Xurshid Sirojiddinovich Jumanazarovning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar:
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beradigan fan tarmogʻi nomi): “Turkistonda milliy tib an’analari va tibbiyot tarixi (XIX asr oxiri – XX asr boshlari)”. 07.00.01 – O‘zbekiston tarixi, 07.00.07 – “etnografiya, etnologiya va antropologiya”
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqami: B2023.2.DSc/Tar172
Ilmiy rahbar: Adhamjon Azimbaevich Ashirov, tarix fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Fanlar akademiyasi Tarix instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa, IK raqami: O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Tarix instituti. DSc.02/30.12.2019. Tar.56.01.
Rasmiy opponentlar: Alisher Xudoyberdievich Doniyorov, tarix fanlari doktori, professor; Gavhar Esanovna Mo‘minova, tarix fanlari doktori, professor; Dilshodbek Jamoliddinovich Urakov, tarix fanlari doktori, professor.
Etakchi tashkilot: Namangan davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: 19-yuzyillik oxiri ¬– 20-yuzyillik boshlarida Turkiston o‘lkasida milliy tibga xos an’analar hamda mustamlaka hukumatining tibbiy siyosati va uning oqibatlari masalasini tarixiy-etnologik jihatdan ochib berishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
19-yuzyillikda Turkistonda sog‘liqni saqlash ishlari, asosan, shifoxonalar (jamoat shifoxonalari va maxsus kasalxonalar), sog‘lomlashtirish sihatgohlari (hammomlar, qum va tuz konlari, shifobaxsh buloqlar) va xususiy davolash maskanlarida (tabib uyi, guzar va bozorlardagi maxsus joylar) hakimlar, sartabiblar tomonidan amalga oshirilganligi dalillangan;
Rossiya imperiyasi bosqiniga qadar Turkistonda tozalik, ozodagarchilikni ta’minlash uchun mahalla yoki guzar oqsoqoli, shuningdek, muhtasib mas’ul bo‘lganligi, bosqindan so‘ng esa, boshqaruv harbiylarga o‘tib, yuqoridagi kabi vazifalar hududlardagi bosh shifokorlar hamda tibbiy polisiyaga yuklatilganligi aniqlangan;
Turkistonda tibbiy sohadan Rossiya imperiyasi strategik maqsadda foydalanib, shifoxonalar asosan, “yangi shahar”larda barpo etilganligi, milliy mutaxassislar tayyorlanmaganligi, xususiy dorixonalar ochishda cheklovlar  o‘rnatilganligi (Rossiya universitetini tugatish sharti) asoslangan;
mustamlaka tibbiyotining milliy tib an’analariga ta’siri aholini salomatlik madaniyatidagi o‘zgarishlarda (dorivorlarning halolligini unutilishi, tabiblar faoliyati va ularga haq to‘lash usullarining  o‘zgarishi), an’anaviy davolash usullarining (mistik davolash hamda parhez, kimod va qortiq qilish) rad etilishida hamda soha vakillari (tabiblar, dorigarlar, attorlar) faoliyatining cheklanishida aks etishi ko‘rsatib berilgan;
20-yuzyillik boshlarida ijtimoiy hayotda tibbiyotdan foydalanish imkoniyatining cheklanganligi bois aholi orasida tizimli muammmolar (yuqumli kasalliklar va epidemiyalar, bolalar o‘limi, birinchi tibbiy xizmat etishmasligi) echilmay qolayotgani hamda turkistonliklar orasida milliy tib asosiy xizmat turi sifatida saqlangani dalillangan;
xalq orasida tabib sifatida tanilgan turkistonlik ziyolilar sohaning ichki muammo va kamchiliklarini bartaraf etish, yangi tib tizimini yaratish (Mirzo Siroj Mahdum, Mahmud Yayfoniy, Hamza Hakimzoda Niyoziy), milliy tibni Evropa tibbiyoti bilan uyg‘unlashtirish (Ahmad Donish, Abdurauf Fitrat), kadrlar tayyorlashni takomillashtirish (Mahmudxo‘ja Behbudiy, Sadriddin Ayniy), tibbiy dunyoqarashni o‘zgartirish (Abdulla Qodiriy, Hoji Muin, Abdulla Avloniy) borasidagi masalalarni kun tartibiga olib chiqqanligi tarixiy manbalar asosida aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Mavzu yuzasidan ishlab chiqilgan ilmiy xulosa va takliflar asosida:
19-yuzyillikda Turkistonda sog‘liqni saqlash ishlari, asosan,  shifoxonalar (jamoat shifoxonalari va maxsus kasalxonalar), sog‘lomlashtirish sihatgohlari (hammomlar, qum va tuz konlari, shifobaxsh buloqlar) va xususiy davolash maskanlarida (tabib uyi, guzar va bozorlardagi maxsus joylar) hakimlar, sartabiblar tomonidan amalga oshirilganligi haqidagi xulosalardan OT-A1-127 raqamli “O‘zbeklarning zamonaviy etnoekologik madaniyati” mavzusidagi amaliy loyihada foydalanilgan (Fanlar akademiyasining 2022-yil 1-martdagi 3/1255-495-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalarning qo‘llanilishi milliy sogʻliqni saqlsh tizimi hamda uning etnohududiy o‘ziga xoslik kasb etishi kabi omillarni tarixiy, etnologik manbalar asosida yoritib berishga xizmat qiladi;
