Гаппаров Алибек Каршибоевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): “Ижтимоий-сиёсий лексиканинг социолингвистик аспекти (публицистик матн мисолида)”, 10.00.11 – Тил назарияси. Амалий ва компютер  лингвистикаси (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/Fil3031.
Илмий раҳбар: Хайруллаев Хуршиджон Зайниевич, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети,  DSc.03/30.12.2019.Fil 27.01.
Расмий оппонентлар: Рахимов Ғанишер Худойқулович, филология фанлари доктори, профессор; Имяминова Шухратхон Солижоновна, филология фанлари номзоди, профессор.
Етакчи ташкилот: Андижон давлат чет тиллари институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ижтимоий-сиёсий лексиканинг газета-публицистик матнда воқеланиши медиа тилининг ижтимоий мавқейи ҳамда жамиятнинг миллий-маданий қонуниятлари билан боғлиқлигини аниқлашдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ижтимоий-сиёсий лексиканинг тил тизимида лингвистик ва экстралингвистик жараёнларнинг ўзаро таъсири натижасида немис ва ўзбек ижтимоий ва сиёсий воқелигини акс эттирувчи лексик бирликларнинг тил тизимининг тузилиши, функсияси ҳамда тил динамикасига таъсир кўрсатиши орқали унинг газета-публицистик услуби коммуникатив аспектида намоён бўлиш хусусиятлари очиб берилган;
функсионал услуб тизимида публицистик услубнинг прагматик ва ахборот берувчи имкониятлари унинг ижтимоий вазифасидан келиб чиқиб тил воситалари орқали стандартлик ва экспрессивлик тамойиллари ҳамда қисқалик, лўндалик, ихчамлик, ёрқинлик элементлари асосида намоён бўлиши  лексик, семантик ва грамматик тараққиёт босқичларида очиб берилган;
ижтимоий-сиёсий лексиканинг диахроник ва синхрон аспектларда лексик номинация, пропозитив номинация, дискурсив номинация масаласи билан бевосита боғлиқлиги уларнинг деривацион ҳамда лексик-семантик хусусиятларини очиб бериш орқали исботланган;
коммуникатив ва умумеътироф этилган хулқ меъёрларининг ўзига хос жиҳатларини очиб бериш орқали немис ва ўзбек тиллари ижтимоий-сиёсий лексикасининг динамик хусусиятининг жамиятдаги ўзгарувчан воқелик ва ҳодисаларга нисбатан мослашиш имконияти билан белгиланиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ижтимоий-сиёсий лексиканинг социолингвистик аспекти (публицистик матн мисолида) бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
ижтимоий-сиёсий лексиканинг тил тизимида лингвистик ва экстралингвистик жараёнларнинг ўзаро таъсири натижасида немис ва ўзбек ижтимоий ва сиёсий воқелигини акс эттирувчи лексик бирликларнинг тил тизимининг тузилиши, функсияси ҳамда тил динамикасига таъсир кўрсатиши орқали унинг газета-публицистик услуби коммуникатив аспектида намоён бўлиш хусусиятларига доир илмий-назарий хулосалардан Самарқанд давлат чет тиллар институтида бажарилган Европа иттифоқининг Эрасмус+ дастури 58545-ЭПП-1-2017-1-ЭС-ЭППКА2-CБҲЕ-ЖП CЛАСС: “Cомпутатионал лингуистиcс ат Cентрал Асиан университиес” мавзусидаги халқаро лойиҳада фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2024-йил 6-январдаги 19/02-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа доирасида яратилган модул компютер лингвистикасига оид атамаларнинг ижтимоий-сиёсий лексик хусусиятларини аниқлашда матнларнинг ижтимоий-сиёсийлик белгилари билан боғлиқ масалаларнинг ёритилиши ҳамда уларнинг социолингвистик аспектлардаги таҳлилларини изоҳлаш ҳақидаги назарий қарашлар билан бойитилган ҳамда аудитория томонидан ушбу қонуниятларга тегишли муносабатни шакллантиришга эришилган;
функсионал услуб тизимида публицистик услубнинг прагматик ва ахборот берувчи имкониятлари унинг ижтимоий вазифасидан келиб чиқиб тил воситалари орқали стандартлик ва экспрессивлик тамойиллари ҳамда қисқалик, лўндалик, ихчамлик, ёрқинлик элементлари асосида намоён бўлиши   лексик, семантик ва грамматик тараққиёт босқичларига оид маълумотлардан Ўзбекистон Экологик партияси Марказий кенгашининг 2023-йилга мўлжалланган фаолиятининг устувор йўналишлари бўйича иш режасини шакллантиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Экологик партиясининг 2023-йил 15-ноябрдаги 01/383-сон маълумотномаси). Натижада Ўзбекистон Экологик партиясининг ижтимоий-сиёсий газетаси нашрларида тарғибот тадбирларини ташкил қилиш ва ёритишга хизмат қилган;
ижтимоий-сиёсий лексиканинг диахроник ва синхрон аспектларда лексик номинация, пропозитив номинация, дискурсив номинация масаласи билан бевосита боғлиқлиги уларнинг деривацион ҳамда лексик-семантик хусусиятларига оид хулосалардан Европа иттифоқининг Эрасмус+ дастури 574099-ЭПП-1-2016-1-ИТ-ЭППКА2-CБҲЕ-СП: “СПҲЕРА: Суппортинг тҳе Профессионализатион оф Ҳеалтҳ Энгинееринг студиес анд Релатед ареас ин Асиа” мавзусидаги халқаро лойиҳада фойдаланилган (Муҳаммад ал Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети Самарқанд филиалининг 2024-йил 9-январдаги 18/01-01-сон маълумотномаси). Натижада газета-публицистик матн ахборот мазмуни ва бошқа ижтимоий омилларга боғлиқ ҳолда модификасияларга учраши ҳамда уларнинг миллий-маданий хусусиятларини ёритишга эришилган;
коммуникатив ва умумеътироф этилган хулқ меъёрларининг ўзига хос жиҳатларини очиб бериш орқали немис ва ўзбек тиллари ижтимоий-сиёсий лексикасининг динамик хусусиятининг жамиятдаги ўзгарувчан воқелик ва ҳодисаларга нисбатан мослашиш имкониятига доир илмий мулоҳазалардан “Самарқанд садоси” радио эшиттиришлари ҳамда “Самарқанд ёшлари” газетасини тайёрлашда фойдаланилган (Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг 2023-йил 24-майдаги 01-07/180-сон, “Самарқанд ёшлари” газетасининг 2024-йил 4-январдаги 1/01-сон маълумотномалари). Натижада радио эшиттиришлар  ҳамда газета мазмуни  ижтимоий-сиёсий лексиканинг социолингвистик таҳлили билан бойитилган.