Юсуфов Нодирбек Исломбековичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Иссиқ иқлим шароитида болаларнинг жисмоний имкониятларига мактаб ичи омиллари таъсирини гигиеник асослаш», 14.00.07 – Гигиена (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.1.PhD/Tib1670.
Илмий раҳбар: Эрматов Низом Жумақулович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Камилова Роза Толановна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Файзибоев Пирмамат Нормаматович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази.
II. Тадқиқотнинг мақсади: иссиқ иқлим шароитида мактаб ёшидаги ўқувчиларнинг жисмоний имкониятлари ва саломатлик ҳолатига таъсир этувчи мактаб ичи номувофиқ омилларини яхшилашга қаратилган гигиеник тавсияларни ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
иссиқ иқлим шароитида мактаб ўқувчиларининг саломатлик ҳолати, жисмоний ривожланиши ва етакчи организм тизимларининг функционал ҳолатига таъсир қилувчи мактаб ичи омилларидан ҳарорат, карбонат ангидрид, намлик, чангнинг саломатлик ҳолатига таъсири ўрни ва уларнинг гигиеник хусусиятларига боғлиқлиги исботланган;
иссиқ иқлим шароитида мактаб ўқувчиларининг жисмоний имкониятларига тартибсиз кун тартиби ва ўқув жараёнидаги номутаносиблик туфайли келиб чиқадиган статик чарчоқ таъсир кўрсатиши исботланган;
ўқувчилар орасида юқори нафас йўллари ва аллергик касалликларнинг, шунингдек, миопия даражасининг ошиши мактаб ичи омилларининг ўзгариши, хусусан ёз-куз мавсумидаги юқори ҳарорат, қиш-баҳор мавсумидаги паст ҳарорат, ҳаводаги чанг миқдори юқорилиги, ёрруғлик даражаси пастлиги, карбонат ангидрид ва формальдегид миқдори ўзгариши билан боғлиқлиги исботланган;
жиҳозларни бўйга мослаштириш, ҳарорат, намлик, чанг, карбонад ангидрид ва формальдегиднинг меъёрий даражасини таъминлаш орқали мактаб ичи омилларнинг салбий таъсирини камайтириш натижасида мактаб ўқувчиларининг касалланиш даражасини пасайтириш ва уларнинг жисмоний ривожланишини яхшилаш исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тошкeнт тиббиёт акадeмияси мувофиқлаштирувчи эксперт кенгашининг 2024 йил 13 майдаги 05/118-сон хулосасига кўра (илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассаларига жорий этиш бўйича Тошкент тиббиёт академиясининг 2023 йил 5 ноябрдаги 01-4/225-сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига тақдим этилган):
биринчи илмий янгилик: иссиқ иқлим шароитида мактаб ўқувчиларининг саломатлик ҳолати, жисмоний ривожланиши ва етакчи организм тизимларининг функционал ҳолатига таъсир қилувчи мактаб ичи омилларидан ҳарорат, карбонат ангидрид, намлик, чангнинг саломатлик ҳолатига таъсири ўрни ва уларнинг гигиеник хусусиятларига боғлиқлиги исботлангани Ўзбекистон Республикаси санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги қўмитасининг Жиззах вилояти бошқармаси бўйича 16.08.2023 йилдаги 1-4/703-сон, Жиззах вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бошқармасининг Жиззах шаҳри бўлими бўйича 15.08.2023 йилдаги 1-1Б/785-сон, Самарқанд вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бошқармасининг Пахтачи тумани бўлими бўйича 30.08.2023 йилдаги 44-сон ҳамда Навоий вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги қўмитасининг бошқармасининг Учқудуқ тумани бўлими бўйича 07.09.2023 йилдаги 357-5-76-СEС/2023-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: иссиқ иқлим шароитида мактаб ўқувчиларининг саломатлик ҳолати, жисмоний ривожланиши ва организмнинг етакчи тизимлари функционал ҳолатига таъсир қилувчи мактаб ичи омилларидан ҳавонинг таркибидаги ўзгаришлар, мактаб жиҳозларнинг ўқувчиларнинг бўйига мос келмаслиги, синф ва фан хоналарининг табиий ва сунъий ёритилишининг пасайганлиги ёшга мос равишда жисмоний ривожланиш кўрсаткичларини стандартларга мос келмаслиги, ўқувчиларнинг кун тартибидаги ўзгаришлар билан биргаликда саломатлик ҳолати ва жисмоний ривожланишининг издан чиқишига шароит яратилганлиги билан изоҳланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: иссиқ иқлим шароитида мактаб ўқувчиларининг саломатлик