротехнологик карта ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистон шароитида цитрус ўсимликларини интенсив етиштириш ва ҳосилдорлигини оширишнинг илмий асослари бўйича олиб борилган илмий-тадқиқот натижалари асосида:
боғдорчилик фермер хўжаликлари учун “Ҳар бир оила – тадбиркор” Давлат дастурига асосан “Ресурстежамкор усулда лимон етиштириш технологияси” мавзусидаги тавсиянома тасдиқланган (Цитрус, субтропик ва тропик ўсимлик етиштирувчилар ва экспорт қилувчилар уюшмасининг 18.12.2023-йилдаги № 136-сонли маълумотномаси). Ушбу тавсиянома лимончиликка ихтисослашган фермер хўжаликларида интенсив цитрус боғларини барпо қилиш ва парваришлашда қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
цитрус ўсимликларини ярим ёғочланган новдалардан тайёрланган қаламчалардан кўпайтириш ишланмаси Бухоро вилояти Пушку тумани “Пешку лимончилик равнақи” фермер хўжалигида 1,0 гектар, Андижон вилояти Балиқчи тумани “Тяншан лимонлари” МЧЖда 1,0 гектар майдонида жорий этилган (Цитрус, субтропик ва тропик ўсимлик етиштирувчилар ва экспорт қилувчилар уюшмасининг 18.12.2023-йилдаги № 136-сонли маълумотномаси). Бунинг натижасида иқтисодий самарадорлик гектарига 567 % ва 193 % ни ни ташкил этган;
цитрус ўсимликларини суғориш тартиботи ва усулларини ҳосилдорликка таъсири бўйича ишланма Фарғона вилояти Бувайда тумани “Ягона замин савдо” деҳқон хўжалигида 0,3 гектар, ўсимликларга шакл бериш технологияси Сирдарё вилояти Мирзаобод тумани “Сирдарё миллион лимон” МЧЖ да 0,5 гектар майдонда жорий этилган (Цитрус, субтропик ва тропик ўсимлик етиштирувчилар ва экспорт қилувчилар уюшмасининг 18.12.2023-йилдаги № 136 - сонли маълумотномаси). Бунинг натижасида 75-77 т/га сифатли ҳосил олинган ва 650-770 млн. сўм иқтисодий самарадорликка эришилган, рентабеллик даражаси 238 - 300 % ни ташкил этган;
қиш ойларида цитрус ўсимликларини ҳимоялаш усуллари бўйича яратилган ишланма Тошкент вилояти Бўка тумани “Агро Мега Лимонария” МЧЖ да 1,5 гектар майдонда жорий этилган (Цитрус, субтропик ва тропик ўсимлик етиштирувчилар ва экспорт қилувчилар уюшмасининг 2023-йил 18-декабрдаги №136-сонли маълумотномаси). Бунинг натижасида гектар ҳисобидан 85 тонна сифатли ҳосил олинган ва гектарига 850 млн. сўм иқтисодий самарадорликка эришилган бўлиб, рентабеллик даражаси 183 % ни ташкил этган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish