Эшметов Шухрат Рузметовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Сурункали панкреатит касаллигини жарроҳлик усули билан даволашга замонавий ёндашув», 14.00.27 – «Хирургия» (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.PhD/Tib3635.
Илмий раҳбар: Коханенко Николай Юрьевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат тиббиёт институти, DSc.04/30.12.2019.Tib.95.01.
Расмий оппонентлар: Эгамов Юлдашали Сулайманович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Саттаров Ойбек Тохирович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Академик В.Вохидов номидаги Республика ихтисослаштирилган хирургия илмий-амалий тиббиёт маркази.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: инструментал ва морфологик текшириш маълумотларига асосланган ҳолда аралашув ҳажмига дифференциал ёндашув орқали сурункали панкреатитни хирургик даволаш натижаларини яхшилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
сурункали панкреатит ва унинг асоратлари кечишининг икки босқичли хирургик даволаш тактикасининг мақбул турини танлашда муҳим бўлган клиник ва морфологик хусусиятлари аниқланган;
сурункали панкреатитнинг вирсунг найи торайиши билан асоратланган шаклларида меъда ости безини резекция қилиш, чиқарув найини бужлаш ҳамда уни ингичка ичак билан анастомоз орқали 2-3 мм диаметрдаги найча ёрдамида дренажлаш билан тавсифланувчи хирургик даволаш усули ишлаб чиқилган;
вирсунг найини бужлаш унинг торайишини бартараф қилишга имкон бериши, узоқ муддатли дренажлаш эса, без паренхимасининг шишини камайишини ҳамда чиқарув найи ва оч ичак ўртасида адекват анастомоз шакллантириш учун каркас хусусиятларини таъминлаши исботланган;
каркасли панкреатикоеюноанастомоз шакллантиришда дренаж найчанинг оптимал диаметри 2-3 мм эканлиги, кичик ўлчамдаги найча панкреатик суюқликнинг мақбул оқимини таъминлай олмаслиги, катта ўлчамдагиси эса, вирсунг найини шикастлаши мумкинлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тошкент тиббиёт академияси мувофиқлаштирувчи эксперт кенгашининг 2024 йил 24 апрелдаги 04/103-сон хулосасига кўра (илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича ТМА мувофиқлаштирувчи эксперт кенгашининг 2023 йил 17 майдаги 33-сон хулосаси шакллантирилган):
биринчи илмий янгилик: икки босқичли жарроҳлик усулининг оптимал вариантини танлашда муҳим бўлган касаллик кечишининг клиник ва морфологик хусусиятлари аниқланганлиги Хоразм вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказида 2023 йил 25 апрелдаги Н89-1-сонли буйруқ билан, РШТЁИМ Хоразм филиалида 2023 йил 14 апрелдаги 51/1-“И”-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: таклиф қилинган усулларни қўллаш жарроҳлик амалиётидан кейинги даврда кузатилиши мумкин бўлган асоратларнинг камайишига, оғриқ синдромининг йўқолишига ва беморлар ҳаёт тарзининг сифат кўрсаткичига ижобий таъсир қилган. СП касаллиги билан оғриган беморларда таклиф қилинган даволаш усулини қўллаш натижасида клиник жиҳатдан самарадорлик яхшланган ва кузатилиши мумкин бўлган асоратларнинг олдини олиш орқали тиббий самарадорликка эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Таклиф қилинган усулларни қўллаш натижасида амалиёт пайтидаги ва ундан кейинги даврдаги сарф-ҳаражатлар камайди ва юқори иқтисодий самарадорлик таъминланди. СП нинг асоратланган шаклларида жарроҳлик даволаш тактикасини танлаш патологик жараённинг жойлашишини, шаклини, ўт ва без чиқарув найиида торайишлар мавжудлиги ва унинг узунлигини синчковлик билан клиник ва инструментал текширувларга асосланган, шу билан бирга бир босқичли муолажалар жарроҳлик усулида даволашнинг қониқарсиз натижалари хавфини сезиларли даражада осирган, бунинг сабаби касалликнинг кечиши ва оғирлик даражасини паст баҳолаш, ҳамда операция ҳажмини ва турини нотўғри танлаш. Операция қилинган беморларнинг 32,9% да амалиётдан кейинги ҳар хил даражадаги асоратлар кузатилди. Уларнинг 3(4,9%) нафарида қон кетиш белгилари кузатилган бўлса, ички аъзоларнинг функционал этишмовчилиги -1(1,3%). Беморларнинг шифохонада ётиш муддати 10-27 кунни, ўртача 15,4±1,5 кунни (назорат гуруҳи билан таққослаганда – т=2.91; п<0.05) ташкил қилди. Умумий хулоса қилсак, бунда 1 беморда: керакли диагностика ва даволаш тадбирлари арсеналини минимал даражага камайтириш натижасида беморнинг турли диагностик ва даволаш тактикаси даври қисқариши ҳисобига ўртача ҳисобда 1700000 сўм маблағ иқтисод қилинишга олиб келади, яъни: мазкур патологияли беморларда одатда сарф қилинадиган ўртача умумий  харажатлар: 6800000 сўм (Хоразм вилояти КТТМ ва РШТЁИМ Хоразм филиали прейскурантига кўра); таклиф этилган усуллар ёрдамида тўғри танланган даволаш тактикаси натижасида, икки босқичли жарроҳлик амалиётининг жорий этилиши ҳисобидаги ўртача умумий  харажатлар: 5100000 сўм (Хоразм вилояти КТТМ ва РШТЁИМ Хоразм филиали прейскурантига кўра); ((одатда мазкур патологияда сарф қилингандиган ўртача умумий  харажат) 6800000 сўм  – (таклиф этилган усуллар ёрдамида тўғри танланган даволаш тактикаси натижасида, икки босқичли жарроҳлик амалиётининг жорий этилиши ҳисобидаги ўртача умумий  харажат) 5100000 сўм = 1700000 сўм (иқтисод қилинадиган сумма)), бунда эса йиллик иқтисодий кўрсаткич 45900000‬ сўмни ташкил этди (9 нафар бемор учун). Натижада: йиллик бюджет маблағларидан 25500000‬ сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 20400000 сўм миқдорда иқтисод қилинди. Хулоса: бунда мазкур усулларни жарроҳлик амалиётига жорий этиш натижасида бир бемор учун 1700000 сўм иқтисод қилинишига олиб келди. Тажрибада келтирилган 9 нафар бемор учун, бу иқтисодий тежаш кўрсатгичи йиллик 45900000 сўмни ташкил этди. Йиллик бюджет маблағларидан 25500000 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 20400000 сўм миқдорда иқтисод қилинди.
иккинчи илмий янгилик: сурункали панкреатитнинг вирсунг найи торайиши билан асоратланган шаклларида меъда ости безини резекция қилиш, чиқарув найини бужлаш ҳамда уни ингичка ичак билан анастомоз орқали 2-3 мм диаметрдаги найча ёрдамида дренажлаш билан тавсифланувчи ишлаб чиқилган хирургик даволаш усули Хоразм вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказида 2023 йил 25 апрелдаги Н89-1-сонли буйруқ билан, РШТЁИМ Хоразм филиалида 2023 йил 14 апрелдаги 51/1-“И”-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги:  