Қурбонов Асқар Баҳодир ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Бадиий адабиёт – шахс маънавий юксалиши омили”, 09.00.04 – Ижтимоий фалсафа (фалсафа фанлари)
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.PhD/Fal746
Илмий раҳбар: Бекмуродова Гулшод Хаитовна, фалсафа фанлари доктори, доцент
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қарши давлат университети
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, PhD.03/27.02.2020.F.72.08.
Расмий оппонентлар: Юнусова Гуландом Самиевна, фалсафа фанлари доктори, профессор; Омонов Баҳодир Нуруллаевич, фалсафа фанлар доктори, доцент
Етакчи ташкилот: Навоий давлат педагогика институти
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади бадиий адабиётнинг шахс маънавий юксалишини таъминлашдаги ролини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
замонавий бадиий адабиёт жанрларнинг модификациялашувида турли жанрларга хос хусусиятларни ўзида уйғунлаштириш, реал кишилар ва жараёнларнинг муаллифлик талқинларини мужассамлаштирган фрагментар сюжетга эга асарлар кўпайиш каби сабаблар бадиий асарларнинг фалсафий таҳлили асосида аниқлаштирилган;
эпик, лирик ва драматик асарларнинг маънавий-тарбиявий потенсиали асосида замонавий бадиий адабиётнинг нодир намуналари шахсни юксак маънавий идеаллар билан таништириши, ўзлигини англаш имконини тақдим этиши, ўз-ўзини тарбиялаш манбаи бўлиб хизмат қилиши очиб берилган;
бадиий адабиётнинг шахс дунёқарашини янги билимлар билан бойитиш борасидаги ижтимоий позицияларини йўқотиши, мантиқий тафаккурни шакллантирувчи ва маънавият тарғиботчиси воситасидан маҳрум бўлаётгани, қадриятлар тизимини қарор топтиришдаги роли заифлашаётгани, шахс эстетик маданиятини шакллантиришдаги аҳамияти тушаётгани, келажакка доир образларни яратишдаги иштироки сусаяётгани, тарбиявий қудрати камаяётгани унинг маънавий юксалиш омили сифатидаги потенсиалига путур етказаётгани социометрик исботланган;
гуманистик бадиий адабиётни ривожлантиришнинг ижтимоий муносабатни ўзгартириш, инсонпарварлик ғояларини тарғиб этишга қаратилган асарлар яратиш ва тарқатишнинг ижтимоий механизмларини такомиллаштириш, умумжамият миқёсида муҳокама қилиш, жаҳон адабиёти дурдоналарини таржима қилиш, тарғиботини кучайтириш чоралари ҳамда шахсда мутолаа маданиятини юксалтиришнинг бадиий асарларни онгли равишда танлаш, тизимли ва мунтазам танқидий мутолаа қилиш, электрон матнлар билан ишлаш, китобга эҳтиёткорона муносабатда бўлиш малакасини шакллантириш зарурати мантиқий асослаб берилган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Бадиий адабиётнинг шахс маънавий юксалишини таъминлашдаги имкониятлари ва улардан оқилона фойдаланиш йўлларини тадқиқ қилиш борасида олинган илмий натижалар асосида:
замонавий бадиий адабиёт жанрларнинг модификациялашувида турли жанрларга хос хусусиятларни ўзида уйғунлаштириш, реал кишилар ва жараёнларнинг муаллифлик талқинларини мужассамлаштирган фрагментар сюжетга эга асарлар кўпайиш каби сабабларнинг аниқлаштирилганлигига оид назарий мулоҳазалар ва умумлашмалардан Қарши давлат университетида бажарилган А-1-173-рақамли “Ёшларни умуммиллий қадриятларимизга хос тарбиясини шакллантириш технологияси ва методикасини ишлаб чиқиш” (2021-2022 йй) амалий тадқиқот лойиҳаси доирасида белгиланган вазифалар ижросини таъминлашда фойдаланилган (Қарши давлат университетининг 2023-йил 20-октябрдаги 04/4084-сон маълумотномаси). Натижада, бадиий адабиётдан маънавий юксалиш омили сифатида оқилона фойдаланиш учун гуманистик бадиий адабиётни ривожлантириш чораларини кўриш, шахс мутолаа маданиятини юксалтириш зарурлиги асослашга хизмат қилган;
