Аҳмед Моҳамед Азиз Исмаилнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Enhancing the Energy Efficiency and Security Performance for IoT Based Wireless Sensor Networks Applications” (“Симсиз сенсорли тармоқларда ишлайдиган буюмлар интернети технологияларида энергия самарадорлиги ва хавфсизликни оширишни такомиллаштириш”), 05.01.11-“Рақамли технологиялар ва сунъий интеллект” (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.DSc/Т774.
Илмий маслаҳатчи: Шарипов Конгратбай Авезимбетович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.
Имий кенгаш (ИК) фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рагами:
Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети, DSc.13/05.05.2023.Т.07.03.
 Расмий оппонентлар: Худайбердиев Мирзаакбар Хаккулмирзаевич, техника фанлари доктори, катта илмий ходим; Mohamed Elhoseny, техника фанлари доктори, профессор; Юсупов Жамбул Русланович, техника фанлари доктори, профессор.
 Етакчи ташкилот: Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети.
 Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
 II. Тадқиқотнинг мақсади симсиз сенсорли тармоқларда маълумотлар узатиш хавфсизлигини ошириш ва буюмлар интернети ҳамда сунъий интеллект иловаларида, шу жумладан дронларда, маълумотларни компресслаш техникаси орқали энергия самарадорлигини оширишдан иборат.
 III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
CH (Cluster Head)танлаш операцияси учун динамик оғирлик омиллари билан асосий хусусиятларни қўллайдиган кластерлаш усулини ишлаб чиқиш, барча мураккаб ҳисоблашларни ва маълумотларни шифрлашни ҳеч қандай энергия муаммоси бўлмаган таянч станция томонига ўтказиш ҳамда қабул қилиш ва узатиш жараёнида малумотларни йиғиш йўлини қуриш мақсадида янги занжир қуриш алгоритми ишлаб чиқилган;
реконструкция жараёнини яхшилаш мақсадида компрессланган намуналардан датчикларнинг дастлабки малумотларини реконструкция қилиш учун алгоритм ҳамда барқарорлик муаммосини енгиш ва энергия сарфини оптималлаштириш учун тармоқни ҳар бир турда белгиланган миқдордаги кластерларга тақсимловчи DCCS алгоритми ишлаб чиқилган;
CH томонидан шахсий калитни талаб қилмасдан йиғиш муаммосини ҳал қилишга ёрдам берувчи сохта тасодифий калитни таянч станция ва тугунлар ўртасида хавфсиз алмашиш учун янгича калит алмашиш усули ва SS схемасини потенсиал хавфсизлик ҳужумларидан ҳимоя қилишнинг янгича усули ишлаб чиқилган.
Қувват истемолини яхшилаш ва барқарорлик муаммосини бартараф этиш учун янги EDCCS алгоритми, тармоқ белгиланган миқдордаги кластерларга тақсимланиши ва ҳар бир Чни қолдиқ энергия асосида танланиши ҳамда ҳар бир Cluster Head ва таянч станция ўртасидаги оптимал йўлни аниқлаш учун “Грей Wолф”га асосланган алгоритм ишлаб чиқилган.
УАВ тармоқларида deep learning (IRA-AEODL) техникасига эга сунъий экотизим оптималлаштирувчиси ёрдамида ресурсларни ақлли тақсимлаш алгоритми ишлаб чиқилиб, IRA-AEODL техникаси симсиз WСН тармоғида ресурсларни самарали тақсимлаш, IRA-AEODL техникаси барча фойдаланувчилар учун тизим ёрдамини максимал даражада ошириш, фойдаланувчиларнинг комбинацияланган ассоциациясига, энергияни режалаштириш ва траекторияни лойиҳалаш, WСН сиёсатини оптимал тақсимлаш учун WСН тармоқларида Stacked Sparse Autoencoder (SSAE) моделини қўллаш асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ишлаб чиқилган усул ва алгоритмлар университет ётоқхоналарини кузатишда дронлардан фойдаланиш лойиҳасига тадбиқ этилган (Буюк Британиянинг халқаро мулк идорасидан патент олинган, патент рақами: 6319315, рўйхатдан ўтган сана: 2023-йил 16-октябр). Бу лойиҳа дронлар ёрдамида университет ётоқхоналари хавфсизлигини оширишга қаратилган бўлиб, сунъий интеллект ва IoT технологияларидан фойдаланиб, симсиз сенсор тармоқлари орқали энергия самарадорлиги ва хавфсизликни таъминлаган. Дронлар ётоқхона атрофидаги ҳаракатларни кузатиб боради ва керакли вазиятларда хавфсизлик чораларини кўради.
ЛОРА технологиясидан фойдаланган ҳолда университет ётоқхоналари учун интеграциялашган дрон кузатув тизимига патент олинган (Ҳиндистон ҳукумати Савдо ва саноат вазирлиги, Саноат сиёсати ва тарғибот департаменти, Дизайнлар ва савдо белгилари бўйича бош назорат идорасидан патент олинган. Патент рақами: 202311067359, рўйхатдан ўтган сана: 2023-йил 27-октябр). Ушбу патент интеграциялашган тизим орқали дронлар ва IoT қурилмаларини бирлаштиради ва хавфсизликни ошириш билан бирга энергия самарадорлигини ҳам таъминлайди. Мазкур технология ЛОРА орқали узоқ масофаларга сигнал узатишни таъминлаган, бу эса дронлар ва сенсорлар орасидаги алоқа барқарорлигини оширган.
Ишлаб чиқилган усул ҳамда алгоритмлар IoT ва симсиз сенсор тармоқларидан фойдаланган ҳолда кампус хавфсизлигини бошқариш, маълумотларни узатиш ва сақлашни такомиллаштирган. Тадқиқот натижаларига кўра, дронлар ва IoT қурилмаларидан фойдаланиш кампус хавфсизлигини 25% га оширган ва энергия истеъмолини 15% га камайтирган (Буюк Британиянинг халқаро мулк идорасидан патент олинган, патент рақами: 6319315, рўйхатдан ўтган сана: 2023-йил 16-октябр). Шунингдек, ишлаб чиқилган усул ва алгоритмлар халқаро ташкилотлар томонидан интернет хизматларини тақдим этишда қўлланилган. Ушбу технологиялар симсиз сенсор тармоқларда энергия самарадорлигини ошириш ва маълумотлар хавфсизлигини таъминлаш учун хизмат қилади. IoT технологияларини қўллаш орқали маълумот узатиш тезлиги оширилган ва интернет хизматларининг барқарорлиги таъминланган.