сурункали панкреатит касаллиги ва унинг асоратлари билан оғриган беморларда таклиф қилинган даволаш усулини қўллашдан кейинги яқин ва узоқ даврда (беморларнинг шифохонада бўлиш муддати, даволаш харажатлари ва амалиётдан кейинг асоратларнинг учраши, айниқса оғриқ симптомининг камайиши каби) даволаш натижалари яхшиланганлиги кузатилди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Таклиф қилинган жарроҳлик усулини қўллаш натижасида амалиёт пайтидаги ва ундан кейинги даврдаги сарф-харажатлар камайди ва юқори иқтисодий самарадорлик таъминланди. Масалан СП ни жарроҳлик даволаш натижаларини ўрганишнинг динамик мониторинги шуни кўрсатдики, икки босқичли жарроҳлик усулидан фойдаланиш, узоқ вақт давомида панcреатик гипертензиянинг қайталаниш эҳтимолини камайтириш имконини берган, оғриқ синдромининг тўлиқ ёқолишини 54,3% дан 78,8% гача оширган, оғриқ хуружининг учрашини йилига 1 маротаба ёки ундан кам кузатилишини назорат гуруҳида - 17,4%, асосий гуруҳда  - 13,5%, ярим йилда 1 маротаба учрашини, назорат гуруҳида - 17,4%, асосий гуруҳда  - 7,7% гача камайтирди, оғриқнинг 1 ойда 1 маротаба ва ундан ортиқ учраши назорат гуруҳида – 10,9% беморда учраган бўлса, асосий гуруҳда учрамади (р=0,01). Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, бу даврда оғриқ хуружи умуман кузатилмаган беморлар назорат гуруҳида – 54,3% ни, асосий гуруҳда 78,8% ни ташкил қилди (÷2=9,949; df=3; p=0.010). Глобал саломатлик ҳолати кўрсаткичи назорат гуруҳида 62,5±2,7 баллни ташкил қилган бўлса, асосий гуруҳда 71,8±1,9 баллни (t=2,84; р<0.05) кўрсатди, функционал шкала бўйича бу кўрсаткич гуруҳларда мос равишда 67,2±3,3 ва 78,2±2,2 ни ташкил қилган (t=2,76; р<0.05), симптоматик шкала бўйича эса 28,4±2,5 ва 18,3±1,4 (t=3,49; р<0.05) эканлиги аниқланган. Юқоридаги натижалар таҳлилидан хулоса қиëàäèãàí бўлсак: беморлар шифохонада қолиш кунини мазкур амалиётлар тадбиғи натижасида ўртача 7,5 кунга (22,9±2,1-15,4±1,5=7,5 кун) қисқаришидан 1878750 сўм (1 кунлик шифохонада қолиш нархи 250500 сўм) иқтисод қилинади (Хоразм вилояти КТТМ прейскурантига кўра); оғриқ синдромининг тўлиқ йўқолишини 54,3% дан 78,8% гача қисқариши натижасида, сарфланадиган ҳаражат (жароҳатга ишлов бериш воситалари, боғлам материаллар, қўшимча дори ва антибиотиклар) 1 кун учун ўртача 48000 сўмни ташкил этганда 360000 сўмни иқтисод қилишга эришилади (Хоразм вилояти КТТМ прейскурантига кўра); қониқарсиз натижалар частотаси 64,7% дан 32,9 % гача, яъни  деярли 2 маротабага камайди (64,7/32,9=1,97). Натижада қониқарсиз натижалар яхшиланишидан, 460600 сўм (ҳар бир ҳолат учун ўртачà 235000 сўм сарфланиши ҳисобидан) иқтисод қилинди; Юқоридагилардан келиб чиқиб жами 1 нафар бемор учун иқтисодий тежаш кўрсатгичи 2699350  сўмни ташкил эца, бунда йиллик иқтисодий тежаш кўрсаткичи 10797400 сўмни ташкил этади (4 нафар бемор учун). Хулîñà: таклиф этилаётган янгича усулларни амалиётга тўла жорий этилиши бир бемор учун 2699350  сўм иқтисод қилинишига олиб келди. Бунинг натижасида йиллик иқтисодий тежаш кўрсаткичи 1797400 сўмни ташкил этади (4 нафар бемор учун). Шунда, бюджетдан ташқарè маблағлардан 10797400 сўм миқдорда пул иқтисод қилинган.