Rossiya imperiyasi bosqiniga qadar Turkistonda tozalik, ozodagarchilikni ta’minlash uchun mahalla yoki guzar oqsoqoli, shuningdek, muhtasib mas’ul bo‘lganligi, bosqindan so‘ng esa, boshqaruv harbiylarga o‘tib, yuqoridagi kabi vazifalar hududlardagi bosh shifokorlar hamda tibbiy polisiyaga yuklatilganligi haqidagi xulosalardan XIX-asr oxiri – XX-asr boshlarida Turkistonda tibbiyot va xalq tabobati” nomli jamoaviy monografiyani yozishda foydalanilgan (Fanlar akademiyasining 2022-yil 1-martdagi 3/1255-495-son ma’lumotnomasi). Natijalarning joriy qilinishi Turkistondagi an’anaviy tibbiy tizim hamda uning tuzilmalari, sohaga doir tibbiy an’analarning o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganish uchun keng imkoniyat yaratgan;
Turkistonda tibbiy sohadan Rossiya imperiyasi strategik maqsadda foydalanib, shifoxonalar asosan, “yangi shahar”larda barpo etilganligi, milliy mutaxassislar tayyorlanmaganligi, xususiy dorixonalar ochishda cheklovlar  o‘rnatilganligi (Rossiya universitetini tugatish sharti)  kabi ilmiy xulosalardan “O‘zbekiston tarixi” telekanalidagi ko‘rsatuvlarni tayyorlashda foydalanilgan (O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasining 2022-yil 28-yanvardagi 02-06-189-son ma’lumotnomasi). Bu materiallar ushbu ko‘rsatuvlar mazmunini mukammallashtirishga, ilmiy dalillar bilan boyitishga xizmat qilgan.
Mustamlaka tibbiyotining milliy tib an’analariga ta’siri aholini salomatlik madaniyatidagi o‘zgarishlarda (dorivorlarning halolligini unutilishi, tabiblar faoliyati va ularga haq to‘lash usullarining  o‘zgarishi), an’anaviy davolash usullarining (mistik davolash hamda parhez, kimod va qortiq qilish) rad etilishida hamda soha vakillari (tabiblar, dorigarlar, attorlar) faoliyatining cheklanishida aks etishi kabi jihatlarda aks etishi haqidagi xulosalardan OT-A1-127 raqamli “O‘zbeklarning zamonaviy etnoekologik madaniyati” mavzusidagi amaliy loyihada foydalanilgan (Fanlar akademiyasining 2022-yil 1-martdagi 3/1255-495-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalarning qo‘llanilishi 19-20 yuzyillikda aholini salomatlik madaniyati hamda an’anaviy davo usullarining mintaqaviy xususiyatlari hamda umumiy shakllari kabi omillarni tarixiy, etnologik manbalar asosida yoritib berishga xizmat qiladi;
20-yuzyillik boshlarida ijtimoiy hayotda tibbiyotdan foydalanish imkoniyatining cheklanganligi bois aholi orasida tizimli muammmolar (yuqumli kasalliklar va epidemiyalar, bolalar o‘limi, birinchi tibbiy xizmat etishmasligi) echilmay qolayotgani hamda turkistonliklar orasida milliy tib asosiy xizmat turi sifatida saqlanishi haqidagi xulosalardan XIX-asr oxiri – XX-asr boshlarida Turkistonda tibbiyot va xalq tabobati” nomli jamoaviy monografiyani yozishda foydalanilgan (Fanlar akademiyasining 2022-yil 1-martdagi 3/1255-495-son ma’lumotnomasi). Bu xulosalar Turkistonda mustamlaka tibbiy siyosatini olib borishdan ko‘zlangan maqsad hamda hukumatning milliy tibbiy tizimga nistabatan salbiy munosabatda bo‘lish sabablarini o‘rganish imkoniyatini bergan;
Xalq orasida tabib sifatida tanilgan turkistonlik ziyolilar sohaning ichki muammo va kamchiliklarini bartaraf etish, yangi tib tizimini yaratish (Mirzo Siroj Mahdum, Mahmud Yayfoniy, Hamza Hakimzoda Niyoziy), milliy tibni Evropa tibbiyoti bilan uyg‘unlashtirish (Ahmad Donish, Abdurauf Fitrat), kadrlar tayyorlashni takomillashtirish (Mahmudxo‘ja Behbudiy, Sadriddin Ayniy), tibbiy dunyoqarashni o‘zgartirish (Abdulla Qodiriy, Hoji Muin, Abdulla Avloniy) borasidagi masalalarni kun tartibiga olib chiqqanligi kabi ilmiy xulosalardan “O‘zbekiston tarixi” telekanalidagi ko‘rsatuvlarni tayyorlashda foydalanilgan (O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasining 2022-yil 28-yanvardagi 02-06-189-son ma’lumotnomasi). Bu materiallar ushbu ko‘rsatuvlar mazmunini mukammallashtirishga, ilmiy dalillar bilan boyitishga xizmat qilgan.