эпик, лирик ва драматик асарларнинг маънавий-тарбиявий потенсиали асосида замонавий бадиий адабиётнинг нодир намуналари шахсни юксак маънавий идеаллар билан таништириши, ўзлигини англаш имконини тақдим этиши, ўз-ўзини тарбиялаш манбаи бўлиб хизмат қилишига доир илмий янгилик ва хулосалардан Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг маънавий-маърифий анжуманларида, жумладан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” 2018-йил 5-апрелдаги ПҚ-3652-сон қарорида белгиланган вазифаларнинг ижросини таъминлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг 2023-йил 20-декабрдаги 01-03/3259-сон маълумотномаси). Натижада, маънавий тарғибот ва ташвиқот ишларининг янги йўналишларини шакллантиришга ҳамда жамият тараққиёти учун беқиёс аҳамиятга эга бадиий асарлар яратиш, бадиий ижод аҳлининг жамиятимиз ҳаётидаги ўрни ва таъсирини кучайтиришга хизмат қилган;
бадиий адабиётнинг шахс дунёқарашини янги билимлар билан бойитиш борасидаги ижтимоий позицияларини йўқотиши, мантиқий тафаккурни шакллантирувчи ва маънавият тарғиботчиси воситасидан маҳрум бўлаётгани, қадриятлар тизимини қарор топтиришдаги роли заифлашаётгани, шахс эстетик маданиятини шакллантиришдаги аҳамияти тушаётгани, келажакка доир образларни яратишдаги иштироки сусаяётгани, тарбиявий қудрати камаяётгани унинг маънавий юксалиш омили сифатидаги потенсиалига путур етказаётганига оид хулосалар ва таклиф-тавсиялардан Республика маънавият ва маърифат марказининг 2022-2023 йилларда ўтказилган тарғибот фаолиятида, жумладан Республика маънавият ва маърифат марказининг 2023-йилда маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш ва соҳани ривожлантириш бўйича чора-тадбирлар дастурининг В йўналишида белгиланган “Тарғибот-ташвиқот ва тарбия йўналишидаги исларни илмий асосда тасликил этиш, соҳа бўйича илмий ва услубий тадқиқотлар самарадорлигини ошириш, ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини мустаҳкамлашга қаратилган доимий мониторинг тизимини жорий қилиш бўйича чора-тадбирлар” режаси л8 бандининг “Маънавият-маърифат маркази ҳузурида вазирлик ва идоралар, шунингдек ҳудудлардаги маънавий-маърифий ишлар ҳолатини мунтазам ўрганиш ва таҳлил этиб бориш бо'йича мониторингни йўлга қо'йиш” мавзусидаги о'тказилган тарғибои ишларида фойдаланилган (Республика маънавият ва маърифат марказининг 2023 йил 6 декабрдаги 02-22/1371-сон маълумотномаси). Натижада, мамлакат миқёсидаги маънавий тарғибот ва ташвиқот ишларининг янги йўналишларини шакллантириш механизмларини ишлаб чиқишга, Ўзбекистонда амалга оширилган маънавий ислоҳотлар стратегияси ва уни ҳаётга татбиқ этиш бўйича ўтказилган маънавий-маърифий соҳадаги тадбирларни амалга оширишда тарғиботчилар учун услубий қўлланмалар ишлаб чиқишга хизмат қилган;
гуманистик бадиий адабиётни ривожлантиришнинг ижтимоий муносабатни ўзгартириш, инсонпарварлик ғояларини тарғиб этишга қаратилган асарлар яратиш ва тарқатишнинг ижтимоий механизмларини такомиллаштириш, умумжамият миқёсида муҳокама қилиш, жаҳон адабиёти дурдоналарини таржима қилиш, тарғиботини кучайтириш чоралари ҳамда шахсда мутолаа маданиятини юксалтиришнинг бадиий асарларни онгли равишда танлаш, тизимли ва мунтазам танқидий мутолаа қилиш, электрон матнлар билан ишлаш, китобга эҳтиёткорона муносабатда бўлиш малакасини шакллантириш заруратига доир билдирилган назарий мулоҳаза ва амалий таклиф ҳамда тавсиялардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси Қашқадарё вилоят телерадиокомпаниясининг 2023-йилда эфирга узатилган “Олтин воҳа”, “Шу куннинг мавзуси” телерадиоешиттиришлари ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Қашқадарё вилоят телерадиокомпаниясининг 2023 йил 27 октябрдаги 17-05/211-сон маълумотномаси). Натижада шахс маънавий юксалишида бадиий адабиётнинг таъсири бўйича телетомошабинларга керакли маълумотларни олиш имкониятини бериб, кўрсатувларнинг илмийлиги ва оммабоплигини таъминлашга хизмат қилган.