ó÷èí÷è илмий янгилик: вирсунг найини бужлаш унинг торайишини бартараф қилишга имкон бериши, узоқ муддатли дренажлаш эса, без паренхимасининг шишини камайишини ҳамда чиқарув найи ва оч ичак ўртасида адекват анастомоз шакллантириш учун каркас хусусиятларини òàúìèíëàøè исботланганлиги Хоразм вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказида 2023 йил 25 апрелдаги Н89-1-сонли буйруқ билан, РШТЁИМ Хоразм филиалида 2023 йил 14 апрелдаги 51/1-“И”-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлèãè: Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Сурункали панкреатит касаллиги билан оғриган беморларда таклиф қилинган икки босқичли жарроҳлик даволаш усулини қўллаш натижасида клиник жиҳатда самарадорлик яхшиланганлиги аниқланди ва кóçàòèëèøè мумкин бўлган асоратларнинг олди олинди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Таклиф қилинган икки босқичли жарроҳлик усулини қўллаш натижасида амалиёт пайтидаги ва ундан кейинги даврдаги сарф-ҳаражатлар камайди, амалиётдан кейинги кечки даâðäà беморларнинг ҳаёт тарзининг сифат даражаси яхшиланди ва юқори иқтисодий самарадорлик таъминланди. СП ни жарроҳлик даволаш натижаларини ўрганишнинг динамик мониторинги шуни кўрсатдики, икки босқичли жарроҳлик усулидан фойдаланиш, узоқ вақт давомида панêðåàòèê гипертензиянинг қайталаниши эҳтимолини камайтириш имконини берди, огриқ синдромининг тўлиқ ёқолишини 54,3% дан 78,8% гача оширди, оғриқ хуружининг учрашини йилига 1 маротаба ёки ундан кам кузатилишини – назорат гуруҳида - 17,4%, асосий гуруҳда - 13,5%, ярим йилда 1 маротаба учрашини, – назорат гуруҳида - 17,4%, асосий гуруҳда – 7,7% гача камайтирди, оғриқнинг 1 ойда 1 маротаба ва ундан ортиқ учраши назорат гуруҳида – 10,9% беморда учраган бўлса, асосий гуруҳда учрамади (р=0,01). Операциядан кейинг кå÷ðè даврда беморларнинг ҳаёт сифатини баҳолаш, ўрганилган барча мезонлар бўйича икки босқичли операцияларнинг самарадорлигини кўрсатди. Глобал саломатлик ҳолати кўрсаткичи назорат гуруҳида 62,5±2,7 баллни ташкил қилган бўлса, асосий гуруҳда  71,8±1,9 баллíè (t=2,84; p<0.05) кўрсатди, функционал шкала бўйича бу кўрсаткич гуруҳларда мос равишда 67,2±3,3 ва 78,2±2,2 ни ташкил қилган (t=2,76; p<0.05), симптоматик шкала бўйича эса 28,4±2,5 ва 18,3±1,4 (t=3,49; p<0.05) эканлиги аниқланган. Юқоридаги натижалар таҳлилидан хулоса қиладиган бўлсак: беморлар шифохонада қолиш кунини мазкур амалиётлар тадбиғи натижасида ўртача 7,5 кунга (22,9±2,1-15,4±1,5=7,5 кун) қисқаришидан 1 878 750 сўм (1 кунлик шифохонада қолиш нархи 250500 сўм) иқтисод қилинган (Хоразм вилояти КÒÒÌ прейскурантига кўра); қониқарсиз натижалар частотаси 64,7% дан 32,9% гача, яъни ўртача 1,97 маротабага камайди (64,7/32,9=1,97). Натижада қониқарсиз натижалар яхшиланишидан, 462950 сўм (ҳар бир ҳолат учун ўртача 235000 сўм сарфланиши ҳисобидан) иқтисîä қилинди; Юқоридагилардан келиб чиқиб жами 1 нафар бемор учун иқтисодий тежаш кўрсатгичи 2341700‬ сўмни ташкил эца, бунда йиллик иқтисодий тежаш кўрсаткичи 9366800 сўмни ташкил этади (4 нафар бемор учун). Хулоса: таклиф этилаётган янгича усулларни амàëè¸òãà тўла жорий этилиши бир бемор учун 2341700 сўм иқтисод қилинишига олиб келди. Бунинг натижасида йиллик иқтисодий тежаш кўрсаткичи 9366800 сўмни ташкил этади (4 нафар бемор учун).
