Кҳаликова Алина Валеревнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисосликлар шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Майданак обсерваториясидаги кузатишлар асосида машинавий ўрганиш усулларидан фойдаланган ҳолда ўзгарувчан юлдузларни қидириш ва таҳлил қилиш», 01.03.01 – Астрономия (физика математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.1.PhD/FM1024.
Илмий раҳбарларнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони:
Эгамбердиев Шуҳрат Абдуманнапович, физика-математика фанлари доктори, академик
Диссертация бажарилган муассаса номи: ЎзР ФА Астрономия институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Астрономия институти, PhD.02/20.12.2019.FM.15.01.
Расмий оппонентлар: Константин Николаевич Гранкин, физика-математика фанлари доктори; Мирзақулов Довронбек Оматжонович, фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот – М.В.Ломоносов номидаги Москва Давлат университети қошидаги П.К. Стернберг Астрономия Институти, Россия.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Тадқиқотнинг мақсади анъанавий ва сунъий нейрон тармоқ ва бошқа машинавий ўқитиш каби интеллектуал усуллари асосида ўзгарувчан юлдузларни қидириш ва таҳлил қилишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
8 та юлдузнинг ўзгарувчанлиги илк марта кашф этилган ва таснифланган: (ТЙC3556-299-1, ТЙC3556-130-1, ТЙC3551-1535-1, ТЙC3215-1288-1, УСНО-Б1.0 1280-0618262, ТЙC3215-906-1, ТЙC3215-1406-1, УСНО-Б1.0 1357-0539679)
6 та юлдузнинг ўзгарувчанлиги тасдиқланган ва таснифланган: (АТО Ж041.7194+41.4247, АТО Ж041.8690+41.3205, УСНО-Б1.0 1270-0272752, ГСC 02007-00761, БД + 46°2731, УСНО-А2.0 1200-08721202)
Бир қатор тутилиш тизимларининг дастлабки физик ва орбитал ўлчамлари олинган.
Майданак расадхонасида кузатилган барча танланган юлдузларининг ёруг'лик дифференциал эгри чизиқлари атласи тузилган (400 мингдан ортиқ якка тартибдаги экспозициялар).
Машинавий ўргатиш усулларида, хусусан, кластер таҳлилида фойдаланиш учун ма'лумотларни тақдим этишнинг янги усули ишлаб чиқилган.
АСАС ўзгарувчан юлдузлар каталогида эксцентрик орбиталарга эга бўлган қўшалоқ тизимларда 19 та янги номзод топилган ва уларнинг эксцентриситети ва периастр узунлиги аниқланган.
Эксцентриситети 0.07 орбита бўлган 2 та (юқорида кўрсатилган 19 тадан) қўшалоқ тизимларда, эҳтимол, кучли тўлқин сабаб бўлган пулсациялар мавжудлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Илмий мақолаларда чоп этилган назарий натижалар ва тадқиқот усулларидан Фесенков номидаги Астрофизика институти лойиҳалари доирасида машинавий ўрганиш усулларидан фойдаланган ҳолда оқимли фотометрия натижалари асосида ўзгарувчан юлдузларни қидириш учун фойдаланилган (Қозог'истон Республикаси, Фесенков номидаги Астрофизика институтининг 2023 йил 5 январдаги хатига).
Янги ўзгарувчан юлдузларни кашф этиш бўйича чоп этилган ишлар асосида 3 юлдуз ҳттп://www.саи.мсу.су/гcвс/гcвс/индех.ҳтм электрон манзил орқали оммага очиқ бўлган ва Астрономй Репорц журналида чоп этилган “Ўзгарувчан юлдузларнинг умумий каталоги янги версия (ОКПЗ 5.1)” хорижий каталогига киритилди (Волуме 61, Иссуе 1, 2017, пп.80-88). Ушбу 3 юлдузга ўзгарувчан юлдузларнинг умумий каталоги (ОКПЗ) тизимида ўз номлари берилган.