ҳолати, жисмоний ривожланиши ва организмнинг етакчи тизимлари функционал ҳолатини издан чиқиши оқибатида юзага келган касалликларни даволаш мақсадида кунга ўртача 90000 сўмни иқтисод қилишга эришилган (шифохоналарнинг прейскурантига кўра енгил шамоллаш ва чанг аллергияси юзага келиши натижасида 1 кун даволаниш 90000 сўмни ташкил қилади). Агар ўқувчининг онаси боланинг хасталиги туфайли меҳнатга лаёқатсизлик варақаси учун 34615,384 сўмдан 33161537,7 сўмгача иқтисод қилишга эришилади. Хулоса: иссиқ иқлим шароитида мактаб ўқувчиларининг саломатлик ҳолати, жисмоний ривожланиши ва организмнинг етакчи тизимлари функционал ҳолатини тиклаш учун бир нафар бола ва унинг онаси ҳисобига бюджет маблағларини 34615,384 сўмдан 33161537,7 сўмгача иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: иссиқ иқлим шароитида мактаб ўқувчиларининг жисмоний имкониятларига тартибсиз кун тартиби ва ўқув жараёнидаги номутаносиблик туфайли келиб чиқадиган статик чарчоқ таъсир кўрсатиши исботлангани Ўзбекистон Республикаси санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги қўмитасининг Жиззах вилояти бошқармаси бўйича 16.08.2023 йилдаги 1-4/703-сон, Жиззах вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бошқармасининг Жиззах шаҳри бўлими бўйича 15.08.2023 йилдаги 1-1Б/785-сон, Самарқанд вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бошқармасининг Пахтачи тумани бўлими бўйича 30.08.2023 йилдаги 44-сон ҳамда Навоий вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги қўмитасининг бошқармасининг Учқудуқ тумани бўлими бўйича 07.09.2023 йилдаги 357-5-76-СEС/2023-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  мактаб ўқувчиларининг жисмоний имкониятларига тартибсиз кун тартиби, ўқув жараёнининг номутаносиблиги ҳамда статик чарчашнинг юзага келишига биринчи навбатда ота-оналар ва мактаб ўқитувчиларнинг мактаб иш шароитидаги ўзгаришлар,  дарс жадвали ва кун тарибидаги номутаносибликлар, юқори чангланганлик, паст дараждаги ёритилганлик, тизимларнинг эскирганлиги турли ёш ва жинс гуруҳларида статик чарчашга етарли даражада шароит яратганлиги билан изоҳланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: иссиқ иқлим шароитида мактаб ўқувчиларининг жисмоний имкониятларига тартибсиз кун тартиби, ўқув жараёнининг номутаносиблиги ҳамда статик чарчашнинг юзага келишини натижасида юзга келган аллергик касаллклар ва енгил шамоллаш  натижасида юзга келган касалликларни даволаш ва асоратларни олдини олиш учун ўртача 90000 сўмни иқтисод қилишга эришилган (шифохоналарнинг прейскурантига кўра енгил шамоллаш ва чанг аллергияси юзага келишини натижасида 1 кун даволаниш 90000 сўмни ташкил қилади). Агар ўқувчининг онаси боланинг хастлиги туфайли касаллик варақаси учун иш 34615.384 минг 33161537,7 сўмгача иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: мактаб ўқувчиларининг жисмоний ривожланиши кўрсаткичлари, саломатлик ҳолати ва организмнинг етакчи тизимларининг асосий функционал кўрсаткичлари, уларнинг кун тартиби, яшаш тарзи ва таълим-тарбия шароитини яхшилаш бир нафар бола ва унинг онаси ҳисобига бюджет маблағларини 34615,384 сўмдан 33161537,7 сўмгача иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: ўқувчилар орасида юқори нафас йўллари ва аллергик касалликларнинг, шунингдек, миопия даражасининг ошиши мактаб ичи омилларининг ўзгариши, хусусан ёз-куз мавсумидаги юқори ҳарорат, қиш-баҳор мавсумидаги паст ҳарорат, ҳаводаги чанг миқдори юқорилиги, ёрруғлик даражаси пастлиги, карбонат ангидрид ва формальдегид миқдори ўзгариши билан боғлиқлиги исботлангани Ўзбекистон Республикаси санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги қўмитасининг Жиззах вилояти бошқармаси бўйича 16.08.2023 йилдаги 1-4/703-сон, Жиззах вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бошқармасининг Жиззах шаҳри бўлими бўйича 15.08.2023 йилдаги 1-1Б/785-сон, Самарқанд вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бошқармасининг Пахтачи тумани бўлими бўйича 30.08.2023 йилдаги 44-сон ҳамда Навоий вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги қўмитасининг бошқармасининг Учқудуқ тумани бўлими бўйича 07.09.2023 йилдаги 357-5-76-СEС/2023-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: мактаб ичи омилларини ўзгариши натижасида яъни ёз-куз мавсумидаги юқори ҳарорат, қиш-баҳор мавсумидаги паст ҳарорат, ҳавонинг таркибидаги юқори чанг миқдори, паст даражаги ёритилганлик, карбонат ангидрид ва формальдегид миқдорининг ўзгариши ўқувчилар орасида юқори нафас йўллари касаллкилари гуруҳига киритилган чанг билан боғлиқ бўлган аллергик касалликлар, ёритилганлик билан боғлиқ бўлган кўриш фаолиятининг пасайиши миопия даражаси ортиши билан боғлиқлиги натижасида II-саломатлик ва III-саломатлик гуруҳларига киритилган ўқувчилар даражасининг ортиши билан боғлиқлиги изоҳланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: мактаб ичи омилларини ўзгариши натижасида ривожланадиган хасталикларни олдини олиш ва шифохонада бир кунлик даволаниши учун 90000 минг сўм иқтисод қилишга эришилган (шифохоналарнинг прейскурантига кўра енгил шамоллаш ва чанг аллергияси юзага келишини натижасида 1 кун даволаниш 90000 сўмни ташкил қилади);  шифохона шароитида даволаниш давомида дори-дормонлар учун 59665 сўмни, бир кунлик озиқ-овқат учун 23125 сўмни, бошқа харажатлари учун 97210 сўмни ташкил қилган. Хулоса: мактаб ўқувчиларининг саломатлик ҳолатини тиклаш учун 90000 сўм х 3 кун=180000 сўмни иқтисод қилиш имконини берган;. Хулоса: мактаб ичи омилларини ўзгариши натижасида ривожланадиган хасталикларни олдини олиш бир нафар бола ҳисобига бюджет маблағларини 3 кунда ўртача 180000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
тўртинчи илмий янгилик: жиҳозларни бўйга мослаштириш, ҳарорат, намлик, чанг, карбонад ангидрид ва формальдегиднинг меъёрий даражасини таъминлаш орқали мактаб ичи омилларнинг салбий таъсирини камайтириш натижасида мактаб ўқувчиларининг касалланиш даражасини пасайтириш ва уларнинг жисмоний ривожланишини яхшилаш исботланган исботлангани Ўзбекистон Республикаси санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги қўмитасининг Жиззах вилояти бошқармаси бўйича 16.08.2023 йилдаги 1-4/703-сон, Жиззах вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бошқармасининг Жиззах шаҳри бўлими бўйича 15.08.2023 йилдаги 1-1Б/785-сон, Самарқанд вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бошқармасининг Пахтачи тумани бўлими бўйича 30.08.2023 йилдаги 44-сон ҳамда Навоий вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги қўмитасининг бошқармасининг Учқудуқ тумани бўлими бўйича 07.09.2023 йилдаги 357-5-76-СEС/2023-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: мактаб ичи омилларидан жиҳозларни бўйга мослаштириш, ҳарорат, намлик, чанг, карбонат ангидрид ва формальдегид миқдорининг меъёрий даражасини таъминлаш орқали мактаб ўқувчилари орасида касалланиш даражасини камайтириш ва жисмоний ривожланиш кўрсаткичларини қисман яхшилашда етарли даражада ташкиллаштирилган кун тартиби, дарс жадвали, тиббий кўриклар орқали эришиш имконини берганлиги исботланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: мактаб ичи омиллари жиҳозларнинг бўйга мослаштириш, ҳарорат, намлик, чанг, карбонад ангидрид ва формальдегиднинг меъёрий даражасини таъминлаш орқали касалланиш даражасини камайтириш ва жисмоний ривожланишни яхшилаш учун шифохонада бир кунлик даволаниши учун 180000 сўм иқтисод қилишга эришилган (шифохоналарнинг прейскурантига кўра енгил шамоллаш ва чанг аллергияси юзага келишини натижасида 1 кун даволаниш 90000 сўмни ташкил қилади); шифохона шароитида даволаниш давомида дори-дормонлар учун 59665 сўмни, бир кунлик озиқ-овқат учун 23125 сўмни, бошқа харажатлари учун 97210 сўмни ташкил қилган. Хулоса: мактаб ичи омиллари жиҳозларнинг бўйга мослаштириш, ҳарорат, намлик, чанг, карбонад ангидрид ва формальдегиднинг меъёрий даражасини таъминлаш орқали мактаб ўқувчилари орасида касалланиш даражасини камайтириш ва жисмоний ривожланишни яхшилаш бир нафар ўқувчи ҳисобига бюджет маблағларини 3 кунда 180000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.