ò¢ðòèí÷è илмий янгилик: каркасли панкреатикоеюноанастомоз шакллантиришда дренаж найчанинг оптимал диаметри 2-3 мм эканлиги, кичик ўлчамдаги найча панкреатик суюқликнинг мақбул оқимини таъминлай олмаслиги, катта ўлчамдагиси эса, вирсунг найини шикастлаши анèқланганлиги Хоразм вилоят кўп тармоқли тиббиёт марказида 2023 йил 25 апрелдаги Н89-1-сонли буйруқ билан, РШТЁИМ Хоразм филиалида 2023 йил 14 апрелдаги 51/1-“И”-сонли буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: таклиф қиëèíãàí техник усулларни қўллаш ва жарроҳлик усулида даволаш алгоритмига риоя қилиш операциядан кейинги эрта ва кечки даврда учраши мумкин бўлган асоратларнинг ва ногиронлик ривожланишининг олдини олади, беморнинг ҳаёт сифатини яхшилайди. Илмий янгиликнинг èқтисодий самарадорлиги: Таклиф қилинган жарроҳлик усулини қўллаш ва даволаш кўрсатмаларига риоя қилиш натижасида амалиёт пайтидаги ва ундан кейинги даврдаги сарф-ҳаражатлар камайди ва юқори иқтисодий самарадорлик таъминланди. СП нинг асоратланган шакллариíè даволашда икки босқичли операция усулларини қўллаш, радикал жарроҳлик муолажасидан кейинги реабилитация сифатини яхшилашни таъминлади ва бу интенсив терапия муддатини (р=0.010) ва беморларнинг умумий ўрин-кунини 22,9±2,1 кундан 15,4±1,5 кунгача (п<0.05) қисқаришини ва амалиётдан кейинги асоратлар учрашини эса 64,7% дан 32,9% гача, хавф эҳтимоли юқори бўлган асоратлар учрашини эса 22,1% дан 7,9% гача (р=0,017) камайтиришга олиб келган. Бундан кўриниб турибдики кам инвазив жарроҳлик муолажаларини қўллаш, бåìîðíèíã операциядан кейинги даврдаги амалиётларнинг қисқариши, шифохонада қолиш муддати ҳамда кечги асортатлар учрашининг камайиши натижасида ўртача ҳисобга 1 бемор учун 2350000 сўм маблағ иқтисод қилинишга олиб келади, яъни: мазкур патологияли беморларäà қўшимча асоратлар ҳамда қониқарсиз кўрсаткичлар натижасида одатда сарф қилингандиган ўртача умумий  харажатлар: 7250000 сўмни ташкил этади (Хоразм вилояти КТТМ прейскурантига кўра); таклиф этилган усуллар ёрдамида тўғри танланган даволаш тактикаси натèæàñèäà, янги жарроҳлик амалиётининг жорий этилиши ҳисобидаги ўртача умумий  харажатлар: 4900000‬ сўм (Хоразм вилояти КТТМ прейскурантига кўра); ((одатда мазкур патологияда сарф қилингандиган ўртача умумий  харажат) 7250000 сўм  – (таклиф этилган усуллàð ёрдамида тўғри танланган даволаш тактикаси натижасида, янги жарроҳлик амалиётининг жорий этилиши ҳисобидаги ўртача умумий  харажат) 4900000‬ сўм = 2350000 сўм (иқтисод қилинадиган сумма)), бунда эса йиллик иқтисодий кўрсаткич 9400000 сўмни ташкил ýòäè (4 нафар бемор учун). Хулоса: бунда мазкур кам инвазив муолажа усулларини амалиётга тадбиқ этиш натижасида бир бемор учун 2350000 сўм иқтисод қилинишига олиб келди. Тажрибада келтирилган 4 нафар бемор учун, бу иқтисодий тежаш кўрсатгичи йиллик 9400000 сўмни ташкил этди.