Abduraxmonov Ixtiyor Baxtiyorovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Alouddin Samarqandiy “Sharh at-Ta’vilot” asarining tafsir ilmidagi ahamiyati» (islomshunoslik fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.1.PhD/Isl51.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi, DSc.35/30.12.2019.Isl/Tar/F.57.01.
Ilmiy rahbar: tarix fanlari doktori, professor Maxsudov Davronbek Rustamovich.
Rasmiy opponentlar: tarix fanlar doktori, dotsent Muxamedov Ne’matullo Asatullaevich, islomshunoslik fanlari bo‘yicha falsafa doktoriInoyatov Azizxo‘ja Xayrulloevich.
Etakchi tashkilot: Imom Buxoriy nomidagi Toshkent islom instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi Alouddin Samarqandiyning “Sharh at-Ta’vilot” asarining tafsirshunoslik sohasidagi ahamiyatini ochib berishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
Imom Moturidiy va Alouddin Samarqandiyning o‘z tafsir asarlarini التأويلات (oyatning ehtimoliy ma’nolaridan biri) deya nomlash orqali oyatlarning sharhlari aniq (التفسير) va ehtimoiy (التأويل) bo‘lishi nazariyasini asoslab berganliklari aniqlangan;
Alouddin Samarqandiy  “Fotiha” surasining tafsirida Imom Moturidiyning suraga oid qo‘shimcha ma’lumotlarini e’tiqodiy masalalar, suraning fazilati, suraning ismlari va ularning ma’nolari hamda suraga aloqador bo‘lgan hukmlardan iborat to‘rt qismga ajratish orqali sharhlab bergani aniqlangan;
Alouddin Samarqandiy Qur’on oyatlarini tushunishda haqiqat va majozga keng to‘xtalib, Fath surasi 4-oyatidagi “sakinatni tushurish”ni haqiqiy ma’nosida ifodalab, Alloh mo‘minlarga taskinlik berishi ushbu amalni yaratishiga dalolat qiladi deya, mo‘taziliylarga Xudoning barcha amallarni yaratuvchisi ekanligini isbotlash orqali raddiya bergani aniqlangan;
Alloma Baqara surasi 110 va Ahqof 110-oyatlaridagi har bir katta va kichik amallarga savob berishi hakidagi mazmun bilan mo‘taziliylarning katta gunoh qilgan inson do‘zaxda abadiy qolishi haqidagi e’tiqodi asossiz ekanligi va bunday tushunish bilan Allohga “yolg‘onchi”, “va’dasiga xilof qiluvchi” sifatlarining nisbat berilishi mumkinligi aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. «Alouddin Samarqandiy “Sharh at-Ta’vilot” asarining tafsir ilmidagi ahamiyati» mavzusi bo‘yicha olib borilgan tadqiqotning ilmiy natijalari asosida:
Tadqiqot ishining “Sharh at-ta’vilot” asarining manbashunoslik tahlili va unda oyatlarning yoritilishi”, “Sharh at-ta’vilot” asarining oyatlarni ta’vil va tafsir qilishdagi ahamiyati” va “Alouddin Samarqandiyning “tafsir” va “ta’vil” tushunchalarini izohlashdagi yondashuvi” deb nomlangan bo‘limlarida keltirilgan ishonchli ilmiy-nazariy xulosalari, taklif va tavsiyalaridan “Tafsir”, “Tafsiri Nasafiy”, “Ulumul Qur’on” singari fanlarning o‘quv rejalarini ishlab chiqishda hamda O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi huzuridagi Malaka oshirish markazida diniy soha xodimlari uchun tashkil etilgan malaka oshirish kurslarining o‘quv dasturlarini yaratishda, shuningdek, Xalqaro islom akademiyasi buyurtmasi asosida tayyorlangan “Islom ensiklopediyasi” kitobi nashr etilishida foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Din ishlari bo‘yicha qo‘mitaning 2024-yil 31-maydagi 02-03/4242 sonli ma’lumotnomasi). Natijada ilmiy jamoatchilikning Alouddin Samarqandiy va kalom haqidagi bilimlarining oshishiga erishilgan;
Dissertatsiya ishining Alouddin Samarqandiy Fath surasi 4-oyatidagi “sakinatni tushurish” iborasini mo‘tazilalar “Alloh bandalarning fe’llarini yaratmaydi” degan da’volariga ko‘ra uni majoziy ma’noda, deb sharhlaganiga raddiya berib, ahli sunnaning e’tiqodiga ko‘ra, ushbu ibora haqiqiy ma’noda ekanini isbotlagani haqidagi ilmiy xulosalardan O‘zbekiston musulmonlari idorasi tasarrufidagi “Ko‘kaldosh” va “Sayyid Muhyiddin maxdum” o‘rta maxsus islom ta’lim muassasalarida o‘tiladigan “Moturidiya ta’limoti va uning bugungi kundagi ahamiyati” maxsus kursida foydalanilgan (O‘zbekiston musulmonlari idorasining 2024-yil 31-maydagi 03/1385 sonli ma’lumotnomasi). Ilmiy izohlardan foydalanish orqali Imom Moturidiy tafsirining o‘zbek tilidagi nashrida suralar umumiy ma’nosi, ayniqsa, aqidaviy oyatlar, mutashobeh oyatlar tafsiri borasida to‘g‘ri tushuncha shakllanishiga, adashgan oqimlar tomonidan  noto‘g‘ri talqin qilinishi natijasida adashishning oldi olinishi hissa qo‘shilgan va kitobxonlarning aqida haqidagi tasavvurlarining kengayishiga xizmat qilgan;
“O‘zbekiston tarixi” telekanalida efirga uzatilgan “Buyuk yurt allomalari” ko‘rsatuvi senariylarini tayyorlashda I.Abduraxmonov tadqiqotlarida aks etgan Alouddin Samarqandiy “Fotiha” surasining tafsirida Imom Moturidiyning suraga oid qo‘shimcha ma’lumotlarini e’tiqodiy masalalar, suraning fazilati, suraning ismlari va ularning ma’nolari hamda suraga aloqador bo‘lgan hukmlardan iborat to‘rt qismga ajratish orqali sharhlab bergani haqidagi ilmiy xulosalardan ma’lumot sifatida foydalanildi (O‘zbekiston milliy teleradiokompaniyasining 2024-yil 31-maydagi 345 sonli ma’lumotnomasi). Natijada jamoatchilikning Alouddin Samarqandiyning hayoti, ilmiy merosi, “Sharh at-Ta’vilot” asari haqida yangi ma’lumot olishiga ko‘maklashishga erishilgan;
tadqiqotning mo‘taziliylarning katta gunoh qilgan inson do‘zaxda abadiy qoladi, degan e’tiqodlariga “Sharh at-Ta’vilot” asarida bu bilan ular Alloh taologa yolg‘onchi, va’dasiga xilof qiluvchi, pastlik va qattiqlik sifatlari nisbat berishi noto‘g‘ri ekanligini “Baqara” surasining 110 va “Ahqof” surasining 16-oyati asosida raddiya bergani haqidagi xulosalari Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazining buyurtmasi asosida tayyorlangan “G‘uluvning xatarlari” nomli kitob mazmuniga singdirilgan (Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazining 2024-yil 31-maydagi 02/232 sonli ma’lumotnomasi). Natijada fuqarolarning sof aqida borasidagi savollariga javob berishda nazariy manba bo‘lish bilan bir qatorda zamonaviy adashgan oqimlarning da’volariga raddiya bo‘lib xizmat qilgan.